Bitki Zekası, Kara Tahta, Kitaphaber

Bitkiler hakkında düşünme zahmetine giren çoğu insan, onları dünyamızın sessiz, hareketsiz mobilyaları, yeterince faydalı ve genellikle çekici, ancak Dünya üzerindeki yaşam cumhuriyetinin tartışmasız ikinci sınıf vatandaşları olarak görme eğilimindedir. Egomuzun yüksek çitlerinin üzerinden atlayarak yalnızca bitkilere olan su katılmaz bağımlılığımızı değil, aynı zamanda göründüklerinden daha az pasif olduklarını ve aslında kendi yaşamlarının ve bizimkilerin kurnaz elebaşları olduklarını itiraf etmek bir algı sıçraması gerektirir. Yeşilin Zekası size o çitin üzerinde kuvvetli bir itici güç verecek ve sizi her şeyin aniden –kendimiz de dahil- tamamen farklı göründüğü bir yere indirecek. Muhtemelen bunun sadece insan kibri olduğuna ikna olmuş olarak ayrılacak ve bizi onların zekasını – evet, zekasını – takdir etmekten alıkoyan şeyin, bitkilerin hayatlarının göz önüne serilmesinin çok daha yavaş bir zaman boyutu anlamına geldiği gerçeği olduğunu ve bunun neticesinde hayat oyunundaki eşi benzeri olmayan başarılarının, bizim başarımızı gölgede bıraktığını göreceksiniz. Bitkiler tüm karasal ortamlarda baskındırlar, Dünya üzerindeki biyokütlenin yüzde doksan dokuzunu oluştururlar. Tümüyle karşılaştırıldığında insanlar ve diğer tüm hayvanlar, bu zeka uyandıran kitabın deyimiyle, yalnızca bir zerredir.

Bitkiler, meşhur “Bitkileri organize canlılar ölçeğine yüceltmek beni her zaman memnun etmiştir” sözünü yazan Charles Darwin”den bu yana en etkili konuşan ya da en coşkulu insan yandaşlarını Stefano Mancuso”da buldular. Stefano Mancuso, görece yeni ve halen az çok tartışmalı olan “bitki zekası” alanında öncü- lük eden bir araştırmacı – bir bitki fizyoloğu. Bu terim taraflı olduğu ya da sadece çok abartılı olduğundan pek çok bilim insanını karşı karşıya getiriyor ancak zekayı çok basitçe, hayatın getirdiği sorunları çözme kapasitesi olarak tanımladığınız anda bitkilerin böyle bir yeteneği olmadığını iddia etmek imkansız hale geliyor. Bizler, zeka – ve öğrenme ve hafıza ve iletişim – gibi terimleri hayvan tekelinde kıskançlıkla savunuyoruz ancak Yeşilin Zekası tüm bu özellikleri artık paylaşmak zorunda olduğumuzu ikna edici bir şekilde ortaya koyuyor. Ben Stefano Mancuso ile ilk kez 2013”te New Yorker için bitki zekası üzerine bir makaleyi araştırırken, Floransa Üniversitesi”nde, kışkırtıcı şekilde Uluslararası Bitki Nörobiyolojisi Laboratuarı adı verilmiş kendi laboratuarında tanıştım. Benimle, insanların bitki yaşamının gerçeklerini algılamaktaki başarısızlığına olan inancının gençliğinde okuduğunu hatırladığı bir bilim kurgu hikayeden kaynaklandığını paylaştı. Büyük öl- çüde hızlandırılmış bir zaman boyutunda yaşayan bir uzaylı ırkı Dünyaya geliyor ve insanlarda herhangi bir hareket tespit edemediklerinden mantıklı bir biçimde bizim, istediklerini yapabilecekleri “durağan materyal”ler olduğumuz sonucuna varıyorlar. Uzaylılar bizden insafsızca faydalanmaya başlıyorlar. (Mancuso sonradan hikayenin aslında “Wink of an Eye” isimli ilk Star Trek bölümlerinden birinin az çok parçalanmış anısı olduğunu hatırladı; internette bulunması kolay ve izlenmeye değer bir bölüm.) Deneyimlediği bu algı sıçraması – ona bitkilerin bakış açısından bizi gösteren; hızlı, pervasız ve kibirli – Mancuso”nun bilimsel araştırmasına ve şimdi bilim yazarı Alessandro Viola ile bu müthiş işbirliği için ilham vermiş. Ancak Yeşilin Zekası kesinlikle bir bilim kurgu işi değil – tüm iddialarının arkasında onları destekleyecek kaliteli bilim var –, en iyi bilimin olması gerektiği gibi güçlü bir hayal gücünün ürünü; dünyayı tamamen yeni ve engelsiz bir bakış açısıyla görme – ve bu bakış açısını bizlere ulaştırma – yeteneğine sahip bir hayal gücünün. Bu yüzden, birkaç saatli- ğine alışık olduğunuz insan merkezciliğinizi bir kenara bırakın ve bu diğer, daha zengin ve daha muhteşem dünyaya adım atın. Pişman olmayacaksınız ve bu dünyadan asla eskisi gibi çıkamayacaksınız.

Michael Pollan