Fransız Diplomatın 93 Harbindeki Raporları, Tarih, Yunus ÖZDEMİR

Osmanlı’ya karşı Rusların saldırı ve ele geçirme politikaları 18. ile 19. yüzyıllarda Balkan ile Kafkas’ya üzerinden yoğunluk kazanmıştı. Rusların güçlenmesini istemeyen İngiltere ile Fransa’nın dış politikaları Osmanlı’yı Ruslara karşı koruma yönünde gelişmişti. Ancak, Osmanlı’nın toprak bütünlüğünü korumaya çalışan Fransa ile İngiltere, bu politikalarından vazgeçtiklerini Reval görüşmelerinde gösterdiler. Buna karşılık da Osmanlı’nın ticari özgürlüğünü baskı altına alarak, Osmanlının ekonomisini kendilerine bağımlı hale getirmeye çalıştılar. Bu politikanın gidişatı hızla kendini hissettirdi. Ve Ruslara karşı askeri harcamalar, Osmanlıyı borçlanmaya, akabinde ekonomik gücün ortadan kalkmasına kadar götürdü.

Savaş tarihine baktığımızda Osmanlı-Rus Savaşları uzun ve şiddetli olmasıyla başlı başına bir savaş/diplomasi tarihi olmuştur. Bu dönemde Fransa ile İngiltere 93 Harbini yakından takip/müdahalelerini gerçekleştirmek için savaş bölgelerine önemli/hakîm şehirlerde konsolosluklar bulundurmuşlardır. Bunun bir örneği de 93 Harbinde, Erzurum’da bulunan bir Fransız Konsolosluğudur. Fransa’nın Osmanlı-Rus politikasını aktif bir biçimde sürdürmek için deneyimli elçiler görevlendirmiştir. Bu elçilerden biride Charles – Alexandre De Challaye adındaki hukuk fakültesi mezunu ve ilk görev yeri Çin olan bir diplomattır. Mart 1852’de Erzurum Fransız Konsolosluğuna gelerek bölgenin sosyal, politik durumunu rapor edip, Fransa’ya göndermeye başlamıştır.

Eser, dönemin yaşanan savaşların arka planında yer alan diplomasinin birer yansımasını anlatıyor. Birçok kaynakta, 93. Harbin Fransa ve İngiltere’nin savaşa dâhil olmasıyla “ilk dünya savaşı” olarak geçer. Bu dönemin yaşanan politik yönleri ileriki yılları şekillendirdi. Lâkin Osmanlı’yı Ruslardan koruma politikası, Rusların Akdeniz’e inmesini engelleyerek; sömürge yollarını korumak, gelecekte Kuzey Afrika sahillerini ele geçirmek isteyen ve Rusların güçlenmesini engellemektir. Bu durum 1908’de Reval Görüşmelerine kadar devam etti. 93 Harbi’nden Reval Görüşmelerine kadar geçen yarım asırlık süre, Ruslara karşı Osmanlı’nın toprak bütünlüğünü koruma politikası sonucu önceden bölüşülen topraklar, istila edilmeye başlandı. Osmanlı topraklarını, İngiliz ve Fransız işgalleri yer altı ve yer üstü kaynakları sömürmek iken; Rus işgali ise Slav ırkına dayalı kalıcı olma hareketiydi.

Fransız diplomat Charles-Alexandre De Challaye’nin bu eseri, 93 Harbi dönemin öncesi ve sonrası Doğu Anadolu’daki Osmanlı silah ve askeri gücünü raporlarla bir kaynak özelliği taşımaktadır. Konuyla ilgili araştırmacıların elde edebileceği, bir yardımcı kaynak vasfı taşıyan bir kitaptır.

Charles-Alexandre De Challaye

Kırım Savaşı Öncesinde Osmanlı Ordusu Organizasyon ve Savaş Gücü

Çev. Özgür Yılmaz

Kronik Kitap

Ağustos 2018

İst.