Aşkın Sultanı: Hoca Ahmet Yesevi'nin Öğretileri ve Tür, İlahiyat, Elif MERT

"Hikmetiyle yokluktan var eyledi.

On sekiz bin cümle âlem hayrândır." [1]

Hoca Ahmet Yesevi Hazretleri'ni tanımak adına okuduğum ilk kaynaklardan biri bu menkıbe oldu.

Menkıbede anlatıldığına göre, bir gazve sırasında aç kalan sahabeler, Hz. Peygamber'in huzuruna gelip yiyecek isterler. Bunun üzerine Hz. Peygamber dua eder ve Hz. Cebrail, cennetten bir tabak hurma getirir. Ashâb hurmaları almaya başladığında, bir hurma tabaktan yere düşer. Bunun üzerine Hz. Cebrail, "Bu hurma, ümmetinizden Ahmed adlı birinin kısmetidir." der. Hz. Peygamber, sahabelerine bu hurmayı sahibine teslim etmelerini teklif eder. Fakat hiç kimse cevap vermez. Bunun üzerine Arslan Bâb, Allah'ın inayeti ve Hz. Peygamber'in delâletiyle bu görevi yerine getireceğini söyler.

Hz. Peygamber, mübarek eliyle hurmayı Arslan Bâb'ın damağına yerleştirir ve Ahmed'i bulup emaneti ona teslim etmesini, sonra da onun terbiyesiyle ilgilenmesini ister. Arslan Bâb, bu işaret üzerine Yesevi'ye gelir, Ahmed'i arar ve onu mahalle çocuklarıyla oynarken bulur. Arslan Bâb, henüz hurmadan bahsetmeden, Ahmed'e emaneti teslim etmesini söyler. Arslan Bâb, dört yüz yıl damağında sakladığı ve tazeliğini kaybetmemiş olan hurmayı çıkarıp Ahmed'e teslim eder ve ardından onun terbiyesiyle ilgilenmeye başlar. Ahmed kısa bir süre içinde büyük mertebelere ulaşır, pek çok feyiz elde eder, birçok keramet gösterir ve ünü her geçen gün daha da yayılır. [2]

İbrahim Hakkı Gündoğdu'nun 'Aşkın Sultanı Hoca Ahmet Yesevi Hazretleri' adlı eseri, Hoca Ahmet Yesevi'nin tasavvuf anlayışını ve hayatını derinlemesine ele alan önemli bir çalışmadır. Kitabın hacmi ve derinliği, tasavvuf konusunda yeni olanlar için biraz zorlayıcı olabilir; ancak tasavvuf ve hakikat konularına ilgi duyanlar için bu kapsamlı eser bir çeldirici olmayacaktır. Ayrıca Gündoğdu'nun üslubu, özellikle tasavvuf hakkında bilgi sahibi olmayan bir okuyucu için bile anlaşılır ve açıklayıcıdır.

Bu kitap, Hoca Ahmet Yesevi'nin öğretisinin günümüzdeki yeri ve önemi hakkında düşünenlere yol gösterecek bir kaynaktır. Ayrıca, Yesevi'nin öğretilerini anlamak isteyenler için kapsamlı bir başvuru kitabı olarak önerebilirim.

Hoca Ahmet Yesevi ve Aşkın Vurgusu

Yesevi, kitapta, bir aşk öğretmeni olarak tasvir edilir. Bu anlamda, kitabın en güçlü yönlerinden biri, Yesevi'nin tasavvufi anlayışını derinlemesine ele alarak, aşkı ve maneviyatı gündelik hayatla bağdaştırmasıdır. Gündoğdu, Yesevi'nin öğretilerindeki aşk, vicdan, ahlak ve toplumsal sorumluluk gibi evrensel temaları sürekli ön plana çıkarır.

Yesevi'nin aşk anlayışı sadece bireysel bir hissiyat değil, aynı zamanda insanı Hak Teala'ya ve topluma yakınlaştıran bir yol olarak görülür. Bu bağlamda, Gündoğdu'nun kitabı, tasavvufun insanın içsel yolculuğuna dair derinlikli bir bakış açısı sunar. Bu kısımda daha fazla derinlik sağlanabilirdi; örneğin Yesevi'nin öğretilerindeki aşk temasının, bireysel ve toplumsal düzeyde nasıl somutlaşacağı ve bu anlayışın pratikte nasıl işlediği üzerinde daha fazla durulabilirdi. Bu, okurun Yesevi'nin düşünce dünyasına daha yakın bir bağ kurmasını sağlayabilirdi.

Türk Tasavvufunun Yayılmasındaki Rolü

Hoca Ahmet Yesevi'nin, özellikle Türkler arasında İslam tasavvufunun yayılmasında oynadığı rol kitabın bir diğer önemli odak noktasıdır. Ahmed Yesevi; en önemli hocaları olan Arslan Baba ile Yusuf Hemedâni'den aldığı eğitim öğretimin neticesinde geldiği noktada Türkistan'dan Türk Dünyasına düşünceleri ile bir güneş gibi doğarak Orta Asya'dan, Balkanlara, oradan Anadolu'ya gönderdiği öğrencileri ile düşüncelerinin olabildiğince çok insana ulaşmasını sağlayarak, evrensel bir gönül hareketinin başlangıç noktası olduğunu kanıtlar.

Ahmed Yesevi, Anadolu'da Taptuk Emre, Yunus Emre ve Hacı Bektaş-i Veli gibi nice erenlerin düşüncelerine etki ederek bir şekilde gönül mimarı niteliği taşır. Burada, Yesevi'nin öğretilerinin sadece Türk halkları üzerindeki etkisini değil, aynı zamanda İslam dünyasında nasıl bir değişim yarattığını da tartışmak faydalı olabilir. Yesevi'nin tasavvuf anlayışının, toplumsal dönüşümdeki rolüne dair somut örneklerle desteklenmesi, okurun bu öğretilerin tarihsel bağlamdaki önemini daha iyi kavrayabilmesine yardımcı olabilir.

Edebi Yönü ve "Divan-ı Hikmet"

Yesevi'nin en önemli eserlerinden biri olan Divan-ı Hikmet, Gündoğdu'nun kitabında sıkça yer bulur. Bu eserdeki derin anlamlar, şiirsel bir dil kullanılarak, insanın manevi yolculuğunu anlatan hikmetli sözler, Gündoğdu tarafından anlaşılır ve açıklayıcı bir şekilde ele alınır. Gündoğdu, Divan-ı Hikmet'ten alıntılar yaparak, Yesevi'nin öğretilerinin ne kadar evrensel bir dile sahip olduğunu ve bu öğretilerin zamanla nasıl daha da derinleştiğini okuyucuya aktarır.

Kitabın bu kısmında, Divan-ı Hikmet'teki bazı belirgin pasajlar ve şiirsel anlatımın derinlemesine analizi yapılabilir. Yesevi'nin kullandığı dilin ve sembolizmin, tasavvufi öğretileri nasıl somutlaştırdığı üzerine daha fazla vurgu yapılması, eserin edebi değerinin ve anlamının daha iyi anlaşılmasına yardımcı olabilir.

İlahi Aşk ve Tevhid

Ahmed Yesevi'nin felsefesinin temelini ilahi aşk ve tevhidin tadına varmak oluşturur. Hakikate ulaşmak fikri, felsefi anlamını ortaya koyar. Düşüncelerinin amacı ise gönlü ve ruhu terbiye ederek onları eğitme işidir. Ruh ve gönlün mekânı insanda olduğundan dolayı felsefi anlamdaki asıl konusunu insan teşkil eder. Hak Teâlâ'yı bilmek adına önce insanın kendini bilmesi ve ölmeden önce ölmek fikri ahlâkî hürlüğe kavuşma noktasında ilkesel birer geçiş noktası sayılır. Ancak ahlâkî prensiplere, insan sevgisine, adalete, doğruluğa, eşitliğe dayanan bir ahlâkî hürriyet insanın kendisine yabancılaşmasından ve nefsanî arzularından sıyrılarak ahlâkî olgunluğa gelmesi ile sağlanabilir.

Bu bölümde, Yesevi'nin "kendini bilmek" ve "varoluş sebebini anlama" temalarına dair daha derin bir inceleme yapılabilir. İlahi aşk ve tevhid anlayışının, yalnızca bir kavramsal felsefe olmaktan çıkıp insanın manevi ve toplumsal hayatına nasıl yön verdiğine dair daha fazla açıklama yapılabilir.

Kendini Bilmek: Varoluş Sebebini Anlama

Türk-İslam Dünyasının yeniden bir dirilişe ve medeniyet inşası için harç niteliği taşıyan Yesevî fikirlerine ihtiyacın bugün daha net ortaya çıktığını söyleyebiliriz. O'nun düşüncesinde insanın kendini bilmesi anlamında kendisinin kim olduğunu bilmeye çalışması ve varoluş sebebini düşünmesi insan için olmazsa olmazdır. Bir bakıma kendini bilmek demek, insanın varoluş sebebini bilmeye çalışması yolunda hayatında neyi veya neleri gerçekleştirmesi gerektiğini de bilmesini mecbur kılar. İlim ve bilimden yoksun olarak, ben-benlik güderek ve kibirle insan bunu başaramaz. O yüzden insan en başta nefsiyle mücadele ederek maddi dünyanın gereksinimlerine bel bağlamadan bu dünya üzerindeki varoluş amacına doğru kendini hareket ettirecek güç olarak "ben kimim?" sorusuna kendisini muhatap etmelidir.

Bir insan kendini bilmeden dış âlemi bilemeyeceğini ve insanın kendini bilmeden kendi özüne inemeyeceğini söyler. İnsan kendi özüne yani ruhuna sirayet etmeden evrenin geçiciliğinin farkına varamaz. Gölgeyi gerçek sanır. Bu durum aşka engeldir.

Bundan dolayı insan, bu âlemin gelip geçici olduğunu idrak edip, asıl Var olana ulaşma amacı dâhilinde dünyayı fırsata çevirmelidir. Âşık insan sevgilisine ulaşmayı arzu eder ve bu uğurda bu dünyada ki gerçek olmayan hayvani nitelikteki zevkleri bırakmalıdır.

Netice

Gündoğdu'nun kitabı bize ne öğretti?

Bu kitap, bir biyografi aracılığıyla insanın kendini tanıma yolculuğunu anlatmaktadır. Erdemli bir yaşama duyulan ihtiyaç ve 'ideal insan' ya da 'kâmil insan' olma arzusu, günümüz dünyasında önemli bir sorundur. Ahmed Yesevî'nin düşüncelerini hayatımıza entegre ettiğimizde hem bireysel hem de toplumsal anlamda bir dönüşüm yaşayabiliriz. Çünkü insan, hakikat yolunda ilerleyen bir yolcudur ve asıl sevgili, Bir ve Var olan Allah'tır. Bu anlayış, insanın inanç yolculuğunda tam bir teslimiyet ve aşk ile imana ulaşmasına olanak tanır.

Sonuç olarak, insan kendini bilmenin sağladığı derin bilinçle, asıl varlık olan Allah'ı tanımaya hazır hale gelir. Bu bilme, insanın Bir ve Var olanla bir bütün olarak kendisini görmesini sağlar. Nihayetinde, insan maddi dünyayı aşarak, metafizik bir düzleme adım atmış olur.

Kaynakça:

[1]Hoca Ahmed Yesevî, a.g.e., H. 138, K. 1, s. 339.

[2] Yazar, Mehmet Kazar, (2020). Ahmet Yesevi, Hayatı, Halifeleri ve Tarikatı. Dergi Park, https://dergipark.org.tr