Eyyüp Akyüz Masalları, Çocuk, A. Erkan AKAY

Eyyüp Akyüz, toplum inşasına kafa yoran, bu yolda öğretmenliğini sosyoloji yüksek lisansı ve doktorası ile pekiştirmeye gayret etmiş bir yazar ve şair. Topluma eğilen, toplumla dertlenen bir edebiyatçının eğer çocukları da varsa çocuk edebiyatının fırsatlarını değerlendirmesi adeta bir mecburiyet oluyor ve bu doğal akış da bizi onun masallarıyla karşılaştırıyor.

Elime ulaşan beş kitaplık dizisinde, yazarın toplum sorunlarını odağına alan denemelerini masal çerçevesinden okuyoruz demek hata olmaz. İlk kitaplarındaki masalları geleneksel tarzda, son yazdıklarıysa modern masal havasına bürünmüş, kısa ve dolaysız yapılarıyla bugünün çocukları için cazibesi artırılmış metinler olarak görünüyor. Akyüz, özellikle yeni masallarında, insanın seçim, karar ve davranışlarını etkileyen temel kavramları çocuk diline indirgeyerek somutlaştırmaya çalışıyor. Kahraman-olay odaklı bir akışı değil kavram-mesaj odaklı sahneleri kullanıyor. Öğüdünü kestirmeden giderek vermekten kaçınmıyor.

Her biri için farklı renk ve simge seçilmiş olmakla beraber yumuşak ve tatlı bir tarzda buluşan kapaklarıyla okurun estetik algısına çıpa atan kitaplar Zarif Çocuk Yayınları tarafından yayımlanmış. Metinler siyah-beyaz gerçekçi çizimlerle desteklenmiş. Farklı yazı tipleri kullanılarak tekdüzelik aşılmış, sayfalar hareketlendirilmiş.

"Enfes Masallar" kitabındaki beş masal, insanın imkânlarını kullanma şekline dair eleştiriler içeriyor. Dünyanın En Güzel Müziği, Bay Göz ve Koca Kulak masalları gözün, kulağın, kalbin yanlış kullanımından başlayan eleştiriyi, hakikati gösterme çabasıyla birleştiriyor. Değeri bilinmeyen doğaya, yozlaşan erdemlere, kaybolan bilince, görünenin ardındaki anlama göndermeler yapıyor. Madde peşindeki hırsın sarıp boğduğu muhabbet gün yüzüne çıkarılmaya çalışılıyor. Eskici masalı, insanların birbirinden sadece maddi kazançlar umduğu bugünün dünyasında maneviyat alışverişine, İstifa Eden Korkuluk masalıysa işini severek yapmanın ve sorumluluklarını yerine getirmenin önemine dikkat çekiyor.

"Kalp Tamircisi"nde yazarın eleştirisi insanlığın içine düştüğü politik açmazlara yönelmiş. Yazar, yönetenlerin bencilliğini ve gönülle desteklenmeyen aklın insanları huzura kavuşturmadığını okura göstermeye çalışıyor.

Dünyayı Yöneten Kral masalı bugün dünyayı yöneten zihniyetin insanları nasıl kontrol altına aldığını okura sezdirme niyetini taşıyor. Yöneticilerde zekâ ile bencillik birleştiğinde diğer insanlar için dünyanın çekilmez hâle geleceğini anlatmaya çalışan kurgusuyla Üç Ülke masalı da aynı düşünceyi tamamlar nitelikte. Bu kitap da beş masal içeriyor. Kalp Tamircisi şükürden uzaklaşanların korkuyla imtihanı şeklinde gerçekleşen kadim düzeltmenin bir yansıması, Mücevherlerini Saklayan Adam ve Tartışma masalları erdem-hazine bağını kuruyor ve görünmeyen değerlerin önemini işliyor.

Sonraki baskılar için bir küçük düzeltme notu düşmek gerekirse "Anneler vefakâr, bilginler cefakâr olurmuş. (S.55)" cümlesinde, eziyet eden anlamına gelen "cefakâr" kelimesi yerine eziyeti göze alan, eziyete katlanan, eziyet çeken anlamlarına gelen cefakeş kelimesi kullanılmalıydı. Dünyayı Yöneten Kral masalının ilk çizimiyle ikinci çiziminde tek tek yer alan iki muhatap karakterin birbirine fazlasıyla benzemesi de biraz kafa karıştırıcı olmuş.

Yazarın hedef kelimeyi kullanmadan mesajını verişine dair iyi bir örnek olarak "Gökten Düşen Masallar" kitabındaki Uçan Çocuk masalını verebiliriz. Burada kibir konusu, bulutundan inmeyen, dolayısıyla arkadaş edinemeyen bir çocuk üzerinden anlatılıyor. Aynı kitaptaki Masalcı Dede masalında toplumu bir araya getiren geleneğin korunması, nesilden nesile aktarılması salık veriliyor. Bu masalda 22. sayfadaki çizimin doğru yerde olmadığını, 29. sayfadaki çizimde de genç masalcının karakter tasarımının metinle örtüşmediğini görüyoruz. Dünyayı Yöneten Kral çizimindekine benzer bir karakterler benzeşmesi var.

Çocuk okurların en küçük detaylara takılan gözü bunları atlamayacağından düzeltmelerin ihmal edilmemesinde fayda olacaktır. Kitaptaki diğer iki masal elindekine razı olmakla, bir masalsa kaderin gayrete bağlı olmasıyla ilgili, gök temasında buluşan masallar.

"Uyandıran Masallar" kitabı halkını uyutmak isteyen bir padişahın kaybedişine dair. Bu masalda bilgeliklerine rağmen padişahın art niyetine hizmet eden yardımcılar, bize tekrar kalple desteklenmeyen aklın hezimetini örnekliyor. Zorluklarla mücadele ederek bir makamı hak etmenin hikayesini anlatan Ters Köşe masalını da okuyunca bu kitabın, yazarın henüz geleneksel masal tarzından pek uzaklaşmamışken yazdığı iki masal kitabından biri olduğunu kolaylıkla anlayabiliyoruz.

Örgüler daha uzun, doğaüstü öğeler daha klasik ve tanıdık, sebep-sonuç bağlamı daha dolaylı. Yer yer tekerlemeler de kullanılmış. On Giren Bir Çıkar masalında, bu defa televizyon-kitap geçişi kullanılarak, uyanış teması tekrar kurulmuş. Büyük Ödül masalı mutsuzluğun nedenlerini sıralıyor, bu nedenleri insanın kendi kendine ürettiğini, insanın bu kuruntularından eksiklerini tamamlayarak değil, beklentilerini gözden geçirerek kurtulabileceğini anlatıyor.

İncelememizi kitapların yazım sıralamasının tersine bir sırayla yapmış olduk. Değineceğimiz son kitap, yazarın ilk masal kitabı olan "Masal Kuyusu". Bu kitapta on masal bulunuyor. 50. sayfadaki çizimde yine çizerin metindeki detayı kaçırmasına bağlı küçük bir hata var. İlaveten bazı masallar çocukları zorlayıcı bağlamlar içeriyor.

Örneğin Değer Kaybı masalında, ürünlerin fiyatlarını müşterilerin belirlediği bakkal imgesi, değersizleştirmeye atıfla toplumun çöküşüne sebep gösterilmiş ancak somutla soyut arasındaki bağı kuramadığında bu kurgu çocuk için bir çelişki ortaya çıkaracaktır. Yine Dünyanın En Güzel Ülkesi masalındaki "Sevginin olmadığı yerde insanlar sakat doğar oğul. (S.70)" cümlesi engelli bir çocuk okurda ya da bu cümleyi okurken engelli arkadaşlarını hatırlayacak çocuklarda nasıl çağrışımlara sebep olacaktır?

Sonuç

İlk iki kitabı olan "Masal Kuyusu" ve "Uyandıran Masallar" kitaplarında yazarın bir dil ve tarz arayışında olduğunu, sonraki kitapları olan "Enfes Masallar", "Gökten Düşen Masallar" ve "Kalp Tamircisi"nde aradığı özgün dili ve tarzı bulduğunu düşünüyorum. Masal anlatıcılığı mesleğinin revaçta olması nedeniyle, aslında komada olduğu hâlde hayatta tutulmaya çalışılan geleneksel masalların acilen ve özenle güne uyarlanmaları gerektiği iddiamı, tüm itirazları göze alarak bir kez daha ifade etmiş olayım.

Eyyüp Akyüz, masalları güncellemek niyetiyle önemli bir adım atmış görünüyor. Son masallarında yeni masal kurgusuna ve diline yaptığı katkının devam etmesini ve diğer masal gönüllülerince de örnek alınmasını diliyorum. Göz-kulak-kalp/gönül-merak-bilgelik kavramları üzerinden, her insanın doğuştan sahip olduğu ancak doğru kullanmadığı hazinelere dair mesajları ve kral-padişah-vezir-zenginler-otorite-zulüm-halk eksenindeki eleştirileriyle toplumu düzeltmeye yoğunlaştığı bu masalları, çocuk dünyasının dertlerine ve hoşluklarına daha fazla eğilen, biraz daha neşeyle tatlandırılmış yeni sürümler takip ederse, Akyüz üzerine konuşacağımız çokça eseri çocuk edebiyatımıza ve kültür dağarımıza kazandıracaktır.

Eyyüp Akyüz
Çizerler: İsmail Görmez, Ahmet Alataş
Zarif Çocuk Yayınları
Kalp Tamircisi, 2021, 64 sayfa
Gökten Düşen Masallar, 2022, 64 sayfa
Masal Kuyusu, 2022, 120 sayfa
Uyandıran Masallar 2022, 104 sayfa
Enfes Masallar 2023, 72 sayfa