15 Temmuz Dosyası: Her Dönemin Kazananları, Düşünce, Resul BULAMA

İktidar, güç ve yönetme arzusu -en azından yönetime yakın olma güdüsü- insan doğasının bir parçasıdır. Ciddi fikir ayrılıkları ve bölünmelere yol açması yöntem konusunda ortaya çıkmaktadır. Bunlar; seçimle (cumhuriyet), soyla (monarşi) olabileceği gibi ara formüller veya askeri yöntemlerle de olabilmektedir. Hem ülkemizde hem de dış dünyada yönetimden memnun olmayan bir kitle her zaman olmuş ve yeterli gücü olduğunu düşündüğünde kendinde bu hakkı görerek yönetimi zorla almaya kalkmış ve bazen başarılı olmuş bazen de yarım kalmıştır.

Özellikle geri kalmış veya gelişmekte olan ülkelerde daha sık görünen bu kalkışmalar sebepleri ve sonuçları yönünden dikkat çekicidir. Ülkemizde 1960 ve 1980 yıllarında tam anlamıyla başarılı olmuş darbeler yanında 1971 Muhtırası, 28 Şubat Süreci, 2007 e-muhtıra ve 15 Temmuz Darbe Girişimi'ni ekleyebiliriz. Dünya geneline baktığımızda Güney Amerika ve Afrika ülkeleri başta olmak üzere birçok ülkede başarılı ve başarısız girişimler olmuştur ve hâlen bu yönde beklentiler tükenmiş değildir. Vermiş olduğumuz örneklerdeki "başarı" kelimesini ülkeye faydalı olma anlamında değil yönetim erkini tam anlamıyla kontrol altına alma anlamında tırnak içinde kullanıyoruz.

Mevcut iktidarın -yönetim erkinin- uygulamaları bazı yanlışlıklar içerebilir, toplumda kısmi veya genel bir hoşnutsuzluğa yol açabilir. Sorunlara geniş çerçeveden bakıldığında rahatsızlık veren durumların çok defa iktidar değişikliğiyle çözümlenmesinin mümkün olmadığı, bireylere ve toplum yapısına dayanan daha karmaşık bir yapı içerdiğini görebiliriz. Altını çizmek istediğimiz nokta kanuni olarak yönetim hakkını elinde bulunduran bir iktidardan zorla alınmış bir yönetimin eskisinden daha iyi yönetme argümanlarına sahip olmadığıdır. Zinde kuvvetler adı verilen, silahla veya değişik yöntemlerle el koyulmuş bir iktidarın topluma verebileceği olumlu bir şey olamaz.

Selçuklu döneminden başlayarak, Osmanlı'da yapılan kalkışmalarda özellikle Patrona Halil isyanı son derece dikkat çekicidir. At Meydanı'nda kazan devirerek padişah değiştirmeye kalkışılan yeniçeri ayaklanmalarının hepsinde benzer sonuçlar görebiliriz. Bu tür kalkışmalarda getirilen padişahın eskisinden daha iyi olması şartı aranmaz. Önemli olan kontrol altında tutabilecekleri bir yönetim olmasıdır. Bazen akli melekeleri yerinde olmayan veya akıl baliğ olmayan biri de koltuğa oturtulur, iktidara hâkim olma anlamında bu daha da tercih edilen bir durumdur. Konuyu günümüze taşımak gerekirse, rakibi olan partinin sistem dışına itilmesi bir gün sıranın ona gelmeyeceğini garanti etmez. Meşru yönetim kavramı partilerin ve siyasetin üzerinde önem taşır. Beklentiler karşılanmadığında kendi getirdikleri iktidarı bozmak için güç kullanmaktan çekinmezler.

Elbette yönetimi zorla değiştirmek isteyenler kişisel ikballerinden bahsetmezler. Kalkışmaya dini, askerî veya ekonomik gerekçeler sunarlar. Özellikle Patrona Halil İsyanı'nda beğenilmeyen bir yönetimin yerine gelen ayak takımının uygulamaları o andaki rüzgâra kapılan insanlardaki hayal kırıklığını görmek açısından öğreticidir.

15 Temmuz'un önemi ise, darbe tarihi açısından en kıymetli tecrübenin yaşanmış olmasıdır. O güne kadar askeri güç ortaya çıktığında kabuğuna çekilen bir toplum organize bir şekilde ve hayatları pahasına silahlı gücün karşısına çıkmış ve hem kendi ülkemiz hem de dünya halkları için önemli bir ders vermiştir. Darbeyi göze alan elbette öldürmeyi de göze almıştır. Fakat milyonlarca kişi ayağa kalktığında masada yapılan hesaplar tutmayacaktır.

Son olarak vurgulamak istediğimiz nokta her dönemin kazananlarına dairdir. Bir darbe girişimi başarıyla sonuçlandığında el üstünde tutulup ikbale kavuşacak olanların önemli bir kısmı başarısızlık durumunda da konumlarını kaybetmezler. Darbelerin ve bu yöndeki beklentilerin tükenmemesinin sebeplerini buralarda aramak daha doğru olacaktır.