Filmi Olan Kitaplar 2: Günışığının Yüreği Mutlulukl, Edebiyat, Misafir Köşesi

Hasna PARA yazdı...

Filmi olan kitaplar serimize Brezilyalı yazar Jose Mauro de Vasconcelos'un Şeker Portakalı (Meu Pé de Laranja Lima) kitabıyla devam ediyoruz. Kitap Portekizce olarak 1968 yılında kaleme alınmıştır. 1983'te Şeker Portakalı ismiyle Türk okuyucuyla buluşmuştur.

Kitap iki film uyarlamasıyla sinemaya aktarılmıştır. İlk uyarlama 1970 yılında ikincisi 2012 yılında izleyiciyle buluşuyor. 1970 uyarlamasını yaklaşık on yıl kadar önce izlemiştim ve çok beğenmiştim. 2012 versiyonunu yazı serisi vesilesiyle izlemiş oldum.

Kitap beş yaşındaki Zeze'nin yaşadıklarını, ailesi ve çevresiyle kurduğu ilişkiyi çocuğun iç dünyasını ön planda tutarak anlatıyor. Hikâye bizzat Zeze'nin anlatımıyla ilerliyor. Zeze altı çocuklu yoksul bir ailenin beşinci çocuğudur. Totaca, Zeze'nin abisidir. Aynı zamanda ailenin en büyük erkek çocuğudur. Totaca henüz ergenlik çağına erişmemiş bir çocuktur. Kitap boyunca Zeze'ye çeşitli nasihatlerde bulunur. Bu yönüyle abilik vasfı ön plandadır. Bir yandan da kendi işleri için Zeze'yi kullanmaktadır. Bu yaşlardaki kardeşler arasında zaman zaman görülebilecek durumlar kitapta güzel bir şekilde işlenmiştir. Jandira, Lala ve Gloria evin üç kızı. Jandira ile Lala büyük ablalar. Ergenlik çağını atlatmış bu ablalar olgunluklarına rağmen Zeze'yle çok sağlıklı bir iletişim kuramaz. Fiziksel şiddetin söz konusu olduğu cezalandırma yöntemleri ile (kendilerince) Zeze'yi terbiye etmeye çalışmaktadırlar. Gloria en küçük abladır. Zeze'nin en sağlıklı iletişim kurabildiği ablasıdır. Anlayışlı, merhametli ve yaşına göre olgundur. Fiziksel olarak da Zeze ile birbirlerine benzerler. İkisi de evin sarışın çocuklarıdır. Luis evin en küçük çocuğudur. Zeze'nin ve ailenin geri kalanının gözbebeğidir. Zeze küçük kardeşiyle güzel bir ilişki kurmuştur. Çeşitli oyunlarla kardeşini eğitmek niyetindedir.

Zeze'nin babası işsizdir ve annesi de bir fabrikada işçi olarak çalışmaktadır. Kitapta annenin Kızılderili olduğu vurgulanır. Zeze annesinin Kızılderili olmasından gurur duyar. Daha büyük kardeşler ise bunun pek zikredilmesini istemezler. Diğer kardeşler de fenotipte daha çok annelerine çekmiştir. Anlatıda değinilen bu konular zamanın Brezilya'sında toplumun etnik kökenlere bakışını ortaya koyar.

Baba uzun bir süredir işsizdir ve ilerleyen yaşı sebebiyle iş bulmakta zorlanır. Anne ise haftanın çoğu gününü -hatta bazı günler yatılı olarak- işte geçirir ve çocuklarına fazla vakit ayıramaz. Baba figürü bizim aile yapımızda sıkça rastlanan biçimde ön plana çıkar. Anne figürünün ise anneliğin beraberinde getirdiği duygusal, anlayışlı, anaç özellikleri yaşam şartları neticesinde bir miktar körelmiştir. Meselelere gerçekçi bakar. Küçük çocukları ve büyük çocukları arasında yaş farklarına uygun olarak bir muamele göstermez. Hepsi ergin çocuklarmış gibi davranır. Belki de Zeze'nin küçük yaşında bunca olgun olmasının sebebi annesiyle arasındaki bağdan ileri geliyordur.

Edmundo Dayı, Zeze'nin en sevdiği ve güçlü bir duygusal bağ kurduğu akrabasıdır. Birçok bilgece sözü ondan öğrenmiştir.

Zeze'nin ruhu olgun olsa da o da yaşıtları gibi hareketli bir çocuktur. Oyun oynamayı ve hayal kurmayı sever. Yaşıtlarından biraz fazlaca afacanlıklar yapar. Kitabın merkezindeki olaylardan biri de Zeze'nin afacanlıkları ve ailesiyle çevresinin onun bu hâllerine yönelik tutumlarıdır. Burada dönemin Brezilya'sının aile ve toplum yapısı ön plana çıkar. Bir cezalandırma yöntemi olarak fiziksel şiddet tartışma konusu edilir.

Kitap boyunca küçük Zeze'nin yetişkinlerle kurduğu ilişkileri, bu ilişkilerin Zeze'nin iç dünyasındaki karşılıklarını okuruz. Komşularıyla, arkadaşlarıyla, sınıf öğretmeni Cecília Paim ile, sokak şarkıcısı Bay Ariovaldo ile ve Manuel Valadares ile kurduğu ilişkiler çocuğun hayal dünyasına ve ruhsal durumuna dair çok şey söyler bizim için.

Kitapta ismi geçen "Şeker Portakalı" ise Zeze ve ailesinin yeni taşındıkları evin bahçesindeki küçük portakal ağacı fidanıdır. Zeze ağacına Xururuca diye hitap ediyor. Bu küçük fidan bir nevi Zeze'nin hayali dostudur. Bir gününü nasıl geçirdiğini, başından geçen maceraları, hayal ve gözlemlerini onunla paylaşır. Ağaç aynı zamanda Zeze'nin oyun arkadaşıdır.

Kitabın başlarında hikâyenin nereye bağlanacağını düşündüm. Bizim çocukluğumuzda da günler öylece geçiyordu. Bütün günler birbirinin aynısı gibiydi. Yine de o günlerden unutulmaz anılarımız olmuştur. Bir kitabın da öne çıkan bir hikâyesi olması gerektiğini düşünüyorum. En nihayetinde Zeze'nin yolu Manuel Valadares ile -namı diğer Portuga- kesişti. Hikâyenin en güzel yanlarından biri de Portuga'nın hikâyeye dahil oluş biçimi. İlk başlarda ismi öylesine zikredilen, mahalleden sıradan bir yetişkin gibi gözüküyor. Kitapta zikredilen tüm karakterler hikâyenin bütününe etki etmeseler de hepsi önemli özellikleriyle bilinir. Başta Zeze'de iyi bir izlenim bırakamayan Portuga, kitabın ilerleyen kısımlarında onun en yakın dostu hâline gelir.

Küçük -ayrıca yaşına göre çelimsiz- bir çocuğun hayatındaki zorluklara, yetişkin insanlardan gördüğü muamelelere şahit olduğumuz bu kitap zaman zaman bizi üzse de sevginin gücünü ön plana çıkarıyor. Küçük bir çocuğun hayal dünyası, onu sevindiren ve güldüren durumlar, yaşadığı zorluklara rağmen yetişkin insanlara sevgiyle bakabilmesi ve ayrıca onlarla empati kurması, en nihayetinde Portuga ile yaşadığı eşsiz dostluk deneyimi içimizi ısıtıyor.

Kitap günümüzde severek okunuyor ve ülkemizde de zaman zaman çok satanlar listesinde kendine yer buluyor. Kitaptaki meseleler psikoloji ve sosyoloji alanlarının öne çıkan bazı konuları etrafında çeşitli tartışmalara yol açmıştır. Kitaba dair birçok araştırma ve makale bulunuyor. Ayrıca kitap Eğitim Bilimleri alanında öğretim yöntemleri çalışmalarına konu edilmiştir.

Romanın ilk film uyarlaması 1970 yılında aynı adla seyirciyle buluşuyor. Filmin yönetmeni Aurélio Teixeira. Filmin başarılı bir şekilde sinemaya aktarıldığını düşünüyorum. Karakterler kitaptaki aslına uygun oyuncu seçimleriyle iyi bir şekilde öne çıkarılmış. Filmde Zeze rolünde Júlio César Cruz'u görüyoruz. O zamanların çocuk oyuncusu rolün hakkını vermiş. Diğer oyuncu seçimleri de gayet yerinde. Filmin, kitabın ilk çıktığı dönemlerde çekilmesi dönemin havasını iyi bir şekilde yansıtmasına sebep olmuş. Portuga'yı yönetmen Teixeira'nın canlandırması filmin en dikkat çeken yönlerinden.

Kitapla yine aynı adı taşıyan ikinci uzun metrajlı film 2012 yılında çekilmiştir. Filmin yönetmeni Marcos Bernstein. Filmde Zeze'yi João Guilherme Ávila oynuyor. Kitapta Zeze'nin beş yaşında, yaşıtlarına göre zayıf ve çelimsiz olduğu zikrediliyor. Bu durumun hikâyeye etkisi de önemli. Lakin filmde kitabı okurken zihnimizde canlanabilecek bir Zeze göremiyoruz. Biraz daha yapılı, yaşı daha büyük bir çocuk var. Bu hususta kitaba sadık kalınmasını isterdim. Filmde Portuga rolünde José de Abreu'yu izliyoruz. Ben özellikle Luis'i oynayan Leonidas Jose'yu çok sevimli buldum. Kitaptaki Luis karakteri de zihnimde neredeyse böyle bir çocuk canlandırmıştı. Filmde günümüze daha yakın bir anlatım var. Ayrıca flashback sahneler söz konusu. 1970 versiyonunda olduğu gibi doğrudan kitapta anlatılan hikâyeyi görmüyoruz. Kitap, yazar Vasconcelos'un yaşamına dayanıyor. Romanın biyografik bir yönü de var. Ayrıca kitabın sonunda bir itiraf yazısı var. Anladığım kadarıyla yazarın hayatında da bir Portuga olmuş. Sanırım filmin 2012 versiyonunda bu durum ön plana çıkarılmak istenmiş.

Şeker Portakalı kitabını muhakkak okumanızı ve iki filmi de izlemenizi tavsiye ederim. Küçük bir çocuğun gözünden anlatılan dünya eminim biz yetişkinlerin dünyasında bir yerlere de ışık tutacak. Tıpkı Portuga'nın Zeze'nin yüreğini gün ışığı gibi mutlulukla doldurduğu gibi, bu hikâye de bizim yüreğimize iyi gelecek.