Bir Konfor Hâli Olarak Deizm, Düşünce, Uğur CUMAOĞLU

Yapılan bir araştırma sonucunda, gençleri deizme yönelten 21 önemli soru(n) tespit edilmiş. Bu sorular, soruyu soran genç beyinler için açıklanması veya anlaşılması zor veya bu nedenle popüler görünen sorular. Ne var ki hiçbir soru cevapsız değildir ve cevapsız bırakıldığı için de hep popüler kalması beklenemez.

Ancak günümüz dünyasında, popülerliği belirleyen ölçüt kalabalıklar olduğu için o güruhun bir parçası olmak popülerliğin kendisi olarak işlev görür. Zaten kalabalıkların oluşmasını sağlayan da hakikatinden kaçan insanların sayısal çokluğudur. Zira kalabalıkların hakikat için bir araya geldiği tarihte görülmüş bir şey değildir ve hakikatin tarafında olanlar her zaman azınlıkta olmuşlardır.

Nitekim deizm için bunca yaygarayı koparanlar da bundan vareste değildir. Soru sormak çoğunluğa göre büyüleyici bir eylemdir. Fakat onun cevabını aramak ve bunun zahmetine katlanmak da asıl faziletli olan davranıştır. Yeter ki soru için de cevap için de kişi kendini tek ve vazgeçilmez ölçüt olarak görmesin. Çünkü kendini otorite olarak görme bedbahtlığına kapılmış bir kişiyi tanımlamak için, sonu izm'le biten hiçbir kavram yeterli olmayacaktır.

Burada bizi ilgilendiren mesele ise insanı hakikatinden koparmaya çalışan ideolojilerden biri olarak, deizmin neden ve nasıl bir salgın haline gelip bulaştığı ve bu salgının tedavisinin ne olduğudur. Ancak bundan önce ilgilenilmesi ve çözülmesi gereken asıl sorun, salgına yakalanan kişinin tedaviyi isteyip istemeyeceğidir, çünkü deizm bir konfor ideolojisidir ve bu nedenle ihtiraslarını konfora dönüştürenler için bu dönüşüm bir tehdittir. Yine de hakikat tedavi edici ve uyandırıcıdır, lakin herkes daldığı derin uykudan da uyan(dırıl)mak istemez.

Değerli âlim Emrah Demiryent tarafından kaleme alınan 21 Soruda Deizm başlıklı çalışma da yukarıda bahsettiğimiz 21 soruya cevap vermekle yetinmiyor, aynı zamanda bu problem üzerine Müslümanca düşünmenin imkânı üzerine bir alan da açıyor. Deizmin tanımı, tarihçesi ve onu gündemde tutan temel nedenler üzerine açıklamaların olduğu giriş bölümüyle başlayan eser, birinci bölümde deizmin aklı önceleyen iddiasına da aklın tarifi ve mahiyeti üzerine asıl bilinmesi gereken bilgiyi okuyucuya aktararak cevap veriyor.

İkinci bölümde, 'yaratıcı inancı' başlığı altında yaratıcının varlığı ve onun varlığının zorunluluğu problemi tartışılırken, din felsefesinin de konusu olan 'akli deliller ışığında Allah'ın varlığının ispatı', imkân, hudûs, hareket, illet ve metafizik deliller ışığında güçlendiriliyor. Bu delillerden ayrı olarak Allah'ın sıfatları olan Hayat, Kudret, İlim, İrade, İşitme, Görme ve Kelam detaylı olarak aktarılıyor ve deizmden çıkış yolunun da ancak Allah'ı iyi tanımakla (marifet ile) mümkün olacağı dile getiriliyor.

'Peygamber inancı' başlıklı üçüncü bölümde, yaratıcı dışında bir şey kabul etmeyen deistlere karşı peygamberliğin ve yaratıcı tarafından peygamberlere gönderilen tüm ilahi mesajların, dinin ve bunların gerekliliğinin ispatı yapılıyor. Deizmin asıl kaçış alanı olan bu bölüm, insanlığa yüklenen kulluk görevinden onu inkâr ederek kaçmanın hakikati ortadan kaldırmadığını ve peygamberlerin hepsinin insanlığa bu amaçla bir uyarıcı ve uyandırıcı olarak gönderildiğini delilleriyle açıklıyor.

Son bölümde ise başta bahsettiğimiz, deizmin oluşturduğu zihinsel konforun sorduğu ve deistler için çok cazip görünen 21 soru, hem mantık hem de kelam ilmi ışığında ayrıntılı, açık ve anlaşılır bir şekilde ve teker teker cevaplandırılıyor. Gerçek manada ikna olmak isteyenler için eserdeki her şey gayet net bir şekilde ifade edilmiş. Eser, cevap verme konusunda yeterli ilme, ikna kabiliyetine ve cesarete sahip. Okuyucudan beklenen ise zihinsel konforunu terk etmek için yeterli cesarete sahip olmak.

21 Soruda Deizm
Emrah Demiryent
Esamer Yayınları
İstanbul, 2022
109 Sayfa