Ayşegül Uyar İle Musahhihlik Üzerine Bir Söyleşi, Söyleşi, Gülnaz ELİAÇIK YILDIZ

Kitapları raflardan alırken ya da internet üzerinden sipariş verdiğimizde sanki yazarın son sayfayı kapattığı yerden başlıyormuşuz gibi gelir çoğumuza. Oysa bir kitabın doğumu bir insanın doğumu gibi çokça sancılıdır. Kitap doğduktan sonra da iş bitmez, bir yeni doğan bakımı gerekir. Yayınevlerinin yeni doğan bakım ünitesi musahhihlerdir.

Yazarın yazma evresinde olaylar, karakterler yahut tematik bir çalışmada konunun tamamına hâkim olma çabası, onu birçok imlâ noktalama hatası ve anlamsal açıdan bozuk cümlelerle karşı karşıya bırakabilir. Bu aşamada musahhih yani düzeltmen devreye girer ve dosya üzerinde bir kuyuyu kazar gibi çalışır.

Musahhihlik mesleğinin ayrıntılarını, geçtiğimiz aylarda otuz günlük periyodlar halinde Net Yazı bünyesinde iki ayrı musahhihlik atölyesi düzenleyen Ayşegül Uyar ile konuştuk.

Öncelikle seni tanıyalım mı Ayşegül, ben tanıyorum elbet ama bilmeyen okurlarımız için güzel bir giriş olabilir?

36 yaşında iki çocuklu bir anneyim, röportaj üzerinden gitmek gerekirse öğretmen, yazar, editör ve musahhihim. Biliyorum böyle art arda sıralayınca iddialı duruyor ama kiminde eski, kiminde yeni, kiminde çırak bir şekilde yolda olmaya devam ediyorum.

Musahhih kime denir?

Tdk'ya göre düzeltmen yani metinlerin son okumasını yapan, pürüzsüz ve hatalarından azade bir şekilde okura ulaşmasını sağlayan son okuyucu.

Bu mesleği icra etmek için hangi ehliyetler gerekir?

Esasında güzel ülkemizde pek çok mesleğin kendine has bir okulu olmadığı gibi (ki bunda bence köklü usta çırak geleneğinin etkisi yadsınamaz) musahhihliğin de bir okulu yok bu sebeple şuradan mezun olmak gibi bir şartı da yok. Fakat özellikle son yıllarda açılan kurslar ve atölyeler bu işi bir meslek olarak yapmayı düşünenler için bir ilk basamak görevi görüyor. Bunun yanında iyi bir okur, dilbilgisi ve gramere hâkim, aynı zamanda gelişime ve masa başında uzun mesailer yapmaya gönüllü herkes musahhih olma ehliyetine sahiptir diyebiliriz.

Musahhihliğin dünü, bugünü, yarını desem bize neler söylersin?

Eski bir meslek derim kısaca. Bugün edebiyatımızda iz bırakmış pek çok yazar ve şairin yürüdüğü ilk yol diyebiliriz. Eskiden bir tekâmül işareti olarak yazarlar musahhihlik de yaparak mesleğe başlarmış tabi günümüzde disiplinler arası ayrışma musahhihliği de müstakil bir meslek haline getirmiş vaziyette. Geleceğine gelirsek dünyanın her yeriyle iletişimin bu kadar hızlı olduğu bir çağda iletişim ve yazışma hele çeviri faaliyetleri devam ettikçe musahhihlik de var olacaktır kanaatindeyim.

Bir metnin tashihini yaparken nelere dikkat etmeliyiz?

Çalışılacak metnin türüne, yayınlanacağı mecraya göre süreç ve tashih değişse de genel olarak musahhih çalışacağı metne bir doktor edasıyla yaklaşır. Önce genel muayene ardından ayrıntılı tetkik. Yani biraz açmam gerekirse metnin yazı boyutu, kenar boşlukları, paragraf geçişleri, fazla ve eksik kelimeler, yanlış yazılmış sözcükler, eksik ya da hatalı kullanılan deyim ve atasözleri gibi pek çok ayrıntı musahhihin gözden geçirmesi gereken hususlardır.

Sence bir yazar kendi metninin musahhihi de olmalı mıdır, malum her yayınevi bu anlamda aynı düzeyde hizmet vermiyor böyle olunca yazara da çok iş düşüyor gibi?

Kesinlikle olmalıdır. Bir kere "ben yazarım musahhih bu metni illa düzeltecektir," fikrini yanlış olmasa da kusurlu bulduğumu belirtmeliyim. İnsanlarla ilişkimizde dış görünüşümüz, konuşmamız nasıl bir intiba oluşturuyorsa bir yayınevine, web sitesine ya da dergiye gönderdiğimiz metin de bizim yazma serüvenimize dair ilk intibadır. Nasıl insanların karşısına pijamalarla çıkmıyorsak metinlerimizi de lalettayin bir usulle gönderemeyiz. Özellikle dergi ve web siteleri tashih açısından özensiz ve hatalarla dolu metinleri ilk elden elerler çünkü çok fazla mail alırlar ve elemek için bu iyi bir yöntemdir. Yayınevlerine gelince gelişmiş yayınevlerinde muhakkak bir ya da daha fazla musahhih oluyor, metinler musahhih gözü değmeden kitaplaşmıyor çünkü çalışmanın hacmi arttıkça yazar kendi eserine karşı körleşiyor yahut mesai uzadıkça dalgınlıklar artabiliyor. Ama ben yine de kısa soluklu çalışmalarda dikkatli bir gözle metni birkaç defa okumadan göndermeme taraftarıyım.

Günümüzdeki en belirgin redaksiyon sorunları nelerdir?

Yazarlık yolunda ilerleyen pek çok kişide bile basit noktalama hataları çok sık gördüğüm hataların başında geliyor. Bunu anlatım bozuklukları onu da kelimelerin yanlış yazımı takip ediyor.

Son olarak musahhihlik mesleğini icra etmek isteyenlere tavsiyelerin nelerdir?

İnsanlardan ziyade kelimelerin dünyasında gezineceğinizi, bir dedektif gibi metinde hata arayacağınızı ve tabi ki eskisi kadar keyifli kitap okuyamayacağınızı bilerek mesleğe başlayın çünkü okumak için elinize aldığınız bir kitapta bile hatalar size göz kırpacak gayri ihtiyari onlara müdahale etmek isteyeceksiniz.

İşin iyi tarafıysa şu, metin okurken ne kadar dikkatli ve titiz bir halde olursanız olun insan ilişkilerinde de bir o kadar esniyorsunuz. Çünkü hem editörlük hem musahhihlik metin olduğu kadar insan ilişkisiyle ilerliyor ve bunun ilk şartı da esnemek…

Sorularımızı yanıtlamak adına ayırdığın vakit için kitaphaber ailesi adına teşekkür ederim.

Ben de teşekkür ediyorum.