Fikirler Kabulünde Kısa İki Değini, Düşünce, Ozan AYTEPE

Ziya Gökalp'in Türkçülüğün Esaslarında "Hars"

Ziya Gökalp, Türk kültür ve halk bilimi çalışmalarında derin izler bırakmış, Türk folkloru ve tarihi üzerine bütüncül bir yaklaşımla araştırmalar yapan önemli bir düşünürdür. Onun çalışmaları, Türk kültürel mirasının anlaşılması ve yorumlanmasında kritik bir role sahiptir ve bu çalışmalar, günümüzde halk bilimi alanında faaliyet gösteren birçok araştırmacının yetişmesine zemin hazırlamıştır. Gökalp, düşünce yapısını Türkçülük üzerine inşa etmiş; yaşamının farklı dönemlerinde Osmanlıcılık ve İslamcılık gibi çeşitli ideolojik akımlarla ilgilenmiş olsa da, bu görüşlerden hızla uzaklaşarak Türkçülükte yoğunlaşmıştır.

Ziya Gökalp, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş ideolojilerinden biri olan Türkçülük düşüncesinin öncü teorisyenlerindendir. Türk düşünce hayatında önemli bir yere sahip olan Gökalp, eserlerinde Türkçülük düşüncesini detaylı bir şekilde işlemiştir. Onun fikirleri, Cumhuriyet'in temellerinin atılmasında ve şekillenmesinde önemli bir etkiye sahip olmuş, Atatürk'ün reformlarının alt yapısını oluşturmuştur. Atatürk, Gökalp'i fikirlerinin öncüsü olarak kabul etmiş, Gökalp'ın Türk milliyetçiliği teorisinin, tarihte yaşanan din, mezhep ve ırk temelli çatışmaların üstesinden gelmekte önemli bir rol oynadığını vurgulamıştır. Bu yaklaşım, Türk toplumunun kültürel birlikteliğinin sağlanmasında ve milli bir kimlik anlayışının geliştirilmesinde merkezi bir öneme sahip olmuştur.

Gökalp'in düşünceleri, Türk toplumunun modernleşme sürecindeki kimlik arayışını anlamlandırmada kilit bir rol oynamış, Türk milliyetçiliğini bir uygarlık projesi olarak tanımlamıştır. Gökalp'e göre, Türkçülük sadece etnik veya ırksal bir bağlılık değil, aynı zamanda kültürel ve medeniyet değerlerine dayanan bir bilinç düzeyidir. Bu çerçevede, Gökalp'in vurguladığı "Hars" (kültür) kavramı, Türk milliyetçiliğinin sadece geçmişe yönelik bir özlem değil, aynı zamanda geleceğe yönelik bir vizyon sunduğunu gösterir.

Ziya Gökalp'in mirası, Türk sosyolojisi, folklor ve tarih çalışmalarında bugün dahi geçerliliğini koruyan, sürekli yeniden değerlendirilen bir zenginliktir. Onun analitik çerçevesi ve metodolojisi, Türk kültürünü ve toplumsal yapısını anlamada kullanılan önemli bir referans noktası olmaya devam etmektedir. Gökalp, Türk modernleşmesinin ve milli kimlik inşasının anlaşılmasında vazgeçilmez bir kaynaktır; fikirleri, Türkiye'nin sosyal ve kültürel dönüşümü üzerine yapılan çalışmalarda temel bir yere sahiptir. [1]

Lebon'dan Kitleler Psikolojisi

Gustave Le Bon'un "Kitleler Psikolojisi"[2] üzerine kaleme aldığı eseri, sosyoloji, psikoloji ve antropoloji alanlarında derinlemesine bir analiz sunarak, kitle davranışları üzerine çığır açıcı bir çalışma olarak değerlendirilmektedir. Le Bon, kitlelerin bireylerden radikal şekilde farklı davranış, duygu ve düşüncelere sahip olabileceğini vurgulayarak, kolektif zihnin bireysel zekâ ve karakter özelliklerinden bağımsız olarak nasıl bir eğilim sergileyebileceğini ortaya koymuştur. Bu bağlamda, eser, kitle hareketlerini, bu hareketleri yönlendiren psikolojik mekanizmaları ve kitle-iktidar ilişkilerini incelerken, kitlelerin heterojen yapısına ve onların toplumsal olaylarda oynadıkları role dikkat çekmektedir.

Le Bon'un analizleri, 19. yüzyılın sonlarında kaleme alınmasına rağmen, günümüz toplumlarında gözlemlenen kitle davranışlarının anlaşılmasında hâlâ geçerliliğini korumaktadır. Bu durum, yazarın gözlemlerinin zamansal sınırların ötesine geçen evrensel nitelikte olduğunu göstermektedir. Kitle psikolojisinin temel özelliklerinden biri olan bireylerin kolektif zihin içindeki dönüşümü, Le Bon tarafından, kitleye katılan bireylerin, izole hâldeyken gösterdikleri mantıklı ve sorumlu davranışlardan uzaklaşıp, sürü psikolojisi altında, akıl dışı eylemlere yönelebilecekleri şeklinde açıklanmıştır.

Le Bon'un eseri, ayrıca, kitlelerin oluşumu ve harekete geçirilmesinde etkili olan iç ve dış faktörleri de ele almaktadır. Yazar, kitlelerin inanç ve görüşlerinin şekillenmesinde ırk, gelenekler, siyasi ve toplumsal kurumlar gibi uzak etkenlerin yanı sıra, yeni fikirlerin filizlenmesine zemin hazırlayan yakın etkenlerin de önemli rol oynadığını belirtmektedir. Le Bon, kitlelerin heterojen ve homojen olmak üzere iki ana kategoride incelenebileceğini, her bir kategorinin kendi içinde farklı özellikler taşıdığını ve bu farklılıkların kitlelerin davranışlarını nasıl etkilediğini detaylı bir şekilde analiz etmiştir.

Le Bon'un çalışması, kitle psikolojisinin anlaşılmasında önemli bir referans noktası oluştururken, aynı zamanda kitlelerin toplumsal ve politik olaylarda nasıl belirleyici bir güç haline gelebileceğini göstermektedir. Kitlelerin yüzyıllar boyunca medeniyetler üzerindeki etkisi, liderler ve toplumlar üzerindeki baskısı, günümüzde de gözlemlenen sosyal ve politik dinamiklerle paralellikler taşımaktadır. Bu bakımdan, Le Bon'un "Kitleler Psikolojisi" üzerine yaptığı çalışmalar, sosyal bilimler alanında kitle davranışlarının daha iyi anlaşılabilmesi için vazgeçilmez bir kaynak olarak kalmaya devam etmektedir. Le Bon'un eseri, akademik çevrelerde ve toplumsal analizlerde hâlâ güncelliğini koruyan temel bir eser olma özelliğini sürdürmektedir.

[1] Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları, Ötüken Neşriyat, Kasım 2023

[2] Gustave Le Bon, Kapra Yayıncılık, 2020, İstanbul