Bir Fare, Bir Adam, Bir Deney, Edebiyat, Misafir Köşesi

Burcu AYDIN yazdı...

Aklın başında olması ne demektir? Akıllı olmak? IQ düzeyine göre 86-115 arası puan alanlar normal zekalı olarak değerlendiriliyor. Bunun altında ya da üstünde olmak anormal durumlar. Zihinsel yetersiz olmak da dahi olmak da kişinin elinde değil. Aynı şekilde normal zekâlı olmayı da biz seçmedik. Dahi olanlara özenirken, onların; 'Keşke ben de normal zekâda olsaydım'. Diye düşünmediklerini bilemeyiz. Ya da zihinsel yetersiz bir kişiyi normal zekâlı ya da üstün zekâlı hale getirseniz, 'Ben öyle mutluydum'. Demeyeceğini de. Her şey olduğu gibi güzel, her şey var olduğu şekliyle kabul edilmedikçe mutluluğa ulaşmak zorlaşıyor.

Daniel Keyes 1927 yılında New York'ta doğmuştur. Psikoloji eğitimini tamamlayan yazar, aynı zamanda tüccarlık, dergi editörlüğü, lise öğretmenliği yapmış, daha sonra üniversitede profesör olarak çalışmıştır. 1959 yılında kısa bir hikâye olarak yazdığı Algernon'a Çiçekler ile tanınmış. Büyük beğeni toplayan hikâyesini 1966 yılında roman olarak okurları ile buluşturmuştur.

Keyes, romanını kahramanın dilinden bizlere aktarmıştır. Roman içten, samimi yazım biçimi ile okuru sarıp sarmalayacak, bu da kitabın bir solukta okunmasına katkı sağlayacaktır. Ben de yazarın üslubu dolayısıyla bir solukta okuyanlardanım. Çünkü bir yaşam, onu yaşayan kişinin dilinden döküldüğünde insanı daha da etkiliyor.

'Doktor Strauss bundan böyle yaşadığım herbişeyi neler düşündümü neler hatırladımı yazmamı söyledi. Bunu neden istedini bilmiyorum ama beni kullanıp kullanmıycaklarını anlamak için öyle yapmam önemliymiş. Umarım beni kullanırlar çünkü Bayan Kinnian diyoki belkide beni akıllı yapabilirlermiş. Ben akıllı olmak istiyorum. Benim adım Charlie Gordon. 32 yaşındayım ve gelecek ay benim doumgünüm. Brooklinde annemle birlikte yaşayan kızkardeşim Norma'yı bulmuşlar deney için beni kullanmalarına izin vermiş. Demek oluyoki beni kullanacaklar. Okadar heyecanlıyım ki hemen yazmak istedim'(sf.5) 'Minik beyaz bir fare adı Algernon. Onunla yarışmamı istiyorlar ama ben onun yaptıklarını henüz yapamıyorum kendimde hiçbir gelişme göremiyorum sanırım bu ameliyat bir işe yaramadı'. (Sf.15).

"İlerneme rapuru" yazıyor her gün Charlie. Kitap onun her gün yazdığı raporlarından oluşuyor. Ameliyat sonrası yaşadıkları, kaydettiği gelişmeler, önceki hayatı ve tüm duygularını raporlarında yazıyor. Yukarıdaki yazım hatalarını düzeltmedim çünkü bunlar Charlie'nin yazıları onun gelişimini kaydettiği ilerlemeyi gösteriyor her bir raporu. İnsan zeki olsa da duygularını anlamadıkça ve o ağırlıklar altından kalkamadıkça hayatı kolaylaşmıyor ve acısı daha da artıyor. Çünkü zekâsı ile anladığını duyguları ile çözümleyemiyor. Çok acı çekmiş Charlie. Annesi hem onun akıllı olması için her şeyi yapmış hem de zihinsel yetersiz olduğu için ondan hep utanmış, onu herkesten saklamış, her davranışını aşağılamış, ihtiyaçlarını, bedenini en önemlisi de duygularını ihmal etmiş. Ameliyat sonrası tüm bunları tek tek hatırlamak ve acılarının kaynağını rüyalarında görmek çok yorucu oldu Charlie için. Kız kardeşine zarar vereceği korkusu ile annesi tarafından evden uzaklaştırıldığını, sevgisizliğe mahkûm edildiğini öğrenmek de zordu. Yüzündeki o masum gülümsemenin neden hiç gitmediğini neden herkes onu sevsin diye çabaladığını şimdi anlıyordu. Ameliyat sonrası Zekâsı ilerledikçe Charlie kendine ait bir hipotez bile oluşturdu. 'Sevgi ve şefkat eli değmeyen zekâ ve eğitim beş para etmez (sf.262). Sevgi alma ve sevgi verme yeteneğinden yoksun olan zekâ, zihinsel ve ahlaksal çöküşe, nevroza ve muhtemelen psikoza bile yol açar' (Algernon- Gordon Efekti: Arttırılmış Zekânın Yapısı ve İşlevi Üzerine Bir Çalışma) (sf.263).

Algernon'a Çiçekler kitabı, kahramanımız Charlie'nin hayatının yaklaşık 8 aylık bir kısmını kapsıyor. Beyin ameliyatı geçirmesinden sonra beyin gelişiminin takibi, Beyin gelişimi gerçekleştikçe kendi geçmişine dönük hatırlamaları duygusal ve zihinsel gelişiminin arasındaki ilişkinin nasıl ilerlediği aktarılmış. Günümüzde EQ'nun IQ'dan daha önemli olduğu tartışılmaktadır. Kitabı okuduğunuzda ikisi arasındaki farkı, herhangi birinin aşırı eksik olması durumunda neler yaşandığına da şahit olacaksınız.

Her ne düzeyde zekaya sahip olursak olalım, Charlie'nin tespit ettiği gibi sevgi ve şefkat olmazsa mevcut durum gerilemeye mahkumdur. Tam aksine sevgi, şefkat, yakın ve içten ilgi olursa da mevcut durum ilerlemeye mecburdur. Tıpkı bir araba gibi. Marka modeli ne olursa olsun eğer deposunda benzini yoksa hareket edemez.

Kalbimizde sevgi ve şefkati besleyip, gözlerimiz merhametle, hoşgörü ile bakmayı öğrendikçe daha güzel olacağız. Bu kitabı bitirmemle birlikte buna olan inancımı daha da köklendirdim. Evet biraz üzülebilirsiniz ancak bu kitapta hayata dair her şey var, keyifli okumalar...

Algernon'a Çiçekler

Daniel KEYES

Koridor Yayıncılık, 1966