Cengiz Han - M. Turhan Tan
Ferit Genç, Kitaphaber için kaleme aldı...
Büyük Moğol İmparatoru Cengiz Han, 1162 yılında Moğolistan'da doğdu. Çocukluk adı olan Timuçin, Çince "Mükemmel Savaşçı" anlamına gelen "Çeng-sze" kelimesinden gelmektedir. Annesi aynı boydan gelen Ulun Hatun. Babası Yesügüy Bahadır'dır. Yesügüy Bahadır, büyük bir savaşçı olacağını söylediği oğlu Timuçin için henüz on yaşındayken ölür. Ardından başlayan zorlu yaşam koşullarında büyüyen Timuçin, uzun boylu güçlü kuvvetli atılgan bir genç adam olmuştur. Bütün gün at üstünde kalabiliyor, okunu ustalıkla kullanıyordur. Timuçin ve kardeşleri babalarının ulusunu kendi çevrelerinde toplamaya ve bütün haklı bir araya getirmeye karar verirler. Moğol İmparatorunun başında bulunan Temüçin, Subutay gibi şanlı beyler, Cebe gibi değerli erler, Konkmarlar ve Konkratlar gibi kalabalık aşiretlerin önderliğini yapmaktadır.
Bu çağda birçok derebeyliğe bölünmüş olan Moğolistan'da iki güçlü han vardır; Kereyit Hanı, Tuğrul ve Nayman Hanı, Buyruk. Merkitler denen üçüncü bir han vardı ki, bu soy Yesügüy Bahadır soyunun en eski düşmanlarıdır. Yesügüy'ün oğullarının güçlenmesi karşısında telaşa kapılan Merkitler savaş ilan ederler. 'Altaysu" çayı, sanki doya doya kan içmek istiyormuş gibi akışını yavaşlatmış, savaşta doğru dudağını uzatmıştır. Savaş kızışmış, iki ordu boğaz boğaza gelirler. Uzun mızrakların yerine kılıçlar ve kuvvetli bilekler ile savaş meydanında savaşırlar. Her lahza da birçok insan sessizce can verip toprağa uzanıyordu.
Cesetlerin üstünde kişneyen atlar dörtnala düşman orduya doğru cirit atıyorlar. Harp sırasında kapana sıkıştırıldıklarını anlayan bir genç durumu Temüçin'e bildirir. Sert bir ikaz ile savaşı bırakmayacağını dile getiren Temüçin sonunda durumun vaziyetini anlayınca savaş alanından annesini ve eşini bırakarak ormana doğru yol alırlar. Ormanın ilerisinde Moğollar ve onlarla yürek birliği taşıyan Türk uluslarına düşman eller ve uyruklar vardır. Geride ise Nayman atlıları, Oyrat Cengâverler, Merkit silahşorları dolanmaktadırlar.
Ulu Gökçe, Yilon Bulduk köyünün eteğinde bulunan bir tepedir. Ve Ulu Gökçe'nin bu tepenin içinde bulunan bir mağarada olduğuna inanılır. İki gün boyunca ormanda dolanan Temüçin ve ekibi güneşin batışı ile birlikte Yilon Bulduk'a geri döner. Kardeşinden aldığı bir haber ile birlikte Merkit'lerin karısını kaçırdıklarını duyar. Bunun üzerine Ulu Gökçeden yardım istemeye gider. Ulu Gökçe'nin bir önerisi ile Nayman Bey'inin karısını kaçırıp onunla evlenmesini söyler. Böylece bu planı gerçekleştirmek için yanına aldığı birkaç arkadaşı ile birlikte kılık kıyafetlerini değiştirerek Nayman halkının olduğu bölgeye giderler.
Naymanlar Türk uluslarının en büyüklerindendir. Türk yurdunun Müslüman kısmına, Maveraünnehir'e komşu konumda bulunmaktadır. Yüz, yüz elli sene Hıristiyan dinine girmişlerdir. Köşlük Han Naymanların önderidir. Göncük Hanım Çinli biri olup güzel bir bayandır. Zeki ve akıllı olan Göncük Hanımın tek amacı eşi Köşlük Han'ın bir gün Mete olmasını hayal etmektedir. Temüçin, Göncük Hanımı papaz bir bayanın yardımı ile kandırıp kaçırır. Aradan gecen kısa bir süre sonra Temüçin, Göncü hanımla evlenir. Bu olaydan sonra Köşlük Han ortadan kaybolur. Nayman haklıda Temüçin'in iyi düşünülmüş, iyi kurulmuş ve iyi idare olunmuş bir düzenle koca bir aşireti kendi bayrağı altına getirmiştir. Bu sırada Ulu gökçe Nayman halkının Moğol hâkimiyetine girmesiyle birlikte Temüçin'e Cengiz ismini vermiştir. Sıradaki savaş Türkelinin şark taraflarında turan aşiretlerden en kuvvetlileri ve yiğitlerinden olan Taycigotlar'dır. Bu zaferden sonra yurduna dönen Cengiz Han karısı Börta'nın gebe olarak geri döndüğünü görür. Töre geleneklerine göre öldürmesi gerekirken eşini affeder. Buna karşı çıkan kardeşi Beyter ile tartışmaya girer.
Tartışmanın giderek büyümesi sonucu Cengiz Han kardeşini öldürür. O esnada eşi Börtü Hanım Cuci adında bir oğlan dünyaya getirir. Hâkimiyet alanını genişletme politikasına devam eden Cengiz Han Merkit'lerin tuzağına düşer. Teker teker arkadaşlarını kaybeden Cengiz Han savaşta aldığı yaraların etkisiyle yere yığılır. Aradan geçen yaklaşık 40 günün sonunda kendini Kaydo'ların çadırında bulur. Bir gün uyanınca başucunda Köşlük Han'ı görür. Ağır yaralı olan Cengiz Han yapacağı bir plan ile oradan ayrılır. Daha sonra Çin üzerine yapacağı bir sefer üzerinde Köşlük Han'ı görünce öldürecektir. Ardından hayalindeki Çin seferini düzenleyip istediğini tam olarak alamasa da gerçekleştirmiştir.
Cengiz'i cihangir yapan askeri teşkilattaki düzendir. O, ordusunu esas itibariyle onar bin kişilik kısımlara ayırmıştır. Bugünkü tabirle birer kolordu olan bu onar bin kişilik kısımlar tuman ve komutanlardır. Nitekim Cengiz'i büyüten, büyük zaferlere kavuşturan, tarihe mal eden devrindeki karışık ve çapraşık şartlardır. Böylece dağınık olan beylikleri birleştirmesi kolaylaşmıştır. 1227 yılında ölen Cengiz Han 72 yıllık ömründe 32 büyük milleti yenmiş ve 65 büyük muharebe kazanmıştır. Cengiz, bütün bu işleri tek bir temele bağlamak için bir Yasa hazırlar. Devletin her kademesini belirleyen bu yasalardan birisi de; "Hakanlık, Cengiz'in erkek oğullarının nesline mahsustur. Fakat hakanlık, sade miras olarak hakandan hakana geçemez. Hakanları, kurultay intihap eder. Bu maddenin aslında bizim için en önemli özelliği Türk milletinde milli rejim olarak Cumhuriyetin kabul edildiğini apaçık göstermektedir.
M. Turhan, Avrupalı birçok devleti yendiğinden dolayı Barbar diye nitelendirirler. Cengiz Han'ı ele alırken mücadele ettiği beyliklerin de bütün özelliklerini anlatmaktadır. Günümüz birçok insanın Avrupalıların gözünde hala da kin güderek ismini saydıkları Cengiz Han'ı tanımamaları çok büyük bir kayıp olarak gösterilebilir. Cengiz Han'ın hayatını tam anlamıyla anlatan eseri herkesin okunması gereken bir başyapıt olarak nitelendirebiliriz. Eserin dilindeki kıvraklık size okuma hazzı uyandıracak ve çok kısa bir sürede kitabı bitirmenizi sağlar.
Avrupa tarihinde önemli kişiler Cengiz Han için şunları söylemektedir:
Napolyon; "İtiraf etmeliyiz ki Cengiz'in 1219 seferi, Fransa'nın 1812 seferinden çok daha muntazam, parlak ve mükemmeldi." Derken National Geographic'in araştırmasına göre; Cengiz Han dünyada en fazla ırkı devam eden kişidir. (16 milyon kişi) Michael H. Heart'ın tarihin en fazla etki bırakan liderleri arasında 29′uncu olmuştur. National Geographic tarafından tarihin en önemli 50 politika liderlerinden biri seçilmiştir.
Cengiz Han
M. Turhan Tan
Çağrı Yayınları
Yazar: Misafir Köşesi - Yayın Tarihi: 02.02.2011 18:29 - Güncelleme Tarihi: 12.05.2022 00:31