Evlat Edinmenin İslami Şekline Dair Bir Okuma

Dünyadaki hemen hemen bütün cari hukuk sistemlerinde evlat edinme kavramı düzenlenmiş durumdadır. Buna gerekçe aramak beyhudedir ancak; her evli çiftin çocuk sahibi olamaması ve her çocuğun da yanında büyüyeceği bir ailesinin olmaması yeter sebeptir sanıyorum. Hukuk felsefesi gereği var olan sosyal olgu aynı zamanda hukuksal olgudur.
Dr. Ahmet Ekşi’nin “İslam Hukuku Bakımından Evlat Edinme” adlı eseri Kasım 2019’da Ensar Neşriyat etiketi ile yayınlandı. Bu tür eserlerin gün yüzüne çıkarılması, İslam Hukuku açısından insanların sorularına cevap olması hasebiyle çok önemlidir. Ensar Neşriyat’a bu eser ve benzeri 1000 kadar benzer içerikte esere kucak açtığı için teşekkür ediyorum. Çünkü toplumda, İslam hukukuna uzak kalmaktan mütevellit hem bilgi açlığı hem de bu eksikliğin yerini işgal etmiş olan seküler dünyaya ait gerekli-gereksiz bilgiler var. Hatta medeni hukuka ait bazı uygulamaları İslami zanneden insanlar var.
Öncelik ifade etmek gerekir ki; İslam Dini evlat edinmeyi ilga etmiştir. Ancak alanı boş da bırakmamış; nesep ve miras hukuku oluşturmayacak şekilde yetimi, yoksulu ve kimsesizleri koruyup kollamayı önerir. (Ekşi, 2019)
İslam’ın tavrından sonra da ülkemizdeki medeni hukuk açısından duruma bakmakta fayda var. Çocuk sosyal hizmet alanlarından biridir günümüzde. Değişik sebeplere binaen, biyolojik ailesinin yanında büyüyemeyecek olan çocuğun, bir çocuk yuvası yerine, bir aileye verilmesi meselesi “evlât edinme” kavramı ile ifade ediliyor. Yine sıkça söz edilen "Koruyucu Aile" de bu alanın alt alanlarından biri sayılıyor. Bu iki alanın bazı ortak özellikleri olsa da en önemli ayırıcı özellik çocuğun velayeti hususudur. "Koruyucu Aile" işleyişinde velayet biyolojik ailededir ve çocuğun sorumluluğunu devlet belli kurallar çerçevesinde koruyucu aileyle paylaşır. Bu hususun yasal dayanakları; "Küçüklerin Evlât Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzük" ve Evlat Edinme Yönergesidir. (ailevecalisma.gov.tr, 2020) Durumu kendi şartları bakımından uygun bir çocukla, durumu evlat edinmeye uygun kişi/eşler arasında hukuki bağlar sağlanarak çocuk ebeveyn ilişkisinin kurulduğu "Evlât Edinme" işleyişinde ise çocuğun bakım, yetişme ve eğitim sorumluluğu aileye aittir.
Bir de mesela Osmanlı’da bu uygulama nasıl yapılıyordu? Buna da bakmak gerek. Yine eserin önsözünden öğrendiğimize göre kurulan pek çok vakıf bu işlerle iştigal etmiş. Ayrıca koruyucu aile –tebenni-, beslemelik, manevi evlat müesseseleri var. (Ekşi, 2019)
Yazar Dr. Ahmet Ekşi bu eseri hazırlarken “Şer’iyye Sicilleri”nden istifade etmiş. Bu sicillerde tarihteki başarılı örnekleri, evlat edinmenin pratiğini görerek eserini oluşturmuş. Sebeb-i telif meyanında ise şunları söylemek mümkün: uygulaması çeşitli toplumlarda farklı biçimlerde olan evlat edinmenin, İslami şekli üzerine bir örneklik olsun istenmiş. Öte yandan değişik hukuk sistemlerindeki yanlış uygulamalar gösterilerek konunun doğru şekli olan İslami uygulama öne çıkarılmış.
Kadim kültür ve medeniyetlerden itibaren, hukuki düzenlemesi bulunan bu husus, aslında insanlığın tamamında en çok istismar edilen hususlardandır. Özellikle de öksüz ve yetim çocuklar bağlamında düşünüldüğünde, yerleşik iseler akrabaları, mülteci iseler yabancılar tarafından her türlü kötü emelle muhatap oldukları açıktır. Günümüzde bile, yani tüm dünyanın ortak kabulü cari hukuk sistemi varken Avrupa’da kayıp 100 bin çocuktan bahsedildiğini de göz önünde bulundurmak gerek. (KARAKIŞ, 2019)
Eser bir giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde kavramsal çerçeve çizilmiş. Konunun Kuran ve sünnete göre çerçevesi belirlenmiş. Ayrıca hukuk sistemlerine bakılmış. İkinci bölümde, İslam hukukunun konuya bakışı, evlat edinmenin yasaklanması üzerine yerine ikame edilen uygulamalar anlatılmış. Tabi ki neden yasaklandığı da meraklısı için kitabı okuma sebeplerinden sayılmalı. Üçüncü bölümde Osmanlı Hukuk Sisteminin bu konudaki uygulamaları gösterilmiş. Her bölüm sonunda da ulaşılan sonuçlar açıklanmış.
Tanıtım bülteninde şu ifadeler var: “…evlat edinme, İslam’ın nesep, miras ve mahremiyet ilkeleriyle açıkça çeliştiği için yasaklanmıştır. Böylece çocuğun gerçek nesebi korunarak hak kaybına uğramasının önüne geçildiği gibi miras yoluyla haksız kazanç elde etmesi de engellenmiştir. Ayrıca bu yasakla, asıl anne babasından koparılan çocukların, gerçek anne babalarını öğrendiklerinde yaşayacakları travmalar için de tedbir alınmıştır. Osmanlı toplumunda da İslam hukukunun ortaya koyduğu ilkeler doğrultusunda kimsesiz, yetim ve fakir çocuklar daha iyi şartlarda ve aile yuvası sıcaklığında himaye edilerek bakılıp büyütülmüş ve bu çocuklara güzel bir eğitim verilmiştir.”
Eser konuyla ilgili bütün kaynakların tarandığı geniş açılı bir bakışla oluşturulmuş. İslam fıkıh kaynakları tek tek taranmış. Peygamberimizin ve sahabelerinin uygulamalarından Osmanlı’nın uygulamalarına kadar her ayrıntı değerlendirilmiş. Günümüz âlimlerinden (Hayrettin Karaman, Vecdi Akyüz vb.) mezhep imamlarına, Şeriyye Sicillerinden kadı sicillerine, Kurtubi’den Serahsi’ye, Resmi Gazeteden Tevrat ve İncil’e dek yoğun ve geniş bir atıf ağı olan ilmi bir eser. Eseri okumak zor. Çünkü ortalamanın üzerinde bir birikim istiyor. Ancak ortalamanın üstü birikim sahibi olanlar da eserdeki bilgileri haiz olur. Şahsi kanaatim, bu neviden eserlere ilahiyat camiasından daha çok ortalama vatandaşın ihtiyacı olduğudur. Eserin dilini bu bağlamda sadece bilim dünyasına yönelik bir jargon gibi algıladım. Anlatım konusu da böyle değerlendirilmelidir. Dolayısıyla akademisyenlerimizin eseri oluştururken ilahiyat camiasından daha çok halkı dikkate almaları gerektiğini de öneri olarak sunmuş olayım.
Kaynakça
ailevecalisma.gov.tr. (2020). https://ailevecalisma.gov.tr/tr-tr/sss/cocuk-hizmetleri-genel-mudurlugu/evlat-edinme-hizmeti/. ailevecalisma.gov.tr. adresinden alındı
Ekşi, D. A. (2019). İslam Hukuku Bakımından Evlat Edinme. İstanbul: Ensar Neşriyat.
KARAKIŞ, G. (2019, şubat 24). https://www.hurriyet.com.tr/gundem/avrupada-96-bin-multeci-cocuk-kayip-41127819. www.hurriyet.com.tr/: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/avrupada-96-bin-multeci-cocuk-kayip-41127819 adresinden alındı
Yazar: Ethem ERDOĞAN - Yayın Tarihi: 20.07.2020 09:00 - Güncelleme Tarihi: 17.07.2020 15:41