Anlam Arayışında: Bediüzzaman Modeli, Düşünce, Yunus ÖZDEMİR

Bireyin anlam dünyası nasıl şekillendiği konusunda birçok faktör etkili olmuştur. Günlük yaşantı da etkilendiğiniz sayısızca faktör vardır. Fark etsek de etmesek de ruh dünyamız etkileniyor, bakış açımız değişiyor. Şekillenen ve kendisine has bir birey olarak bir ömür sahibi oluyoruz.

Nevzat Tarhan, “Akıldan Kalbe Yolculuk – Bediüzzaman Modeli” kitabında iki temel mesele üzerinde durur: Bediüzzaman’ın tefekkür sistemi ile soyut düşüncedir. Kitabın birinci kısmı üç başlık vardır: Mantık İlmi, Tabiat Risalesi ve Kuantumdan Tevhide konularıdır. İkinci kısımda ise Soyut Düşünce, Ruh, Melekler ve Haşir Üzerine, Esma-i Hüsna ile İki Hikmet Bir Karşılaşma ile dört başlıktan oluşmaktadır.

Akıl yürütme, doğru düşünme, yargılama gibi zihni işlevlerin kurallar sistemini ele alan Mantık ilmi, bireyin psikolojik yönünü anlama konusunda yardımcı olmaktadır. Doğru düşünmenin kurallarını inceleyen mantık, akıl ve söz (kelam) işlevlerini de açıklar. Tarhan, Bediüzzaman’ın mantık ilmini nasıl kullandığı, sorusu üzerinde uzunca durmaktadır. Risale-i Nur eserlerinde araştırma ve tahkik etme metoduyla her şeyi araştırarak hükme varıldığını, söyler. Mantık ilminin mekanizmalarını yöntemlerini işlev hale getirdiği üzerinde durur. Bunlardan bazıları:

• Kiplik Mantığı
• Sembolik Akıl Yürütme
• Kavramsal (Soyut) Akıl Yürütme
• İspat Yöntemleri
• Dolaylı İspat Yöntemi
• Olmayan Ergi Metodu
• Dedüksiyon
• Analoji
• Kıyas’tır.

Bu yöntemleri Bediüzzaman temsil dürbünüyle olayları inceler. Temsiller, misaller, benzetmeler yaparak, öğrenme yöntemi kullanır. Basit kıyas, kesin kıyas, birleşik kıyas, zincirleme kıyas, matvî kıyas gibi mantık ilminin çeşitli kıyas yöntemlerini sıkça kullanmıştır. Bediüzzaman, eserlerinde mümkündür, zaruridir, vaciptir, vacibü'l-vücuddur gibi kavramları kullanarak kiplik (modalite) mantığını kullanarak ahiret inancının mümkün dünyalar hakkında önermeler yapmıştır. Böylece ahiret inancı konusunda doğruluk değeri taşıyan ihtimalleri kullanarak yelpazesi geniş bir algı dünyası oluşturmaya çalışmıştır.

İnsanın kendi dönemi içerisinde en yenilikçi dinamik gücü zihin dünyasıdır. Bunun dışındaki şartlar kalıplaşmış ve eskimiş olabilir ancak sorgulama, analiz yapma yeni yollar keşfetmeye götürür. Bediüzzaman, on sekizinci ve on dokuzuncu yüzyılda dinî değerlere karşı yapılan yorumları yeniden onarmak ve yeniden tanımlamak gibi bir fonksiyon üstlenmiştir. Bunun için ise aklı, mantığı kullanarak doğruları arayıp bulma çabasıyla, dinî değerleri güncel hayata geçirme konusunda yerinde tanımlama yapmıştır. Akıl yürütme yöntemleri ile düşünce tekniklerini kullanarak, eskimiş, köhneleşmiş, yıpranmış yaklaşımlar yerine bilim felsefesinin değerlerini din ve varoluş bilimlerine uygulayarak felsefî onarma hareketi yapmıştır.

Kur'ân-ı Kerim'de akla, ibret almaya, tefekküre ve düşünmeye dair vurgu yapması İbn Sînâ, İbn Rüşt, Fârâbî, Kindî gibi Kur'ân’dan referans alarak aklı devreye sokmuşlardı. Bediüzzaman’da Kur'ân-ı Kerim’e karşı yapılan sorgulamaları mantığı bir disiplin olarak kullanarak felsefî açıklamaları yapmıştır.

Kitabın ikinci kısmı okuru, zihin dünyasının farklı âlemlerini keşfetmeye götürür. Zihnin teknik anlamda ruhun his dünyasını şekillendirmesi gerçeğine Tarhan, Bediüzzaman modelini göstermeye çalışır. İnsanın yaşadığı dünya da her şeyde iç dünyasında mana ve anlam nazarını genişletmesi potansiyeline sahiptir. Tarhan, bu potansiyelin teknik yönlerinden bahsederken Bediüzzaman’ın manevi dünyasında ki anlam ve mana bulma arayışında çeşitli örnekler verir.

İnsana verilen soyut düşünce yeteneği ile Cenab-ı Hakkın sıfatlarını görür. Bu özellikle insana diğer ruhanîlerden ve meleklerden farklı olarak Allah'ın sıfatlarına ayinedarlık özelliği verilmiştir. İnsanın Allah’la olan iki tür ilişkisi vardır:

• Bütün kâinatta dağlar, bitkiler, ağaçlar, kuşlar gibi milyarlarca yaratılmış varlıklara insanın şahitlik yapması ile kulluğunu yerine getirme sorumluluğudur.
• İnsanın Yaratıcısının isimlerine ayinedarlık yapmasıdır. Allah’ın sıfatlarını görmesi, şahit olması ve tanımasıyla o sıfatları kendi hayatında yaşayarak ve davranışlarında göstererek ayinedarlık yapmasıdır.

Bediüzzaman çağın gelişmekte olan ortamına yorum getirme konusunda Tarhan, bahsetmektedir. Yapay zekâ, mavi beyin ve varoluşçu felsefe konularında risale-i nurda konuların dayanak noktalarını anlatmıştır.

Nevzat Tarhan, “Akıldan Kalbe Yolculuk – Bediüzzaman Modeli” kitabında akıl ile kalp arasındaki farklı ve benzer özelliklerinin anlatmaya çalışmaktadır. Bediüzzaman örneği ile zihin dünyamıza yeni anlamlar bulmanın yollarını gösterirken modern bilimin anlam arayışında ki durumunu da analiz etmektedir.

Nevzat Tarhan, Akıldan Kalbe Yolculuk – Bediüzzaman Modeli, Nesil Yayınları, Ekim 2012, 222 sayfa.