Tefsir Usûlü - Muhsin Demirci
Müellif, eserin yazılma sebebi olarak şunu söylüyor:
"Tefsir usul kitaplarının, "En hacimlisi ez-Zerkeşî'nin (öl.794/1391), "el-Burhân fi ulûmi l-Kur ân" adlı eseriyle, büyük ölçüde ondan iktibaslarda bulunan es-Suyûtî'nin (öl.911/1505) "el-İtkân fi ulûmi l-Kur ân"ıdır. Türkçe usûl kitapları arasında en hacimli olanı ise, muhterem hocamız İsmail Cerrahoğlu Bey'in yıllardır İlahiyat Fakültelerinde ders kitabı olarak okutulan "Tefsir Usûlü" isimli eseridir. Tabii ki bu konuda kaleme alınmış daha başka telifler de mevcuttur. Bütün bunlara rağmen aynı alanda yeni bir usûl kitabının hangi maksatla yazılmış olabileceği merak konusu olabilir. Hemen ifade edelim ki bizim böyle bir çalışmaya girişmemiz, İlahiyat Fakülteleri'nin lisans programlarında okutulan Tefsir Usûlü ve Tarihi dersinin müfredatına uygun bir kitap hazırlama amacına yöneliktir."
Tefsir usulü kitaplarının klasik giriş şekli olan, tefsir usulü ile ilgili genel bir bilgi verildikten sonra, tefsir tarihi üzerine mülahazalarda bulunuyor müellif.
Tefsirin tanımı, tevilin tanımı, tercümenin tanımı ve mealin tanımı yapılıyor. Tefsirin tanımı yapılırken "usul" kavramı da izah edilip tefsir usulü nedir sorusuna cevap veriliyor. Tevilin tanımı yapılırken, tevilin şartları ve tefsir ile tevil arasındaki farklar izah ediliyor. Mealin tanımına geçmeden önce "tercüme" nedir ve tercüme çeşitleri üzerinde duruluyor. Konunun sonunda ise tefsir usulünün gayesi üzerinde kısaca duruluyor.
Tefsir usulü kaynakları bahsinde geniş bir kaynakçaya yer verilmiş. Arapça eserler, müstakil telif eserler ve tefsir mukaddimeleri olarak ele alınıp meşhur eserler ve müellifleri ile ilgili kısa bilgi veriliyor. Türkçe eserler olarak; Bursalı Mehmet Tâhir Efendi, Bergamalı Cevdet Bey, İsmail Hakkı İzmirli, Ömer Rıza Doğrul, Ömer Nasuhi Bilmen, Osman Keskioğlu, Muhammed Hamidullah*, İsmail Cerrahoğlu, Mehmet Sofuoğlu, Ali Turgut, Abdurahman Çetin, Suat Yıldırım, H. Mehmet Soysaldı, Ömer Dumlu'nun eserleri kısaca tanıtılıyor. -Bu şahıslar ve eserleri dışında ele alınmayan onlarca Türkçe çalışma olduğunu buradan ifade etmiş olalım.- Konu sonunda Batılıların tefsir ilimleri ile ilgili yazmış olduğu eserlerden örnek veriliyor. -Verilen örnekler daha ziyade oryantalistlerin yazmış olduğu eserlerdir.-
Vahiy ve vahiy çeşitleri ile ilgili kısa bilgi veriliyor. Kur'an nedir ve Kur'an'ın indirilişi ile ilgili görüşlere yer veriliyor. Ayet'in tanımı yapılıyor. Ayetlerin tertibi konusunda var olan ihtilaflar ele alınıp, sağlam olan görüşler beyan ediliyor. Sure'nin tanımı ve tertibi üzerinde duruluyor. Surelerin tertibi ile ilgili var olan üç görüş anlatıldıktan sonra ilk iki görüşü cem eden üçüncü görüşün doğru görüş olduğu ifade ediliyor.
Kur'an'ın kitaplaşma süreci konusunda derinlemesine bilgiler veriliyor. Oryantalistlerin bu konuda zihinleri bulandırmaya yönelik yaklaşımlarına karşı özellikle okunması gereken bir bölüm. Kur'an'ın kitaplaşması sürecinde varolan disiplin ve hassasiyet sahih rivayetler ile ortaya konuyor. Kıraatler ve Yedi Harf konusu ele alınıyor. Bu kısımda önemli bir bilgiyi paylaşmış olalım. -Yedi harf konusu Kur'an'ın kitaplaşma süreci ile birlikte ortadan kalmıştır. Bugün için yedi harf konusu ile ilgili bir ihtilaf yoktur.-
Kur'an ilimleri kısmında; "garib, mübhem, müşkil, mücmel, mübeyyen, vücuh, nezair, kıssa, yemin, mecaz ve münasabetul Kur'an" ile ilgili bilgi veriliyor. Kıssa konusu izah edilirken, kıssaların yaşanmadığı iddiasına güzel delilli cevaplar veriliyor.
Hz. Peygamber'in Kur'an'ı tefsiri konusunda; Sünnet'in Kur'an'ın en güzel tefsiri olduğu, Resulullah'ın farklı tefsir tarzları olduğu izah edildikten sonra, Resulullah'ın Kur'an'ın ne kadarını tefsir ettiği ile ilgili var olan iki görüş -Kuran'ın bir kısmını tefsir ettiği görüşü ve Kuran'ın tamamını tefsir ettiği görüşü- izah ediliyor.
Sahabenin Kur'an'ı tefsiri konusunda, sahabenin tefsir etme yöntemi ele alındıktan sonra, sahabenin tefsirinin bağlayıcılığı konusu ele alınıyor. Bu konuda "hadis usulünde" sahabe sözlerinin yeri ve önemi izah edildikten sonra, sahabenin tefsirlerinin bağlayıcı olduğu görüşü savunuluyor. Sahabe tefsirinde belirgin özellikler ve tefsirde ilerlemiş sahabelerin isimleri konu sonunda veriliyor.
Tabiîn tefsiri konusunda, tabiîninin tefsir anlayışına yönelik genel bir değerlendirmeden sonra, o dönemde zuhur eden tefsir ekolleri -Mekke Ekolü, Medine ekolü, Irak ekolü- ele alınıyor. Tabiîn tefsirinin kaynak olma boyutu ve bu tefsirlerin genel özellikleri üzerinde duruluyor.
Tefsirin tedvini konusunda, tefsirin hadis ile tedvini ve tefsirin müstakil olarak tedvini anlatılıyor. Bu kısımda ne anlatıldığının daha iyi anlaşılması için tedvin kavramının tanımı verelim: "Tedvin sözlükte, "bir araya getirmek, toplamak ve cem etmek" gibi manalar ifade etmektedir. Terim olarak anlamı ise: "İlk devirlerde nakledilen sözlü tefsir rivayetlerini düzenli bir şekilde kitaplarda toplamak" demektir
Kitabın son konusu, tefsir çeşitleri. Tefsir çeşitleri ilmi disiplinlerine göre kategorize edilmiş. Nakil ve içtihad açısından tefsirler iki kısımdır. Rivayet tefsiri ve Dirayet tefsiri. Nitelikleri açısından tefsirler ise beş kısımdır: mezhebi, ilmi, işari, içtimai ve ahkam tefsirleri.
Eserin kendisine has özelliği olarak, son bölümde tefsir çeşitlerinin kategorizesi bölümü görülebilir. Eserde dikkat çeken bir diğer unsur ise, müellifin eseri araştırmacı yönü ile ele almasıdır. Birkaç yerdeki istisnai durumu görmez isek, eserde kişisel yorum yok denecek kadar az.
Tefsir Usulü
Muhsin Demirci
İfav Yayınları
* Salih Tuğ'un tercüme ettiği bu eser neden Türkçe kaynaklar kategorisinde ele alınmış anlayamadım.**
** Bir düzineye yakın yabancı dili mükemmelen konuşabilen Hamidullah, bu arada ülkemizde görev yaptığı yıllarda Türkçeyi de kusursuz düzeyde öğrenmişti. (gyy)
Prof. Dr. Muhsin Demirci, 1953 yılında Erzurum Tortum'da doğdu. 1973'te Erzurum imam-Hatip Okulu'ndan, 1978'de Atatürk Üniversitesi islamî ilimler Fakültesi'nden mezun oldu. Bir süre öğretmenlik yaptı. Fakültemizdeki görevine 1982 yılında araştırma görevlisi olarak başladı. 1988'de MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde Muhammed b. Abdurrahman el-isfahânî ve Tefsirdeki Metodu adlı doktora tezini bitirdi. 1996 yılında doçent, 2004 yılında profesörlüğe yükseltildi.
Yazar: Ferhat ÖZBADEM - Yayın Tarihi: 28.03.2011 09:23 - Güncelleme Tarihi: 24.11.2021 17:08
Allah razı olsun kardeş. Muhsin Hocanın Kuran ve Tefsire dair eserleri gerçekten çok hoş. Her biri gerçekten sahasında derli-toplu, gereksiz uzatmalara dalmadan-kuşa da çevirmeden özlü bilgiler sunuyor. Bu sahada yeterli denilebilecek bilgiler vermesi yanında önemli ve ciddi kaynakları kullanımı ve harmanlama usulü, sistematik örgü kuruşu ve sahih bilgi ve yorumlara rağbet etme kaygısı... gibi özellikleriyle de Muhsin Hocanın kitapları, bu sahada okuduğum kitaplar arasında ayrı bir öneme sahip. Bu eseri yanında Tefsir Tarihi, Kuranın Ana Konuları, Tefsir Terimleri Sözlüğü, Kuran Tarihi, Kuranda Toplumsal Düzen, Kuranda Sosyal Gerçeklik, Konulu Tefsire Giriş, Kurana Göre İnsan ve Sorumlulukları, Kuranın Müteşabihleri Üzerine, Kuran ve Yorum, Vahy Gerçeği gibi eserler yanında Lokman Suresi ve Ahlaki Öğütler, Tefsire Giriş gibi eserleriyle bu sahada en sevdiğim müelliflerin başında geliyor. Allah hocamıza daha nice eserler vermesini, özellikle de bu metodlarla bir tefsir telif etmesini nasip etsin.