Bir Devrin Ruhu: İttihat Ve Terakki Cemiyeti’nin Doğuşu, Tarih, Misafir Köşesi

Umut İDİZ yazdı...

İttihat ve Terakki kelimesi ''birlik ve ilerleme'' anlamına gelmektedir. İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin kurucuları ve arka planında olanlar; Ahmed Rıza, Dr. Nâzım ve Dr. Bahaeddin Şakir ve sahada ise etkili ve büyük rol oynayacak olanlar; Enver Paşa, Talat Paşa, Cemal Paşa, M. Kemal Paşa ve Ömer Naci gibi isimler cemiyetin unutulmaz kahramanları olmuşlardır.

İttihat ve Terakki Cemiyeti, ruhu, fikri ve hürriyete olan bağlılığı ile bu üç aşamada gerçekleşerek 23 Temmuz 1908 senesinde II. Meşrutiyet ilan edilmesinde büyük rol oynamıştır. İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne katılmak için belirli bir ritüel uygulanır ve yeni üyelere numara verilirdi. Eserde ise cemiyete yeni katılanlar için düzenlenen ritüeli yazar okurlarına şu şekilde aktarmaktadır: ''Odanın ortasında üzeri çuha kaplı geniş bir masa, bu masanın bir köşesinde bir Kur'an-ı Kerim ve yanında bir tabanca. Aday giriş yeminini Kur'an'a el basarak yapacaktı. Yeni üye sözünde durmaz, cemiyetin sırlarını açığa vuracak olursa beynine masada gördüğü tabanca ile bir kurşun sıkılacaktı.''[1]

8 kişinin hayatı esas alınarak, dönemin askeri ve muhalif kadrosu ile kurulmuş ve işlevselliğini korumuş olan İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin tarihini bu eseri okuyarak faydalanabilirsiniz. Komitenin ruhu haline gelen ve dönemin parlayan yıldızlardan biri olan Enver Paşa'nın ünü ve şöhretini döneme tanıklık edenler eşliğinde eserde şu şekilde aktarılmaktadır: ''Hürriyet kahramanları içinde, ilk günden fazla itibar görmüş olan ve sonuna kadar büyük bir sima olarak beliren Enver Paşadır… Bu devrede Enver Bey, Niyazi Bey gibi, Bulgar, Sırp ve Yunan çetelerini takip etmekle şöhret yapmış bulunan muhtelif rütbede pek çok subay yetişmiştir. Enver Beyin şöhreti yalnız kahramanlığından gelmiyordu, iyi bir erkânıharp zabiti olarak kabul ediliyor ve özellikle şahsi ahlak bakımından örnek tanınan meziyetleriyle saygı görüyordu.''[2]

Eser, 8 kişinin hayatından meydana gelerek İttihat ve Terakki Cemiyeti'nden bahsetmektedir. Bunlardan bazılarını açıklayacak olursak şu şekildedir:

• Talat
• Enver
• Cemal
• Mustafa Kemal

Eser'in muhtevası okurun ilgisini çekebilecek şekilde ve dönemin kaynaklarından yararlanılarak faydalı bilgilerle hazırlanmıştır. Aynı zamanda Talat Paşa hakkında yapılan olumsuz eleştiriler, Talat Paşa ile Emanuel Karasu arasındaki arkadaşlık ilişkisi, İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin içeresinde bazı kimselerin Mason olduğunu yazar eserinde işlemiştir. Cemal Paşa, İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin üç paşalardan biri haline gelerek tarihte kendini yazdıran ordu komutanıdır. Özellikle Cemal Paşa Araplara karşı Filistin, Suriye ve Sina bölgelerinde savaşarak ordu komutanı olarak görev yapan İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin vücut bulmuş halidir. Eserde Yahya Kemal, İttihatçı olan Cemal Paşa hakkında kendi ifadelerini şu şekilde dile getirmektedir: ''… Yeni İstanbul Muhâfızı, vaktiyle Suâvi'yi öldürdüğü kanlı sopasını otuz sene ikamet ettiği karakoldaki makamının duvarına asan Beşiktaş Muhâfızı Hasan Paşa nev'inden bir zât değildi; başka nevîden muhâfızdı, elâstiîkiyyeti olan bir siyâsiydi.''[3] Aynı zamanda lider bir ruha sahip olan ve Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucularının önde gelen isimlerden Mustafa Kemal Paşa'nın hürriyete bağlılığını bu eserde rahat bir şekilde görmekteyiz. M. Kemal'i edebiyatla tanıştıran Ömer Naci, bu cemiyetin aynı zamanda hatibiydi. M. Kemal'in İttihat ve Terakki Cemiyetine girmesinin üzerine yıllar sonra Mustafa Kemal'in İttihat ve Terakki Cemiyetinde olduğunu bazı kimseler tarafından annesine aktarılarak aralarındaki diyaloğu yazar, eserinde okurlarına şu şekilde aktarmaktadır:

''-Anne, dedim, bu işler almış yürümüştür. Ben namuskâr bir adam olarak bu işlerin içinde bulunmak mecburiyetindeyim. Beni bundan meneder misiniz?

-Hayır evlâdım, bir gün bu işler olduktan sonra, seni namus ve haysiyet sahibi olanlarla görmezsem, işte o zaman meyus olurum. Ben senin kadar okumadım, senin kadar bilmem, senin gördüğün, anladığın şeyleri yapmaktan menetmeye kalkışmam. Yalnız dikkat et, esas muvaffak olmaktır, muvaffak olmaya çalışınız.''[4]

Sonuç olarak Hürriyet Bayrağına sımsıkı sarılan İttihat ve Terakki Cemiyeti, popüler bir hale gelmesinin üzerine hürriyet aşıklarının birer bir sevgilisi haline gelmiştir. İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin her ne kadar geniş bir kadrosu olsa da bu 8 hürriyet aşıkları tarafından hem sahada hem de bu cemiyetin arka planında etkili olabilmiştir. İttihat ve Terakki Cemiyeti hakkında verilen bilgi, bizlere Dr. Nâzım'ın yıllar sonra söylediklerini eserine doğrudan aktaran yazar, okurlarına şu şekilde dile getirmektedir: ''Bak o noktada fikirler çeşitliydi. Ama ben, size şunu anlatayım: Hürriyet ilan edildiği zaman Selanik İttihat ve Terakki Merkezi kasasında benim bildiğim 12 lira vardı. Ortada laf anlar bir Talat Bey görünüyordu. Gerçi Enver Bey'le Niyazi Bey de vardı. Ama bu kahramanlar, henüz dağdan inmişlerdi ve sadece askerdiler. Hülasa, Paris'te bulunan, benden başka tanıyanı olmayan, fakat hepimizin ümidimizi bağladığımız Ahmet Rıza Bey'i bir tarafa bırakırsak, bütün kadro bir avuç genç zabitten ibaretti. İnkılaptan sonra benim Anadolu Vilayetleri Umumi Valisi tayin edildiğimi düşünürseniz işi anlarsınız!''[5]

Süleyman Tekir

İttihatçılık Doğuş

Kronik Kitap

5.Baskı Nisan,2024

240 s.

[1] Süleyman Tekir, İttihatçılık Doğuş, Kronik Kitap, 5.Baskı Nisan 2024, İstanbul, s.120

[2] ''İnönü, Hatıralar, C.1, s.44.'' A.g.e., s.158

[3] A.g.e., s.171

[4] A.g.e, s.187-88

[5] ''Aydemir, Suyu Arayan Adam, s.298-299.'' A.g.e., s.80