Cahit Zarifoğlu Çocuk Hikayeleri Dosyası: Mantıku’t-Ta, Çocuk, Merve YURTSEVER

Kitaplar, çocukların ruh dünyasını geliştirdiği gibi temel dil becerileri üzerinde de oldukça büyük bir etkiye sahiptir. Birey, çocukluk döneminde yeterince kitaplarla vakit geçirmemişse bunun sonucunda anlama ve anlatma becerilerinde yetersizlik söz konusu olur. Okuma, anlama ve anlatma birbiriyle ilişkilidir. Okumak anlamayı geliştirirken anlatabilmek için de anlamak gerekir. Çocuk kitapları çocuğa yaşamı anlama ve düşünme imkânı sunar. Hikâyeleri okuyan çocuklar kendilerini kahramanlarla özdeşleştirir. Dolayısıyla verilmek istenen mesaj onların dünyasına hitap edebilmelidir ki beklenen etkiyi göstersin. Türkçe öğretmen adaylarıyla yapılan bir araştırmada, Cahit Zarifoğlu'nun çocuk kitaplarının konuşma becerilerine etkisine bakılmıştır. Türkçe öğretmen adayları bu kitapları okumadan önce ve okuduktan sonra değerlendirmeye alınmışlardır. Araştırma sonucunda öğrencilerin kendini anlatma isteği ve konuşma becerilerinde artış olduğu gözlemlenmiştir. Cahit Zarifoğlu, dile olan yetkinliğiyle ve ciddiye aldığı çocuk okurlarını düşünmeye sevk eden kurgularıyla çocuk edebiyatının da önemli isimlerinden biri olmuştur.

Çocuklar için yayımlanan dokuz eseri bulunmaktadır. Kuşların Dili de bunlardan biridir. Eser için Mantıku't-Tayr ismiyle Feridüddin Attar tarafından yazılan kitabın minyatür hâli diyebiliriz. Bunu, Zarifoğlu kitabının giriş kısmında "Feridüddin Attar bundan tam 864 sene önce doğdu. Mantıku't-Tayr isimli eseri asırlardan beri okunmaktadır. 'Kuşların Mantığı (Dili)' anlamına gelen Mantıku't-Tayr'ın kısa bir özetini okuyalım:" sözleriyle belirtmiştir. İranlı ünlü mutasavvıf ve şair olan Feridüddin Attar'ın Kuşların Dili'nin oluşmasında kaynak olan mesnevisinin 1483 tarihli nüshası, Metropolitan Sanat Müzesi'nde yer almaktadır. 4725 beyitlik bu eser Türk şairler tarafından tercüme edilmiş ve içerisindeki hikâyeler yeniden uyarlanarak yazılmıştır. Bu eser için Türk edebiyatındaki ilk şerh 16. yy. da yaşayan şarih Şem'i Şem'ullah tarafından kaleme alınmıştır. Bu şerh Türk edebiyatında ilk ve tek olması açısından önemliyken Cahit Zarifoğlu'nun Kuşların Dili isimli kitabı da çocuk seviyesinde kaleme alınması açısından önemlidir.

Mantıku't-Tayr ışığında Kuşların Dili isimli eser, özünde tasavvufi bir bakış açısıyla Vahdet-i Vücud anlayışını anlatmaktadır. Zarifoğlu'nun şiirlerinin aksine öykü, roman, deneme türlerinde tercih ettiği net ve anlaşılır üslubun çocuk kitaplarında da hâkim olduğunu görürüz. Kuşların Dili'nde metaforik hikâye akışı olsa da anlatım biçimi sadeliğini korumuştur.

Cahit Zarifoğlu, eserinde hayvanlar üzerinden yaratanla yaratılanın tek ve bir olduğunu çocuk diline uygun bir yapıda kaleme almıştır. Bu bütünlüğü Mantıku't-Tayr'ın özünde olduğu gibi hikâyelere başvurarak vermiştir.

Hikâyede, kuşlar bir padişahları olmasını arzu etmektedirler. Bunun üzerine Süleyman Pegamber'in postacısı olan Hüdhüd kuşu ortaya çıkar ve zaten bir padişahları olduğunu açıklar. Kuşların dilini bilen Süleyman peygamber ismini duymak Hüdhüd'e inanmaları için ilk etapta yeterlidir. Hüdhüd'den Simurg isminde bir padişahları olduğunu öğrenen kuşlar, Hüdhüd öncülüğünde uzun ve zorlu bir yolculuğa çıkarlar. Bu yolculuk sırasında kuşların yorulmaları, pes edişleri, vaz geçişleri, nefsi ile mücadeleleri ve Hüdhüd'ün onlara tıpkı bir peygamber gibi nasihatler aracılığıyla mücadelenin yolunu gösteren hikâyeler anlattığı bir olay akışı içinde kurgulanmıştır. Simurg'un yani ulaşılması zor olan padişahın, huzuruna varabilmek adına çıkılan yolculuk sona erdiğinde bir de bakarlar ki hepsi aslında Simurg'dur.

Cahit Zarifoğlu, toplum için değer yargılarının öneminin farkında olan bir yazardır. Kuşların Dili isimli eserinde de değinmek istediği değerleri otuz kuş üzerinden anlatmıştır. Burada otuz sayısı semboliktir. Bilinçaltı sembol dillerine bakıldığında otuz sayısı, bireylerin kendilerini ifade etme ve içsel potansiyelini keşfetme sürecini destekler. Ayrıca ruhsal olgunluğa otuz yaşında erişildiği düşünülür. Kritik bir dönemdir ve ilahi amaca geçişleri sembolize eder. Simurg hikâyesinin bilinen sonunda da bu kuşlar anlarlar ki; "Si" otuz demektir, "Murg" ise kuş. Yani Simurg – otuz kuş demektir. Türk mitolojisinde de Simurg, Anka Kuşu olarak bilinir. Küllerinden yeniden doğar, doğdukça bilgeleşir. Bunun farkına varan otuz kuş da gerçek yolculuğun kendilerine yapılan yolculuk olduğunu keşfederler.

"Sen de bir gün olur bu yollara düşersen, bunun sarp geçitlerini kendin görür anlarsın. İşte ancak o zaman onların başlarına gelenleri anlayabilirsin." (s. 84)

Zarifoğlu, eserinde, aşk, istek, marifet, vahdet, hayret, talep, istiğna gibi temeli tasavvufa dayanan değerleri işlemiştir.

"istek vadisini aşan aşk vadisine varır... Bu yolda yüz binlerce defa diri bir can gerek ki, bir solukta yüzlerce can feda etsin." (s. 73)

Zarifoğlu, inanç esaslarımızdan olan cennet, cehennem, Azrail, Cebrail gibi kavramlara da sık sık yer vermiştir. Şükretmenin önemi ise bütün kitap boyunca hissedilir.

"Allah buyruğuna canla başla sarılırsan, hem canına sahip olur, hem de can sırlarına erersin." (s. 53)

Tüm bunlarla birlikte eser, okuruna adeta dilinden duayı düşürme der gibi dualarla başlayıp dualarla bitmiştir.

"Ey bizi yaratan, besleyip yetiştiren. Bize nimetler veren Allah, ey kullara keremlerde bulunan... Allah'a sayısız minnetler, hamdü senalar olsun. O yardım etti de kapılar açıldı, bu kitabın yazılıp bitirilmesini nasip etti." (s. 96)

Hayatın her aşamasında çocukların eğitimi ve gelişimi için çocuk kitaplarının önemi olduğunu biliyoruz. Tüm bu tespitler üzerinden Cahit Zarifoğlu'nun ahlaklı, erdemli çocuklar yetişmesini önemsediğini ve bu doğrultuda kaleme sarıldığını söyleyebiliriz. Dolayısıyla çocuklarımızı Kuşların Dili ve Zarifoğlu'nun diğer çocuk kitaplarıyla tanışmasının değerli olduğunu söylemek isterim. Ayrıca, bu önemli eserin daha ilgi çekici kapak ve iç görsellerle bezenmesi gerektiğini düşündüğümü de belirtmeliyim. Böylece daha çok çocuğu kendisine çekebilir. Bunca içi boş olup çok satan süslü kitaplara karşı böylesine kaliteli bir eser vitrinlerde çok daha göz kamaştırıcı durmayı hak ediyor.

Cahit Zarifoğlu
Kuşların Dili
Beyan Yayınları
96 sayfa

Kaynakça

- https://isamveri.org/pdfdrg/D03262/2014_9/2014_9_TURANM.pdf, tarih yok
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3389017, tarih yok