Entelektüel Bir Sultanın Portresi, Tarih, Misafir Köşesi

Umut İDİZ yazdı...

Kültür tarihi alanında çalışmalarını bilinen İsmail. E. Erünsal tarafından kaleme alınan ''Fatih'in Entelektüel Portresi'' adlı eser, okurun karşısına farklı bir çalışmayla sunulmuştur. Anadolu topraklarında yaşamını sürdürerek Batı'ya doğru akınlar ve seferler gerçekleştiren Osmanlı Devleti, Gaza ve Cihad anlayışı içeresinde hareket ederek kısa bir süre içeresinde topraklarını genişleten bir Türk Devleti olabilmiştir. Aynı zamanda Anadolu topraklarında at üstünde küffara karşı savaşarak Gaza ve Cihat politikası aracılığıyla fetih anlayışıyla hareket ederek Osmanlı Devleti'nin yönetiminde söz sahibi olan Osmanlı Sultanları, özellikle Orhan Gazi ve I. Bayezid (Yıldırım) dönemlerinde ilmî hayatın geliştiğini eserde rahat bir şekilde görmekteyiz.[1]

Eser, Osmanlı'nın kuruluş aşamasındaki padişahlarına odaklanarak kitap okuyup okumadıklarına dair yapılan bir sorgu ve merak ile okuyucularına bilgiler vermektedir. İsmail E. Erünsal durumu şu şekilde açıklar: ''Kuruluş dönemi hükümdarlarından Osman Gazi, Orhan Gazi, I. Murad ve Yıldırım Bayezid'in hangi kitapları ya da ne tür kitaplara ilgi duyduklarına dair maalesef elimizde bir belge yok. Osmanlıların ilk dönemlerinde, ilmî kurumların henüz tam olarak şekillenmediği bir devirde kitap ve kütüphanelerden bahsetmek de zaten pek mümkün değil.''[2]

Entelektüel bir kişiliğe sahip olan Osmanlı Sultanı II. Mehmed (Fatih) döneminde kendisinin bizzat oluşturmuş olduğu hususi kütüphanesi, ilgi ve merakını eserinde yer veren İsmail E. Erünsal, göstermiş olduğu yoğun ve titiz çalışmasıyla bu durumu okurlarına sunmuştur. Aynı zamanda Osmanlı Sultanı II. Mehmed'in haritalara karşı ilgisini anlatan dönemin Batılı yazarları, eserlerinde Fatih'in siyasi emellere bağlı olduğunu vurgulamaktadır. Osmanlı Sultanı II. Mehmed (Fatih)'in Avrupa'nın fethi için sipariş edilen haritalar bölümü kısmında eserde okurlara şu şekilde aktarılmaktadır: ''Babinger ve İnalcık da ''Fatih'in Batı bilimlerine duyduğu ilginin, Avrupa'nın fethi için olduğu'' görüşünü savunmaktadır.''[3]

Eser'in merak ve ilgi çekici yanı olmasının yanında okur, esere karşı beklentisini az karşılamıştır. Eser, aynı zamanda 8 ayrı bölümden oluşarak entelektüel bir kişiliğe sahip olan Osmanlı Sultanı II. Mehmed (Fatih)'i objektif bir şekilde anlatılmıştır.

• Bir Kültür Adamının Doğuşu
• Fatih'in Saray Kütüphanesi'nde Bir Gezinti
• Latince ve Grekçe Kitaplar Arasında
• Külliyedeki Kütüphane

Osmanlı Sultanı II. Mehmed (Fatih), Konstantinopolis şehrini fethetmesinin üzerinden hemen sonra saray dışında ilk kütüphaneleri kiliseden camiye çevirdiği Ayasofya, Zeyrek ve Eyüp'te kurmuştur. Eserde donanımlı bilgiye sahip olan Mehmet İpşirli külliyeler hakkında şu şekilde yorum yapmıştır: ''Külliye içeresinde sekiz medreseden oluşan, Arapça ''sekiz avlu'' anlamına gelen Sahn-ı Seman ve bunların bir sıra gerisinde yer alan sekiz tettimme medresesi sadece Osmanlı dönemi değil, şüphesiz İslam eğitim tarihi için de yeni bir devletin başlangıcını temsil ediyordu.''[4]

Sonuç olarak 'kültür adamı' olarak nitelendirilen Osmanlı Sultanı II. Mehmed, iyi bir lider ve entelektüel bir kişiliğe sahip olarak bilinen bir Osmanlı Sultanıdır. Donanımlı bilgiye sahip olan tarihçi Halil İnalcık, yapmış olduğu çalışmalar aracılığıyla Osmanlı Sultanı II. Mehmed (Fatih)'i eserde okurlara şu şekilde tanımlamaktadır: ''Fatih tarihte imparatorluk kurucularının vasıflarını taşır, dünya hâkimiyetini amaç edinmiş kudretli bir asker ve geniş görüşlü bir kültür adamıdır. Fatih'in bütün hareketlerine, amansız önlemlerinde olduğu kadar ilmi ve sanatı himaye ve teşviklerinde şu esas hakimdir: Devletini her bakımdan dünyanın en üstün ve kudretli imparatorluğu haline getirmek.''[5]

Fatih'in Entelektüel Portresi

İsmail E. Erünsal

Timaş Yayınları

1.Baskı Mayıs 2023, İstanbul

128 sayfa

[1] ''Kuruluş dönemi hükümdarlarından Osman Gazi, Orhan Gazi, I. Murad ve Yıldırım Bayezid'in hangi kitapları okudukları ve ne tür kitaplara ilgi duyduklarına dair herhangi bir belge olmadığı gibi, kaynaklar da bu konuda sessiz kalmaktadırlar. Orhan Gazi ve Yıldırım Bayezid dönemlerinde gelişmeye başlayan ilmî hayat muhakkak ki bu hükümdarların da kitapla olan temaslarını arttırmıştı. Ancak yukarıda belirttiğimiz gibi kaynakların yetersizliğinden bu konuda bir şey söylememek mümkün olamamaktadır. Osmanlı Beyliğinin kuruluş dönemindeki ilim ve kültür hayatıyla ilgili bildiklerimiz, bir kısmı komşu beyliklerden gelmiş bazı âlimler ile küçük ölçekteki birkaç medresenin mevcudiyetidir.'' Fatih'in Entelektüel Portresi, İsmail E. Erünsal, Timaş Yayınları, 1. Baskı Mayıs 2023, İstanbul, s.100

[2] A.g.e, s.6

[3]''Celal Şengör, Babinger ve İnalcık'ın ''Fatih'in batı bilimlerine duyduğu ilginin, Avrupa'nın fethi için olduğu'' şeklindeki görüşlerine katılmakta ve Fatih'in kişisel merakı yüzünden okuyan bir entelektüel olduğunu ileri sürmektedir. Bkz. A. M. Celâl Şengör, ''Seragliensis Gİ 57'nin Kurtarıcısı Kitaplarının ve Entelektüel İlgilerinin Işığında Fatih Sultan Mehmed II'', Klaudios Ptolemaios, Coğrafya El Kitabı, Codex Seragliensis, yay. haz. Alfred Stückelberger, Florian Mittenhuber, Robert Fuchs, Boyut Publishing Group, İstanbul 2017, s.46.'' A.g.e., s.81-118.

[4] A.g.e., s.89

[5] A.g.e., s.13