Eğitim ve Öğretimin Esasları veya Adabul Muallimin, Düşünce, Ferhat ÖZBADEM

Eserin müellifi olan İbn Sahnun, hicri üçüncü asırda yaşamış, 28 eserin müellifliğini yapmış, daha çok fakihlik yönü ile öne çıkmış bir âlimdir. Fıkıh, hadis, tefsir, tarih ve akaid alanlarında eserler vermiştir. İlmi yönü ile birlikte cömertliği ve yardımseverliği ile dönemin alimleri tarafından methedilen müellif aynı zamanda kendi döneminde vuku bulan savaşlarda cengaverlik örnekleri göstermiş bir şahsiyettir.

Adab-ul muallimin, orijinal metin olarak yaklaşık on başlık altında eğitim ve öğretimde dikkat edilmesi gereken hususlara işaret etmiştir. Bu on başlık kendisi ve kendisine bağlı olan talebelerinin eğitim ve öğretim ile ilgili uyguladıkları talimatname olma ihtimali yüksek kurallar ve yaklaşımlardır.

Eserin orijinal Arapça metni kitabın sonunda yaklaşık 30 sayfa olarak verilmiş. Çevirinin kendisi de dipnotlar sayılmaz ise yaklaşık 30 sayfadır. Eserin girişinde kitap ve müellifi ile ilgili uzun bilgiler veren bir bölüm yer almakta. İkinci bölümde eserin bol dipnotlu çevirisi verilmekte. Geniş bir kaynakça bilgisi verildikten sonra eserin orijinal Arapça hali de okuyucu ile paylaşılmakta.

Kur’an öğrenmenin önemi, öğrenciler arasında adaletli olma, Kur’an ve yazı öğretiminde kullanılan levhaların nasıl silinmesi gerektiği, eğitim alan çocuklara verilecek cezalar, Kur’an hatmi, eğitim gören çocuklara izin verme ve kalfa tayin etme, öğretmenin nitelikleri, göreve bağlılığı,okutulan dersler ve müfredatlar, eğitim ve öğretim akdi, Kur’an’ın satın alınması ve eğitim materyallerinin kiralanması konuları eserde işlenmektedir.

Eğitime dâhil olan öğrencilere verilecek cezalar noktasında dikkat çeken husus o günün şartlarına göre çok ileri bir yaklaşım olan şiddet ve korkuya dayalı yöntemi red etmesidir. Fiziksel anlamda acı verecek cezaların yanlışlığına işaret etmesi önemlidir. Bu sorun günümüzde bile tam olarak aşılamamış bir sorun iken 800’lü yıllarda buna işaret edilmesi geniş bir ufuk ve engin bir anlayışa delalet etmektedir.

Eserin çevirisinde çevirmenin göze çarpan zorlama yorumları eserin derinliğine gölge düşürmekte. Öğrencilere eşit davranmak başlığında müellifin zengin ve fakir öğrenciler arasında ayrım yapılmaması gerektiğine dair paylaştığı bir rivayet (ki bu rivayet Enes b. Malik’e atfedilmekte) için düştüğü dipnotta eğitimde eşitlik ve demokrasi vurgusu yapması zorlama bir yorumdur. Aynı zamanda tercüme eserlerde çevirmenlerin zihin dünyasının eserin çevirisine etkisini göstermesi yönü ile de önemli bir durumdur. Günümüzde de sorun olan eğitimde eşitsizlik ve özelikle eğitim ile ilgilenen İslami çevrelerin bu konudaki hassasiyetsizliği göz önüne alındığında o gün bu duruma işaret edilmiş olması müellifin ne kadar geniş ufuk sahibi olduğuna delalet etmesi ile birlikte bunu demokrasi ile alakalandıran çevirmenin de ne kadar sığ düşündüğüne de delalet etmektedir.

Eserde hemen ele alına her konuda hadislerin delil getirilmesi ilk dönem alimlerin inşa ettikleri fikir ve görüşlerini delillendirme ve delillerin ekserisinin hadislerden alınması dikkat çekmektedir. Bu durum yöntem olarak önemsenecek ve geliştirilebilecek bir yöntemdir. Fikir ve düşüncelerin vahiy ve sahih sünnet ile inşa edilmesi önemli bir yöntemdir.

Sonuç itibari ile ilk dönem İslami eğitim ve öğretim şekli ile ilgili bilgiler veren eser kendi dönemi için çok önde duran bir eser olarak değerlendirilebilir. Günümüzde bir birikim sonucu şekillenmiş olan eğitim modellerine etki etmesi söz konusu olmasa bile eğitim ile ilgili ilk dönem eserlerden olması hasebi ile yol gösterici bir eser olarak okunabilir.

Adabul muallimin
Müellif: İbn Sahnun
İnceleme ve çeviri: M. Faruk Bayraktar