Fıkıh-Fetva Kitaplığı Derleme

05.01.2022 09:00 - Ferhat ÖZBADEM

Fetavayı Hindiye, Akçağ Yayınları

Eserin orijinal adı "el-ʿÂlemgîriyye" dir. Türkçe tercümesinin adı "Fetaayı Hindiye" dir. Mustafa Efe tercüme etmiştir. Türkçe tercümesi 16 cilttir. Hanefi mezhebinin fıkıh alanında temel kaynak kitaplarının başında gelir.

"Şah Cihan'ın Hindistan'da elli yıl kadar saltanat süren üçüncü oğlu Sultan Evrengzîb'in (1658-1707) emriyle telif edilmiştir. Evrengzîb adaletin tevziinde etkinliği artırmak için, fıkıh kitaplarında dağınık halde bulunan kuvvetli görüşlerin kaza ve fetvaya esas olacak şekilde tasnif edilerek düzenlenmesini emretmiş ve bu maksatla bir heyet oluşturulmuştur. Eser, Burhânpûrlu Şeyh Nizam (ö. 1090/1679) başkanlığında onar kişilik birer ekiple çalışan dört yardımcısı Şeyh Vecîhüddin, Şeyh Celâleddin Muhammed, Kadı Muhammed Hüseyin ve Molla Hâmid'den meydana gelen âlimler heyetinin ortak çalışmasıyla 1664-1672 yılları arasında kaleme alınmıştır. Bu çalışmaya katılanlar arasında Şah Veliyyullah ed-Dihlevî'nin babası Şah Abdürrahim de bulunmaktaydı. Saltanatı sırasında İslâm esaslarını uygulamaya ve sünneti ihyaya çalışan, özel hayatında da muttaki bir zat olan Sultan Evrengzîb'in çalışmalara bizzat nezaret ettiği ve eserin hazırlanması için 200.000 rupilik bir harcama yapıldığı kaydedilmektedir. Eser tamamlandıktan sonra sultanın emriyle devletin resmî makamlarınca uygulamaya konulmuştur.

Hanefî mezhebine dair birçok muteber kaynaktan derlenen el-Fetâva'l-ʿÂlemgîriyye'nin tertibinde Hanefilerin meşhur kitaplarından el-Hidâye örnek alınmıştır. Eserin telifinde, fetva için tercih edilen ve kuvvetli rivayetlere (zâhirü'r-rivâye) dayanan görüşler esas alınmış, zayıf rivayetlere (nevâdir) dayanan görüşlere ise meselenin cevabı zâhirü'r-rivâyede bulunmadığı veya nevâdir görüşün "fetva işareti"ni taşıdığı hallerde yer verilmiştir. Hükümler alındıkları yerlerdeki asıl metinleriyle ve kaynak zikredilerek verilmiş, zaruret olmadıkça metin değiştirilmemiştir. Alınan metnin değiştirilip değiştirilmediği mukaddimede zikredilen özel işaretlerle belirtilmiştir. Diğer mezheplerin görüşlerine yer verilmeyen eserde teferruat ve tekrardan kaçınılmış, bazı istisnalar dışında hükümlerin delilleri verilmemiştir. Kaynaklarda bir mesele hakkında iki ayrı hükmün bulunması halinde, her ikisi de tercih ve fetva işareti taşıyorsa veya hiçbirinde delilin kuvvetini gösteren bir işaret yoksa her iki hüküm de alınmıştır. el-ʿÂlemgîriyye'ye "Fetâvâ" adı verilmiş olmasına rağmen eser Osmanlı fetva kitapları tarzında günlük hayattaki problemlerin cevabı mahiyetinde olmayıp genel fıkhî hükümleri ihtiva etmektedir.

el-ʿÂlemgîriyye, Hint-Türk devletlerinde fiilen yürürlükte olan İslâm adlî ve idarî sistemine esas teşkil etmesi yanında, hemen hemen İslâm dünyasının her tarafında görülen çeşitli hukukî düzenleme ve kanunlaştırma çalışmalarında ve İslâm hukukuyla ilgili diğer araştırmalarda başvurulan temel kaynaklardan biri olmuştur."[1]

İbn Abidin/ Reddul Muhtar Ala Durrul Muhtar, İbn Abidin Muhammed Emin, Şamil Yayınları

Hanefi mezhebinin fıkıh alanında temel kaynak kitaplarındandır. Ahmed Davudoğlu tarafından tercüme edilmiştir. Türkçe tercümesi 18 cilttir.

"Bu eser İbn-i ÂBİDİN namıyla meşhur üç kitaptan müteşekkildir. Bunların birincisi metin, ikincisi şerh, üçüncüsü hâşiye'dir. Metin Şeyhü'l İslâm Muhammed bin Abdullah Timurtâşî'ye ait olup «Tenvirü'l - Ebsâr» adını taşımaktadır. Şerh, Muhammed Alâaddin bin Ali el-Haskefî'nin eseri «ed-Dürrü'l-Muhtar», hâşiye de İbn-i ÂBİDİN Muhammed Emin'in yazdığı «Reddü'l-Muhtar ale'd Dürrü'l-Muhtar şerhi Tenvirü'l-Ebsar» dır. Binâenaleyh musannıf denilince Muhammed bin Abdullah Timurtâşî, şârih denilince de Haskefî anlaşılır." (Önsöz)

"İbn Âbidîn, bir şerh olmasına rağmen oldukça veciz bir üslûpla kaleme alınan ed-Dürrü'l-muḫtâr'ın ibarelerini açıklarken sahih, mutemet, zayıf ve tenkit edilen görüşlere işaret etmiş, hükümlerin delillerini incelemiş, daha önce açıklığa kavuşturulamayan bazı meseleleri çözmeye çalışmıştır. Bu arada başvurduğu eserlerdeki yanlışları da düzeltmiştir. Eserin telifinde hemen bütün Hanefî kaynaklarından faydalanan İbn Âbidîn diğer mezheplerin temel kaynaklarına da müracaat etmiştir."[2]

El İhtiyar, Abdullah Bin Mahmud Bin Mevdud El-Mavsıli, Ravza Yayınları

Eser, Mehmet Keskin tarafından tercüme edilmiştir. Türkçe tercüme baskısı 4 cilttir.

el-İhtiyar, "Ebu'l-Fazl Mecduddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd elMevsılî tarafından yazılmış bir fıkıh kitabıdır. Kitabın tam adı, el-İhtiyar lita'lîli'l- Muhtar'dır. Hanefî fıkhı alanında yazılan bu kitap, daha önceleri müellif tarafından el-Muhtar olarak isimlendirilmiş olup henüz ilim tahsilinin başında bulunan talebeler için yazılmıştır. Daha sonra özet şeklinde hazırlanmış olan bu kitap yine müellif tarafından şerh edilerek ihtilaflı konular hakkında geniş malumatlara yer verilmiştir. Ebu Hanife'nin fıkıh anlayışı özetlenerek hazırlanmış olan bu kitap otoritelerce Hanefî mezhebinin dört temel metninden biri olarak kabul edilir."[3]

"Bu eserin yazıldığı zamanla bugün arasında küçümsenemeyecek bir zaman ve mesele farklılığı vardır. Bunu hiçbir şekilde göz ardı etmek mümkün değildir. Ancak yayınevi olarak bu eksiği de telâfi yoluna giderek; zamanımızda telif edilmiş, tutulmuş ve beğenilmiş, güvenilir eserlerden yararlanıp; yeri geldikçe günümüz meselelerini de bu değerli esere dipnot olarak almış bulunuyoruz.

Böylece çok sağlam bir klasik eserle, zamanın ihtiyaçlarına cevap verecek maddeler de bir araya gelmiş ve eserin kıymeti daha da artmıştır. Esasen şunu da kabul etmek gerekir ki; fıkhın her mevzuunda yeni şeyler söylemeğe zaten lüzum yoktur, olmayacaktır da. Olması gerekenler de çok fazla teferruata dalmadan burada nakledilmişlerdir.

Ayrıca eserden faydalanma kolaylığı ve dikkat çekmesi gereken meselelere rahat ulaşılabilmesi için, kelimelerinin baş harfleri büyük ve sonlarında iki noktalı olarak (:) ilâve ara başlıklar konmuş; böylece aranan ve çok sorulan mevzulara fihristten de bakılarak kolayca bulunması temin edilmiş bulunmaktadır. Nitekim bu haliyle de eser, başka çalışmalara örnek olacak bir mahiyet arz eder." (Önsöz)

El Hidaye, Ebubekir Merginani, Kahraman Yayınları

Türkçeye Ahmet Meylani tercüme etmiştir. Türkçe tercüme baskısı 4 cilttir. "Hanefî fıkhının en tanınmış ve muteber metinlerinden biri olup müellifin, Kudûrî'ye ait el-Muḫtaṣar ile Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî'nin el-Câmiʿu'ṣ-ṣaġīr'inde mevcut meseleleri bir araya getirmek suretiyle kaleme aldığı Bidâyetü'l-mübtedî adlı eserinin şerhidir. Mergīnânî, Bidâyetü'l-mübtedî'yi önce Kifâyetü'l-müntehî adıyla şerhetmeye başlamış, ancak eser büyük bir hacme ulaşınca okuyucuya bıkkınlık vereceğini ve kullanım zorluğu sebebiyle yeterince faydalı olmayacağını düşünerek el-Hidâye'yi hazırlamıştır. el-Hidâye'de ayrıntılarına girmediği bazı meseleler için de bu şerhe atıflarda bulunmuştur."[4]

Kuduri, Ahmed Ebul Hasan El Kuduri El Bağdadi, Arslan Yayınları

Türkçeye Al Arslan tercüme etmiştir. Türkçe tercümesi 2 cilttir. Hanefi mezhebi fıkhı kaynak kitaplarındandır. "Fıkıh sahasında yüzyıllarca ders kitabı olarak okutulan önemli bir eser olup erken dönemde baskıları yapılmış, Türkçe'ye, Farsça'ya ve bazı Batı dillerine tercüme edilmiştir. Eser üzerine Akta' el-Bağdâdî, Hâherzâde, Muhammed b. Ahmed el-İsbîcâbî, Zâhidî, Ebû Bekir el-Hâddâd, İbn Kutluboğa, Abdülganî el-Meydânî gibi âlimler tarafından şerh ve hâşiyeler yazılmıştır."[5]

Nurul İzah, Hasen B. Ammâr B. Alî Eş-Şürünbülâlî, Kahraman Yayınları

Türkçeye Süleyman Çelik tercüme etmiştir. Hanefi mezhebi fıkıh kitaplarındandır. Medreselerde okutulan kitaplardandır. 1 cilttir. "Taharet, namaz ve oruç ibadetlerine dair olup müellifin önsözde kaydettiği üzere eserde mezhepte ehl-i tercih sayılan âlimlerin sahihliğini kesin bir şekilde belirttiği görüşler esas alınmıştır. Fıkha yeni başlayanların kolayca anlayabilecekleri bir üslûpla kaleme alınan bu özlü eserde hükümlerin dayandığı delillere ve diğer mezheplerin görüşlerine yer verilmemiştir."[6]

Mülteka, İbrahim B. Muhammed El-Halebi, Sağlam Yayınları

Türkçeye Mustafa uysal tercüme etmiştir. Hanefi mezhebi fıkhı kaynak kitaplarındandır. Türkçe tercümesi 4 cilttir. "Mülteḳa'l-ebḥur, Osmanlı coğrafyasında kapsam ve muhteva bakımından uygulamaya esas kabul edilecek hükümlerin sınırlarının nihaî şekilde tespitine yönelik giderek artan ihtiyaç neticesinde kaleme alınmıştır. Eserin en önemli özelliği, Hanefî mezhep birikiminden gerek fıkhî faaliyetlerin temelini teşkil edecek meseleler gerekse bu meselelere dair "sahih, muhtar, esah, müftâ bih, ma'mûlün bih" gibi kavramlarla yapılan tercihler hakkında VIII. (XIV.) asırdan itibaren azalsa da mevcudiyetini sürdüren bir dizi farklılığı ortadan kaldırmasıdır."[7]

Gurer Ve Dürer, Molla Hüsrev, Eser Yayınları

Türkçeye Arif Erkan tercüme etmiştir. Hanefi mezhebi fıkhı kaynak kitaplarındandır. Türkçe tercümesi 4 cilttir. "Bu eser, kısa ve özlü hükümleriyle âdeta maddeler haline getirilmemiş bir kanun hüviyetindedir ve kadılar tarafından uzun yıllar resmî olmayan bir kanun metni gibi kullanılmıştır. Eserin Fâtih Sultan Mehmed'e hediye edilen nüshası günümüze kadar gelmiştir.

Hükümlerin delillerinin zikredilmediği, sadece "kitap"ların başında konu ile ilgili bazı ayet ve hadislerle yetinilen eserde özellikle Hanefî hukukçuları arasındaki ihtilâflara ve hukukî münakaşalara yer verilmiştir. Hanefî kadılarınca bilinmesi gerekli olan önemli hususlarda Şafii, Maliki ve Hanbelî mezhebine ait görüşler de zikredilmiş ve meselelerin hukukî tahlili yapılmıştır."[8]

Kitabü'l-Haraç, İmam Ebu Yusuf, Hisar Yayınları

"Halife Hârûnürreşîd'in talebi üzerine hazırlandığı rivayet edilmekle birlikte kimliği zikredilmeyen bir halifeye yönelik bir hitapla başlamaktadır. Müellifin emîrü'l-mü'minînin kendisinden haraç, uşûr, sadaka (zekât), cevâlî gibi vergiler ve diğer hususlarda bilip uygulamakla mükellef olduğu kuralları ihtiva eden bir kitap hazırlamasını istediğine dair ifadelerinden halifenin vergi hukukunun kodifikasyonu arzusunu taşıdığı sonucu çıkarılabilir.

Hitabın ardından halifenin sorduğu yirmi altı sorunun cevaplandırıldığı otuz dokuz fasıllık ana metin gelmektedir. Fasılların hacimlerindeki orantısızlık dikkati çekmekte, ilk dönem fıkıh eserlerinin çoğunda olduğu gibi bu kitapta da ayrıca başlıksız alt bölüm veya kısımlar bulunmaktadır. Kısımlar arası geçişler, halife tarafından yöneltildiği anlaşılan bazı sorularla veya "kale" ya da "kale Ebu Yusuf" şeklinde başlayan cevap kalıplarıyla yapılmaktadır. Genellikle fıkhî ihtilâflara temas edildikten sonra Ebu Yusuf'un görüşlerine geçiş de aynı kalıpla gerçekleşmekte, bunların kullanımında eserin yazma ve baskıları arasında farklılıklar bulunması müstensihlerin tasarrufunu düşündürmektedir. Ayrıca soruların çoğundan önce bir bölüm başlığına da rastlanmaktadır."[9]

Tehanevi/Hadislerle Hanefi Fıkhı, Eşref Ali Et-Tehanevi, Misvak Yayınları

Türkçeye Macit Bilge tercüme etmiştir. Türkçe tercümesi 20 cilttir. "Hanefi mezhebinin hükümlerini, hadis-i şeriflerdeki delilleriyle anlatan bu kitap; et-Tehânevî tarafından 20 yıla yakın bir zamanda yazılmış, bütün İslam dünyasında kabul görmüş, ders olarak okutulmuş bir eserdir.

Bu eser İmam-ı Azam Ebû Hanife (r.a.) Hakkında re'y ehlidir yani fıkhî konulara akılla çözüm buluyor hükümleri kitap ve sünnete dayanmıyor şeklinde yapılan eleştirilere; Hanefi fıkhının bütün hükümlerini en ince teferruatına kadar tamamıyla Resul-i Kibriya (s) Efendimiz hazretlerine dayandırıldığını kaynaklarıyla ispat ederek en mükemmel şekilde cevap vermektedir. Ayrıca Kitap içerik olarak Hanefi mezhebi ve inceliklerini ve bu konular hakkında bize ulaşan hadislerin hem sened hem de metin olarak incelenmesi ve bu konular hakkında İmam-ı Azam (r.a.)'in görüşlerinin ne kadar isabetli olduğunu beyan etmektedir.

Hadislerle Hanefi Fıkhı; hadis, fıkıh, ilm-i hilaf, dil, karşılaştırmalı fıkıh ve usul konularını kapsamaktadır. Kitap bütün fıkıh konularını sistematik bir şekilde açıklarken Hanefi mezhebinin hükümlerinin dayandığı hadis-i şerifleri rivayet ve dirayet yönünden inceler. Diğer mezheplerle arasındaki bazı farklılıkların hangi nedenlere dayandığını açıklar." (Tanıtım Bülteninden)

Sorulu-Cevaplı İslam Fıkhı, Ahmet Şerbasi, Özgü Yayınları

Türkçeye Faruk Beşer tercüme etmiştir. Türkçe tercümesi 8 cilttir. "Değerli âlim Ahmed eş-Şerbâsî'nin Yes'elûnek adlı hacimli eseri, müellifin bir âlim ve üniversite hocası olarak, kendisine sorulan yüzlerce sorunun pratik cevaplarından oluşmaktadır." (Önsöz)

Hadislerle İbadet Ansiklopedisi, Said Havva, Hikmet Neşriyat

Türkçeye M. Ahmet Varol, Orhan Aktepe, H. Ahmet Özdemir, Yusuf Şensoy tercüme etmiştir. Türkçe tercümesi 12 cilttir. "Bu eser de tüm konulan hadislerle ele alıyor ve bütün konulan hadislerin ışığında inceliyor. Binlerce hadisin yer aldığı bu eser, başlıca şu konulan işliyor: İlim, iyiliği emretmek- kötülükten sakındırmak, Namaz, Kur'an-ı Kerim'in okunması- ezberlenmesi ve açıklaması. Zikir ve dualar, Zekât- sadaka ve vakıflar, Oruç, İtikaf ve sadaka-i fitır, Hacc, Umre, Kurban ve Cihad..." (Önsöz)

Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Celal Yıldırım, Uysal Kitabevi Yayınları

Eser 4 cilttir. "Bugüne kadar birçok ilmihaller, tercüme ve telifler yazılmışsa da hiç biri ihtiyacı tam olarak karşılayamamış ve böylece birçok fıkhı meseleler, bilhassa ibadetle ilgili konular cevapsız kalmıştır. Biz bu açıklığı dikkate alarak İslâm Fıkhında müstesna yeri olan 20 kadar kaynak eseri esas ve dayanak seçtik, meseleleri bunlardan süzüp çıkardık ve her meselenin kaynağım dipnot olarak belirtmeyi ihmal etmedik." (Tanıtım bülteninden)

Fetvalar, Mevdudi, Nehir Yayınları

Türkçeye Mahmut Osmanoğlu tercüme etmiştir. Türkçe tercümesi 4 cilttir. "Mevdudî bu kitabında hayatın bütün alanlarını tek tek yoklamakta, Tevhid itikadı ile insan hayatı arasındaki ilişkiyi bütün açıklığıyla ortaya koymaya çalışmakta, pratik hayatın bütün damarlarını İslâmî bakış açısıyla ve engin bir kavrayışla taramaktadır. Böylece evlilikten ticaret hayatına, eğitim kurumlarından devlet dairelerine, çarşı pazardan sanayi ve banka-şirket kuruluşlarına, mehdilik meselesinden parti ve siyasî hayata varıncaya kadar ferdî ve sosyal hayatın temel meselelerini tek tek sıralayarak karşılaşılan problemler karşısında İslâmî çözümler önermektedir." (Önsöz)

Ebu Suud Efendi Fetvaları, Enderun Yayınları

Ertuğrul Düzdağ'ın yazdığı tezin ilaveli şeklidir. "Fetvalar, halkın bu aydın zümreye, en hususi noktalarına kadar ve bütün samimiyetiyle sorduğu hayat meselelerini ve onların da hâkim olan Şeriat kanunlarına, örf ve âdete göre gösterdikleri çözüm yollarını ihtiva ederler." (Önsöz)

Hadislerle İslam Fıkhı/Şerhu Meanil Asar, İmam Tahavi, Beka Yayınları

Türkçe tercümesi 7 cilttir. "Bir fıkıh kitabı olmasının yanı sıra, içerisinde 7000'den fazla hadis -ki bu rakam, Buhari'nin Sahih'indeki yer alan hadis sayısıyla yaklaşık aynıdır bulundurmasıyla, aynı zamanda bir hadis kitabıdır. Fıkıh kitapları kategorisinde değerlendirildiğinde, Hanefi mezhebi fıkhına dair müstesna çalışmalardan birini oluşturmaktadır. Hadis kitapları kategorisinde ise, fıkıh konularına göre kaleme alınmış bir hadis kitabı olup, şerh edebiyatı içinde yer almaktadır. Şerh çalışmasının, sıradan bir açıklama ve yorumlama faaliyetinden öte belli bir ilmi seviye ve birikim isteyen, zor ve geniş boyutlu bir çalışma olduğu açıktır." (Tanıtım bülteninden)

İslam Fıkhı Ansiklopedisi, Vehbe Zuhaylî, Risale Yayınları

Türkçe tercümesi 10 cilttir. "Dört Mezhebin görüşlerini delilleriyle ele alan bir eserdir. İslam Dünyasında son dönemde yazılan, en kapsamlı Fıkıh eserlerindendir. Yıllar süren titiz bir tercüme, güzel bir Türkçe ile sunulmaktadır. Bu eserde Namaz, Hac, Oruç, Zekât, Kurban, Avcılık, Miras, Ceza Hukuku, Sigorta, Tazminat, İş Hukuku, İslam'da Yasama ve Yargı Organları, Alışveriş, Hilafet, Yiyeceklerde Helal ve Haramlar, Evlilik, Boşanma, Nişanlanma ve daha yüzlerce konu binlerce mesele ele alınmaktadır. Dünün değil bugünün problemlerini de ele alan, üstelik meseleleri günümüz insanının anlayabileceği bir dille ifade eden bir fıkıh şaheseridir." (Tanıtım bülteninden)

Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı, Abdurrahman Ceziri, Çağrı Yayınları

Türkçeye Mehmet Keskin tercüme etmiştir. Türkçe tercümesi 8 cilttir. "Dört Mezhebe Göre İslâm Fıkhı" Abdurrahman Cezîrî başkanlığında seçkin Mısır ulemasından oluşan bir komisyonun uzun ve titiz çalışmasının ürünüdür. Kitap temizlik, namaz, oruç ve hac gibi ibadet konularından başka hayatın hemen hemen bütün alanlarında karşılaştığımız problemlere, ehlisünnet mezheplerinin Kur'an, sünnet, icma ve kıyasa dayanan İslami çözümlerini toplamaktadır.

Kitapta her fıkhî mesele özel bir başlık altında ele alınmakta, konu genel hatlarıyla açıklandıktan sonra, önce dört büyük mezhebin müşterek çözümlerine yer verilmekte, sonra da aynı bahis her mezhebe göre geniş ve herkesin anlayabileceği şekilde sade bir dille izah edilmektedir." (Önsöz)

"Dört mezhebe dair karşılaştırmalı bir fıkıh kitabıdır. 1922 yılında Mısır Vakıflar Bakanlığı, Ezher Üniversitesi tarafından oluşturulan bir komisyona, ders kitabı olarak okutulmak üzere karşılaştırmalı bir fıkıh eseri hazırlama görevi verdi. İbadetlerle ilgili I. cilt (Kahire 1928) büyük bir kabul görünce Vakıflar Bakanlığı, Cezîrî başkanlığında dört mezhep âlimlerinden oluşan yeni bir komisyon görevlendirdi ve eserin tekrar gözden geçirilerek yayımlanmasını sağladı."[10]

Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı, Camisab Özbek, Ravza Yayınları

"Son devir İslam ulemasından Camisab Özbek'in hazırladığı "Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı ve Müctehidlerin Farklı Görüşleri" isimli eser; özellikle Şafii ve Hanefi fıkhı esas alınarak hazırlanmış olmakla birlikte diğer mezheplerin görüşlerine de yer vermektedir." (Tanıtım bülteninden)

El Fetaval Kübra, İbn Teymiyye, Karınca Polen Yayınları

Türkçe tercümesi 4 Cilttir.

Fıkhı Sünne, Seyyid Sabık, Pınar Yayınları

Türkçeye Mehmet Yılmaz tercüme etmiştir. Türkçe tercümesi 4 cilttir. "Fıkh'us-Sünne, müslümanın günlük hayatında yapması ve yapmaması gerekenleri en ince ayrıntılarıyla, Kuran, sünnet ve selef-i sâlihin'den deliller sunarak ortaya koyan mufassal bir eser." (Önsöz)

"Taharetle ilgili ilk bölümü 1946'da çıktığında eseri çok beğenen Hasan el-Benna tarafından bir mukaddime yazılmış, İhvan-ı Müslimîn aile eğitim programı çerçevesinde okutulan güvenilir bir fıkıh kitabı olarak kabul görmüştür. Müellif kendi mukaddimesinde sade, basit bir üslûp ve kapsamlı bir muhteva ile kaleme aldığı eserde her meselenin hükmünü kitabın sarih ifadelerine, sahih sünnete ve icmâa dayandırdığını, mecbur kalmadıkça ihtilâflara yer vermediğini, Allah ve resulünü anlamaya kapı araladığını, insanları Kitap ve Sünnet üzere birleştirip ihtilâfların ve mezhep taassubunun üstesinden geldiğini belirtir. Fıkıh konusunda mezhep imamlarından ve yöntemlerinden övgüyle söz ettikten sonra artlarından gelen ulemayı onlara körü körüne ve taassupla bağlanmak, mezhep imamını şâri' yerine koymak ve onun söylediklerinin dışına çıkmamakla itham eden müellif, mezhepleri taklit ve taassup yüzünden ümmetin Kitap ve Sünnet'le hidayete erme yolunu kaybettiğini, şeriatın fukahanın görüşlerinden ibaret hale geldiğini, eğitimin mezhep temelli yapılmasının ictihaddan yüz çevirmeye ve bu taklitçi ruhun yaygınlık kazanmasına, fikrî faaliyetin ve ilmî bağımsızlığın ortadan kalkmasına, ümmetin şahsiyetinin zayıflayarak bölünüp parçalanmasına ve dinamizmini kaybetmesine yol açtığını, nihayet Batı'nın hâkimiyetine ve tasallutuna mâruz kaldığını, müslümanların ancak ıslah yanlısı âlimler sayesinde Kitap ve Sünnet'in hidayetine ulaşarak bu durumdan kurtulabileceğini ileri sürmüştür. Eser incelendiğinde başta İbn Kudâme'nin el-Muġnî'si ve Şevkânî'nin Neylü'l-evṭâr'ı olmak üzere İbn Teymiyye'nin Mecmûʿu'l-fetâvâ, San'ânî'nin Sübülü's-selâm, İbn Kayyim'in Zâdü'l-meʿâd, İbn Hazm'ın el-Muḥallâ, Nevevî'nin el-Mecmûʿ ve İbnü'l-Hümâm'ın Fetḥu'l-ḳadîr adlı eserlerinden faydalanıldığı görülür."[11]

Çağdaş Meselelere Fetvalar, Yusuf El Karadavi, Ravza Yayınları

Türkçeye Harun Ünal tercüme etmiştir. Türkçe tercümesi 7 cilttir. Yusuf el Karadavi fetvalar ve fıkıh anlayışı ile ilgili şöyle diyor eserin önsözünde: "Ben sırf bir mezhebe ait fıkıh kitabına baş vurmaktansa Kuran ve sünnete baş vurmayı yeğlerim. Uzun yıllar süren kapsamlı çalışmaların neticesinde anladım ki, direk kitap ve sünnete müracaat etmek pek çok kolaylıklar ve rahatlıklar sağlamakta, zorluktan ve güçlükten uzaklaştırmaktadır.

Fetva veren kişilerin, güçleri yettiğince kolaylaştırmaları ve ruhsatı azimetten daha fazla gözetmeleri gerekir. Sebep; dine rağbeti artırmak ve güçlü adımlarla bu yolda yürümeyi sağlamak içindir." (Önsöz)

Bidayetül Müçtehid Ve Nihâyetü'l-Muḳteṣid, İbn Rüşd, Ensar Neşriyat

Maliki mezhebinin kaynak kitaplarındandır. Türkçe tercümesi 3 cilttir. "Mezhepler arası karşılaştırmalı bir fıkıh kitabıdır. Fıkıh usulüne dair birkaç sayfalık mukaddimeden sonra "Kitâbü't-Tahâre" ile başlayıp "Kitâbü'l-Akḍiye" ile son bulan toplam yetmiş bölümden (kitâb) oluşmaktadır. Eserde Endülüs'te hâkim olan Mâlikî mezhebi yanında Şâfiî ve Hanefî mezhepleri de esas alınmakla birlikte, incelenen her mesele üzerinde sahabe ve tâbiînden itibaren müellifin asrına kadar gelmiş geçmiş müctehidlerin görüşleri ve bunların dayandığı deliller kaydedilmekte, zaman zaman müellif tarafından müstakil içtihat ve tercihler de yapılmaktadır.

İbn Rüşd'ün çeşitli konularda kendi kanaatini belirtirken veya görüşler arasında tercih yaparken tıp, tabii ilimler ve astronomi sahalarındaki bilgilerini de kullandığı dikkati çekmektedir."[12]

"Müellif, Bidâyetü'l-Müctehid ve Nihâyetü'l-Muktesid kitabında meseleleri dört mezhebin görüşlerine arz etmekte, sonra ihtilaf nedenlerini her mezhebin delillerini ortaya koyarak açıklamaktadır. Ardından bu görüşler arasında tercihte bulunmaktadır. Bazen de herhangi bir tercihte bulunmadan sadece meselenin arzıyla yetinmektedir."[13]

Muhtasar Hanbeli Fıkhı, Yasir En Neccar Ed – Dimyati, Guraba Yayınları

Türkçe tercümesi 2 cilttir. "Bu eser, Hanbelî Mezhebi'nin fıkıh anlayışının, uygulama alanında istikrara kavuşmuş bir özetidir. Sadece tercih edilen ve güvenilir hadisçilerden irfan ve tashih ehlinin kesin olarak ifade ettikleri hükümlere yer vermiştir.

Okuyucunun kolay anlaması için mezhebin sahih ve tercih edilen görüşüyle yetinilmiş, mezhep içindeki ihtilaflar zikredilmemiştir." (Tanıtım bülteninden)

Büyük Şafii Fıkhı, Dr. Mustafa El-Hin, Dr. Mustafa El-Buğa, Ali Eş-Şerbeci, Huzur Yayınları

Türkçeye Ali Arslan tercüme etmiştir. Türkçe tercümesi 4 cilttir. Eser, Şafii mezhebinin görüşlerini ve fıkhını ortaya koymak itibariyle kıymetli üç Şafii âlimi tarafından kaleme alınarak hazırlanmıştır. Dili gayet açık ve sade olup, ele aldığı konular ise çok geniş bir sahayı ihata etmektedir.

Minhacut Talibin, Ebu Zekeriyyâ Yahya Bin Şeref Bin Mürî En- Nevevî, Seyda Kitabevi

Hadis alimi İmam Nevevi'nin müellifi olduğu bir eserdir. Türkçeye Abdulhalık Duran ve Mithat Acat tercüme etmiştir. Türkçe tercümesi 2 cilttir. Şafii mezhebi fıkıh kitabıdır. Medreselerde okutulan bir kitaptır.

El Umm, İmam Şafii, Buruc Yayınları

Türkçe tercümesi 5 cilttir. "Şafii'nin hayatının son beş yılını geçirdiği Mısır'da "kavl-i cedîd / mezheb-i cedîd" adıyla ortaya koyduğu fıkhî birikimini içerir. el-Üm'deki hadis malzemesi konusunda Şafii'nin temel kaynağı İmam Mâlik ve Süfyân b. Uyeyne'nin rivayetleridir. Fıkhî birikimini el-Üm'de son derece başarılı bir şekilde yansıtan Şafii konuları ilgili ayet ve hadislere dayanarak işlemiş, nasların hükümlere delâlet biçimini izah edip farklı ictihadları eleştirel bir yaklaşımla değerlendirmiş, meseleleri tahlil ve temellendirmede gösterdiği maharet takdir edilmiştir."[14]

Hadislerle Şafi Fıkhı, Beyhaki, Ocak Yayınları

Türkçeye Hüseyin Yıldız, Zekeriya Yıldız ve Hasan Yıldız tercüme etmiştir. Türkçe tercümesi 7 cilttir. "Bu eser, konularına göre ibadet ve ahkâma dair dini meselelerin İmam Şâfiî'nin görüş ve tercihleri doğrultusunda Kitap ve Sünnetten kaynaklarını ortaya koymaktadır." (Tanıtım bülteninden)

Muğni'l Muhtac Minhacü't Talibin Şerhi /Delilleriyle Büyük Şafii Fıkhı, Hatib Eş-Şirbini, Mirac Yayınları

Türkçe tercümesi 10 cilttir. "Şafii mezhebinin önde gelen âlimlerinden Hatîb eş-Şirbînînin ustalık dönemi eseri. Dilimizde Şafii fıkhına ait en geniş eser. Yazıldığı dönemden itibaren mezhebin vazgeçilmez başvuru kitaplarından biri. On binlerce fıkhî meseleyi detaylarıyla ele alan bir eser. Onlarca kaynak eserden doğrudan aktarılan bilgiler.

Şafii mezhebinde ittifakla benimsenen ve ihtilaf edilen görüşleri tek tek ortaya koyan bir eser. Farklı görüşlerin söz konusu olduğu her bir meseledeki görüşlerin delilleri. Her konuda mezhepte doğru. Güçlü ve tercih edilen görüşlerin belirtilmesi. Mezhebin en muteber şahıslarından doğrudan alıntılar,

En sağlam hadis kitaplarından aktarılan hadisler. İctihad melekesini ve fıkhî düşünceyi geliştirecek bir yöntem. Sistematik ve detaylandırılmış alt ve üst başlıklar. Nevevi'nin el-Minhâc adlı eserinin Arapça orijinali ve tercümesini içeren bir eser. Anlamayı kolaylaştıracak bir üslup ve yöntem." (Tanıtım bülteninden)

[1] TDV İslam Ansiklopedisi

[2] TDV İslam ansiklopedisi

[3] Ahmet Gemi, el-Mevsılî'nin el-İhtiyâr Adlı Fıkıh Kitabında Geçen Şevâhid Beyitlerin Çözümlenmesi, https://www.artuklu.edu.tr/dosyalar/DergiMakale/00000/00000043_xk5fha7gzxkwc.pdf

[4] TDV İslam ansiklopedisi

[5] TDV İslam ansiklopedisi

[6] TDV İslam ansiklopedisi

[7] TDV İslam ansiklopedisi

[8] TDV İslam ansiklopedisi

[9] TDV İslam ansiklopedisi

[10] TDV İslam ansiklopedisi

[11] TDV İslam ansiklopedisi

[12] TDV İslam ansiklopedisi