Dünya Masalları: Eskimo Masalları, Çocuk, A. Erkan AKAY

Dünya Masalları serisinin en anlaşılmaz kitabı olmaya aday 'Eskimo Masalları'nı inatla ve sabırla ikinci okumalara kalkıştıysam da masalların dünyasına girmekte başarılı olamadım. Kitabın, seri içinde zayıf masalları temsil ettiğini, masallar ve diyarlar arası nesnel bir değerlendirmeye zeval gelmemesi için yeniden yorumlanmadan veya düzenlenmeden orijinal metinlere sadık kalınarak verildiğini düşünüyorum.

Yalın bir masal dili kullanılmış olmasına rağmen sebep-sonuç ilişkileri zayıf olduğundan ve öğüt niteliği taşımadıklarından hikâyeler zihinde açık bir anlama kavuşmuyor. Bir sonuca bağlanmayan, sonuç bölümüne yaklaşırken ana omurgasından saparak farklı bir konuya geçip, bir iki cümle de ona değinip biten masallar var. Bu anlaşılmazlık, kültüre yabancı oluşumuzdan, onların imgeleriyle gerçekleri arasında ya da onlara göre birbirine bağlı olan ama bizce ilgisiz görünen olaylar arasında bağlar kuramayışımızdan mı bilemiyorum ancak yaşattığı kopukluk hissi oldukça bariz. Doğaüstü olarak algılanan her kavram büyüyle açıklanmış. Ölen birini diriltmek, dirilttikten hemen sonra tekrar öldürmek, büyüyü büyüyle bozmak, büyücüyü büyüyle öldürmek, aya çıkmak, dünyanın merkezine ya da cehenneme inmek, oradan da çıkmak ve sonra ölmek gibi, olaylarda sınırsız hareket özgürlüğü kullanımı masalları hafifletiyor. Doğal çevre etkenine bağlı olarak yaşamın kısır bir döngüden ibaret oluşu, ilişkilerin sığlığı kurgulara yansımış olmalı. Hile ve intikam öğeleri sık kullanılmış. Yardımın hep doğaüstünden beklenmesi yöre insanının yalnızlık korkusunu, kötüye karşı yalnız kalmanın getirdiği çaresizliği dışa vuruyor. Doğaüstü ile doğalın çatışmasında bir güç dengesi olması ise tutarsızlık olarak görünüyor zira zaman zaman insan doğaüstüne galip geliyor ve böylelikle roller değişmiş oluyor.

Bazı hikâyelerde zaman atlamaları, hızlı geçişler ve anlamsız bağlantılar kafa karışıklığına sebep olabiliyor. Çeviri hatası olup olmadığından şüphelendiğim, cümle düzenlerini özensiz bulduğum kısımlar oldu. Birdenbire "bu çocuk sizi ona götürecek" gibi bir cümleyle karşılaşıyor ve cümlede "o" zamiri ile işaret edilen, o ana kadar adı geçmemiş ve hikâyenin devamında da adı geçmeyen kişinin kim olduğunu anlayamıyorsunuz. İnatçı bir adama inadın zararlarını yaşatan olayların hiçbiri onu inadından vazgeçiremiyor ve adam masalın sonuna kadar inadında ısrar ediyor; siz tam masal inadın iyi bir şey olduğu sonucuna varacak fikrine ikna olacağınız sırada masalın sonunda adamın inadından sebepsiz vazgeçtiğini görüyorsunuz. Bir diğer masalda iki çocuk evlerinden uzaklaşıp bir başka evdeki yalnız bir çocuğa yardım ediyor, sonrasında da evin annesi gelince birlikte yemek yiyor ve karşılığında da bir ödeme olarak oklarını ev sahiplerine bırakıyorlar. Ev sahibi kadın çocukları bundan kimseye bahsetmemeleri konusunda uyarıyor. Ancak çocuklar döndüklerinde hikâyeyi yakınlarına olduğu gibi anlatıyorlar. Sonuç olarak çocukların yakınları gelip bakıyorlar ki bahsedilen ev yerinde yok. Burada bir mesaj aramakla acemice bir masal kurgusuna maruz kaldığınızı düşünmek arasında biraz debeleniyor, sonraki benzer durumlarda bundan da vazgeçiyorsunuz.

Vahşet ve dehşet öğelerinin sık ve pervasız kullanılması, çatışmaların çoğunlukla yiyeceğe, mala veya eşlere el koyma ihtirasından kaynaklanması, mazlumların zalime dönüşmesi, iyilerin de cezalandırılması gibi çokça karşılaşılan durumlar bu masalları çocuk masalları olmaktan en azından bizim için çıkarıyor, mitoloji veya destan sınıfına, onların da en zayıfları arasına sokuyor.

Münbit topraklardan, yaşanılır enlemlerden uzaklaştıkça masal dünyasının da çoraklaştığı, soğuk ve sert hayatın masalların doğasına da yansıdığı izlenimi kuzey-güney masallarının doğu-batı masallarını aratacağı, nihayetinde medeniyetler merkezindeki coğrafyamızın masallara yansıyan derinliğinin kıymetini daha iyi anlayabileceğimiz yönünde bir fikir uyandırıyor.

On üzerinden üç diyelim ve sıradaki kitaptan daha güçlü masallar umalım.

Eskimo Masalları

Knud Rasmussen
Salt Okur Yayınevi

Çev. Süheyla Abanoz

124 Sayfa