Ayrımları ve Türleriyle Özgürlük: Kuçuradi’nin Özgürlük Konuşması
Furkan Soylu yazdı...
ÖZ: Bir eylem varlığı olan insanın eylemlerinin iki yönü olan ahlak ve sorumluluk beraberinde özgürlük meselesini de getirir. Bu makale, İoanna Kuçuradi'nin özgürlük düşüncesini seksenli yıllarda Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi'nde vermiş olduğu üç konferanstan birisi olan ve Türkiye Felsefe Kurumu tarafından yayımlanan Uludağ Konuşmaları (Ankara, 2019) eserinin içerisinde yer alan Özgürlük ve Kavramları (s.1–22) başlıklı özgürlük konferansını merkeze alarak tartışacak ve Kuçuradi'nin teklif ettiği üçlü ayrımı irdelemeye çalışacaktır.
Anahtar Kelimeler: Kuçuradi, Uludağ, Antrpoloji, Etik, Toplum, Özgürlük
Giriş: Neyliyeyim Ayrım Yapmayan Filozofu
Bir filozofun mümeyyiz vasfı ayrımlar yapması ve sınıflandırmalarla düşüncesini işlemesi olsa gerektir. Kuçuradi'nin özgürlük konuşmasının hemen başında ayrım vurgusu yapması bu anlamda önemlidir: "Ilk öğrenebileceğimiz şey, ayırımlar yapmak gerekliliğidir: kavramsal ayırımlar yapma gerekliliği." (2019, s.1) diyerek özgürlük meselesini bütün soru(n)ları ile ele almaya çalışacaktır.
1.Kimin Özgürlüğü ve Neyin Özgürlüğü: Üç Tür Özgürlük
Bir mahiyet soruşturması olarak ne-dir? sorusuna Kuçuradi, 'kimin?' ve 'neyin?' sorularını iliştirmektedir. Burada şu üç türün tespiti yapılır:
- a) insanın özgürlüğü ( antropolojik özgürlük)
- b) kişilerin özgürlüğü (etik özgürlük)
- c) toplumsal özgürlük
Bu üç özgürlüğün detaylarını konuşmasının ilerleyen kısmında ele alacağı için önce kısa bir 'özgürlük felsefeleri' türünden tarihsel serimleme konuşması yapmaktadır. Bu ara fasıl ile Kuçuradi, –felsefe tarihinden Hume, Sartre, Kant gibi isimler üzerinden gelişen– 'var mıdır?', 'özgür müyüz?' şeklindeki sorulara verilen cevapların bizi aslında öncelikli olarak özgürlüğün ne olduğunu ve özgürlük nedir sorusunu tartışmaya götürdüğünü düşünmektedir.
Kuçuradi açısından özgürlüğün 'insan yapısına ait özellik' olarak görülmesi ile 'bir olanak olarak' görülmesi etik alanında başka sonuçlara yol açacaktır. İnsan dediğimiz varlığın bir amaçlılık içerisinde olduğunu göz önünde bulundurursak bu amaçlar arasında bir takım değerlendirme farklılıkları vardır. Amaç ile değer arasındaki yaratılan bu ilişki özgürlük sorununun etik kısmına taalluk etmektedir. Etik özgürlük sahibi olmak anlamına gelen 'kişilerin özgürlüğü' aslında değer bilgisine sahip olmakla ve bunu eylemlerinde hesaba katmakla ilişkilidir. Bu anlamda Kuçuradi'nin sınıflandırması ile ikinci tür özgürlük(kişi/etik) bir 'değer özgürlüğü', 'kişi değeri özgürlüğü' olmaktadır. Özgür kişinin -yani ikinci türde özgürlük- eylemlerinin temelinde doğru temellendirmeler yapabilmesi yatmaktadır (s.7).
Kuçuradi'nin kişi özgürlüğü dediği bu ikinci özgürlüğe etik tutumu da ilişkilendirmesi akıllara Aristoteles'in Nikomakhos'a Etik eserini getirmektedir. Aristoteles'e göre eylemlerin (praksis/πρᾶξις) ilkesi tercihtir (proairesis/προαίρεσις) ve tercihler ise us(nous/νόος-νοῦς), akıl yürütme (dianoia/διάνοια) ve etik tutumdan (ethikos/ἠθικός) ayrı/bağımsız düşünülemez (1139-a.30–34)[1]. Kuçuradi'nin etik özgürlük dediği kişinin özelliğidir ve bu özgürlük sahibi doğru değerlendirmeler yapıp somut koşullarda gereğini yapan kişi olmaktadır. Böylelikle Kuçuradi için sorumluluk, akıl yürütme ve değerlendirme yapan kişinin ancak özgür eylemlerinde ayaklarının yere sağlam basacağını söyleyebiliriz. Bu kişiye dair örnek olarak ise Albert Camus'un Veba romanında Dr. Rieux karakterini göstermektedir (s.8–12) Romanı ve karakteri özetleyişine burada gir(e)meyeceğiz. Etik özgürlüğün oluşması için gereken diğer husus olan eğitim meselesine kısaca değinelim. Bu eğitim için ise olmazsa olmaz etik özgürlüğe sahip kişileri yetiştirecek özgür kişilere sahip olmaktır. Eğer eğitimcilerimiz özgür değillerse insanlara yapacakları özgürlük eğitimleri, söylemleri abes olacaktır (s.13)
I.II: Özgürlük Ağacının Meyvesi: Toplumsal Özgürlük
Etik özgürlüğün oluşumunda önemli bir unsur ise toplumdur. Bunu üçüncü tür özgürlük –yani toplumsal özgürlük– ile ilişkilendirerek ele alan Kuçuradi, bu özgürlüğü insan ilişkilerin düzenleyen ilkelerin özellikleri ile ilişkilendirmektedir. Toplumsal özgürlük o toplumu oluşturanların ve çeşitli yöneticilerin etik özgürlüğü ile organik bir bağa sahiptir (s.13–14)
Burada bir ağaç-meyve metaforu kurularak etik özgürlük ile toplumsal özgürlük arasındaki ilişki resmedilmeye çalışılabilir. Etik özgürlük bir ağaç olsun ve bu ağaç için kökler "değerlendirmeler-akıl yürütmeler" olarak tahayyül/tasavvur edilsin. İşte bu ağacın meyvesi ise toplumsal özgürlük olacaktır. Etik özgürlük, kökleri ile sağlam bir ağaç olarak kendisini göstermelidir. Nasıl ki bir ağaç meyvelerinden tanınıyorsa, etik özgürlüklerimiz toplumsal özgürlüklerimiz ile tanınacaktır. Nitekim Kuçuradi için de etik özgürlük en önemli özgürlük türü olarak şöyle ifade edilmektedir:
Özgürlüğün serüveninden öğrenilebilecek bir şey de, işte, toplumsal özgürlük ile etik özgürlük arasındaki bu k o p a r ı l m a z ilgi: toplumsal özgürlüğün sürekli gerçekleşebilmesini, ancak etik olarak özgür kişilerin sağlayabileceğidir. Etik özgürlüğün en önemli özgürlük türü olması da bundan ileri gelir. (s.14)
II.Kuçuradi'nin Vardığı Sonuç ve Değerlendirmesi:
Değer Felsefesiz Özgürlüğün Öz-süzlüğü
Bu üç tür özgürlüğü işledikten sonra değerlendirme ve sonuç kısmında Kuçuradi, özgürlüğün her üç durumda da bir 'değer' olarak göründüğünün altını çizmektedir: "(…) tür olarak olarak insanın değeri, bir kişi değeri ve toplumsal bir değer." (s.21)
Eğer bir özlem olan özgürlüğümüzü istiyorsak değer bilgilerimiz açıklık kazanmalıdır. Bunun içinse felsefi bir hesaplaşmaya ihtiyaç duyulacaktır (s.22).
BİBLİYOGRAFYA
İoanna Kuçuradi, "Özgürlük ve Kavramları", Uludağ Konuşmaları, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 2020, s.1–22.
Aristoteles, Nikhomakhos'a Etik, çev.: Saffet Babür, BilgeSu, 2020.
Aristotle, Ethica Nicomachea. ed. J. Bywater, Oxford: Clarendon Press, 1894.
Güler Çelgin, Eski Yunanca Türkçe Sözlük, İstanbul: Alfa, 2018
[1]"πράξεως μὲν οὖν ἀρχὴ προαίρεσις (…) διὸ οὔτ᾽ ἄνευ νοῦ καὶ διανοίας οὔτ᾽ ἄνευ ἠθικῆς" Aristotle, Ethica Nicomachea. ed. J. Bywater, Oxford: Clarendon Press, 1894. 1139-a.30–34.;
"(…) eylemin ilkesi tercihtir. (…) us, akıl yürütme ve etik tutumdan bağımsız değildir tercih." Nikomakhos'a Etik, çev.: Saffet Babür, Ankara: BilgeSu, 2020, s.116.
Yazar: Misafir Köşesi - Yayın Tarihi: 19.02.2025 09:00 - Güncelleme Tarihi: 31.01.2025 11:35
