Gazali, Yeni Eflatuncu Ve Hıristiyan Mıdır?, İlahiyat, Ferhat ÖZBADEM

Gazali, Yeni Eflatuncu Ve Hıristiyan Mıdır? yazısını ve Ferhat ÖZBADEM yazarına ait tüm yazıları Kitaphaber.com.tr sitemizden okuyabilirsiniz.

Gazali, Yeni Eflatuncu Ve Hıristiyan Mıdır?

22.08.2016 15:08 - Ferhat ÖZBADEM
Gazali, Yeni Eflatuncu Ve Hıristiyan Mıdır?

Abidel-Cabiri, 1987 yılında Rabat Edebiyat Fakültesi'nde düzenlenen "Ebu Hamid el-Gazali" sempozyumunda yaptığı sunumda şu ifadelere yer vermiştir.

"Gazali Düşüncesi" isimli eserinin sonuç kısmında Arent Jan Wensinck şöyle demektedir:

"Gazali düşüncesi ile ilgili araştırmamızın sonunda, onun etkilendiği üç büyük düşünce sistemi karşısındaki konumunu açıklamaya çalışalım: İlk olarak Gazali Müslümandır. Allah tasavvurunda, O'nu kaza ve kaderi elinde tutan, irade sahibi ve yaratıcı bir ilah olarak düşünürken Müslümandır. Kişiliğini yansıtan takvası ve dini duyarlılığı gibi şahsi özellikleri noktasında da Müslümandır. İslam dünyasında "akla dayanma" eğilimine yönelik mücadelede -ki öncülük Eşari ye aittir bütün gücüyle savaşmıştır. Aynı şekilde neredeyse dini hayatı boğmak üzere olan taklit eğilimine karşı da savaş açmıştır. Yeni Eflatunculuk ve Hıristiyanlıkla ilişkisine gelince, -ister kelamcı ister mütefekkir isterse bir mutasavvıf olarak kabul edilsin- bu iki düşüncenin ondaki etkisi, onlarsız Gazali düşünülemeyecek boyuta ulaşmıştır. Böylece şunu diyebiliriz, Gazali bir mütekellim olarak müslüman; ilim adamı ve düşünür olarak Yeni Eflatuncu; bir ahlakçı ve mutasavvıf olarak da Hristiyan'dır."[1]

Hollandalı bir oryantalist olan Arent Jan Wensinck; İslam'ın diğer dinlerden alıntılar yaptığı iddiası üzerinde ısrarla duran oryantalist geleneğe bağlı biridir. Oryantalizmin ana dayanaklarından biri olan İslam'ın diğer dinlerden beslendiği görüşünü ispat konusunda Gazali'ye yönelik olan bu iddia eserleri üzerinden ele alınmamış sadece düzcümle olarak ifade edilmiştir. Gazali'nin eserlerine bakıldığında Hz. İsa'nın bir insan olduğunu, Allah tarafından gönderilen bir elçi olduğunu hem akli deliller ile hem de Yuhanna incili üzerinden ispatlamaktadır. Hululü savunan Hıristiyanlara karşı da birçok delil getirmektedir. Konu ile ilgili ayrıntılı bilgi edinmek isteyenler Abdullah Şarkavi'nin yayına hazırladığı Gazali'nin Hıristiyanlık üzerine değerlendirmeler[2] adlı esere başvurabilirler. Gazali'nin "Ey oğul" ismi ile nam bulmuş eserinde Hz. İsa'ya atfedilen sözlere benzer sözlere epeyce yer vermesi ve İncil'e vakıf biri olması onun Hıristiyanlıktan etkilenmiş olduğuna delil olamaz. Nihayetinde ilim ve düşünce adamlarının çoğu farklı gerekçeler ile İncil'e vakıf olabilirler.

Wensinck'in iddiası ahlakçı ve tasavvufçu olma yönü ile Hristiyan olması üzerinedir ki bu yaklaşım ancak bir oryantalistin sahip olabileceği bir garabet. İslam düşünce tarihine bir dönem damgasını vurmuş olan Gazali gibi bir şahsiyet üzerinden bir kısım dezenformasyonlar oluşturmaya çalışan oryantalist anlayışın bu amaçlarını engellemek için net karşı koyuşlar ortaya koymalıyız.

Diğer iddia ise Gazali'nin ilim ve düşünce adamı olarak yeni Eflatuncu olduğu iddiasıdır. Gazali, varlık felsefesi görüşünü beyan ederken yeni Eflatuncu izler taşıyan görüşler sarf eder. Fakat felsefenin diğer ana konuları ile ilgili görüşleri yeni Eflatunculuktan uzak görüşlerdir.

Gazali, kendi döneminde tasavvuf, batıni anlayış, yunan felsefesi öncelikli olmak üzere felsefi görüşler ve kelamcıların görüşlerini analiz etmiş ve eleştirmiş bir düşünce adamıdır. Bu yönü ile Gazali'yi yeni Eflatuncu olarak dar bir alana hapsetmek Gazali'ye yapılabilecek en büyük haksızlıklardan biridir. Gazali hem felsefe hem de kelam konusunda islam düşüncesinde yeni bir çığır açmış, kendisinden sonra gelen hemen bütün ekol ve sembol kişileri düşünce olarak etkilemiş biridir. Aristo mantığını yine Aristo mantığı ile eleştirmek gibi ilginç bir yönteme sahiptir Gazali.

Gazali sadece İslam dünyasını etkilememiş aynı zamanda Avrupa felsefe ekollerini de etkilemiştir. Descartes, Kant ve Pascal Gazali'den en fazla etkilenmiş sembol kişiler olarak söylenebilir.

Abid el-Cabiri'nin Gazali eleştirisinin alt yapısında Gazali'nin aklı yok sayması ve tasavvufu meşru hale getirmesi meselesi vardır. İşin esasında bu her iki gerekçe de haksız gerekçelerdir. Gazali aklı hiçbir zaman yok saymamış kendi döneminin şartları içinde aklın işlevi ile ilgili kendi görüşünü beyan etmiştir. Bir anlamda günümüz modernist anlayışının aklın işlevi görüşüne uymayan bir görüşe sahiptir ve kesinlikle aklı yok sayan bir anlayışa sahip değildir. Tasavvufu meşrulaştırması meselesinde ise Gazali tasavvuf araştırmaları neticesinde (ki bu dönemde tasavvufçudur) tasavvufa bir kısım eleştiriler getirmiş hayatının sonuna yakın kaleme aldığı Munkız adlı eserinde bu konudaki bakış açısını ve eleştirileri bütün ayrıntıları ile beyan etmiştir. El- Cabiri Gazali ile ilgili en net eleştirisini şu cümleler ile ifade etmektedir: "Şüphesiz İhyau Ulumi'd-Din' kitabı, aslında görüş farklılıklarının doğal karşılanabileceği bütün alanlarda 'tek bir düşüncenin 'belirlenmesi amacıyla yazılmış bir kitaptır. Şüphesiz o, sadece fıkıhta değil bütün ilim ve bilgi sahalarında, 'ihtilafın ölümü' ve ' içtihat kapısının kapanışı' nın' ilanıdır. Arap kültüründeki değerler düzeninde bulunan en şiddetli uyuşturucu unsurlarından biri olması bakımından, ona bu açıdan bakmak gerekiyor. Bu açıdan bakıldığında o, gerçek İslam ahlakına son derece uzak bir noktada durmakta, hatta onun içerdiği proje gelecek bölümde açıklanacağı üzere, yol boyunca gerçek İslam ahlakından bir sapma göstermektedir."[3]

İhya üzerinden yapılan bu eleştiri kanaatimce ön yargı ve olumsuz şartlanmışlıktan kaynaklanan bir eleştiridir. İhya eseri kişinin durduğu yere göre farklı anlamlar yüklenebilecek bir eser. El-Cabiri, Gazali karşıtlığından dolayı böyle yaklaşırken bir kısım düşünürlerde İhya'nın kendi döneminde dini konulardaki yozlaşmanın ve sapmanın önünü almak için kaleme alınmış bir eser olduğunu savunmaktadırlar. Ele aldığı konuların çeşitliliğine ve o dönemde sapkın ve yozlaşmış dini görüşler göz önüne alındığında ikinci yaklaşımın daha evla olduğu görülecektir.

Mevdudi İslam'da İhya Hareketleri[4] eserinde Gazali'nin İslam düşüncesindeki yeri ile ilgili şunları söylemektedir. Gazali, felsefe eleştirisi yapabilmek için Yunan felsefesini bütün detayları ile öğrenmiştir. Felsefenin İslam düşüncesi üzerindeki etkilerinin azalmasına vesile olmuştur. İman esaslarını halkın anlayacağı ve delilli bir yöntem ile kendi döneminde çok yönlü ele almıştır. Yeni bir eğitim modeli ortaya koymaya çalışmıştır. Kendi döneminde yönetim ile ilgili eleştiriler yapmış olması gereken yönetim şekli ile ilgili görüşler beyan etmiştir. Bu tespitler ile birlikte Mevdudi net bir Gazali eleştirisi de yapar aynı eserde. Mevdudi'nin Gazali eleştirileri şu yöndedir. Hadis konusunda yetersiz olması ve eserlerinde bir kısım zayıf ve uydurma hadislere yer vermesi. Tasavvufa yatkın olması ve bir kısım sorunlu tasavvufi görüşlere sahip olması. Kelam ve felsefe ile çok fazla meşgul olması şeklinde ifade edebiliriz.

Netice itibari ile Gazali, ahlakçı ve tasavvufçu yönü ile asla Hıristiyan anlayışına paralel düşünememiş ve hareket etmemiştir. Varlık felsefi konusunda yeni Eflatuncu görüşleri olsa bile her yönü ile yeni Eflatuncu olarak tanımlanamaz. Bütün düşünür ve ilim adamları gibi bir kısım sıkıntılı veya yanlış görüşleri olma ihtimali olan bir kişi olarak donanımı ve eserleri ile kendi dönemine ve sonrasına damgasını vurmuş bir düşünür ve ilim adamıdır.


Dipnotlar:

[1]Metnin çevirisi Yrd. Doç. Dr. Mesut Okumuş tarafından yapılmıştır.

[2] Beyan yayınları

[3]M. Abid el-Cabiri/Arap Ahlaki Aklı

[4] Pınar yayınları


Yazar: Ferhat ÖZBADEM - Yayın Tarihi: 22.08.2016 15:08 - Güncelleme Tarihi: 24.11.2021 15:06
5398

Ferhat ÖZBADEM Hakkında

Ferhat ÖZBADEM

1979 yılının bir Haziran günü Adıyaman’da dünyaya geldi. İlk, orta ve lise öğrenimini Adıyaman’da bitirdi. Gül Eğitim Yardımlaşma Dayanışma İlmi Araştırmalar Ve İnsan Hakları Derneği kurucu üyesidir. Özgün İrade, Vuslat, AbıHayat ve Yolcu dergisinde şiir ve makaleleri yayınlanan yazar evli dört çocuk babasıdır.

haberdurus.com, zeynepder.org, dunyabizim.com, kitaphaber.com.tr web sitelerinde belli periyotlar ile yazı yazmaktadır.

YAYINLANMIŞ ESERLERİ

Düşünce: 40 Esas 40 Düstur, Cennetin Anahtarı, Cennetin Yolu, Kur’an’ı Nasıl Okumalı, Kur’an’ın Gölgesinde Hz. Muhammed

Araştırma: Dünden Bugüne İslami Hareket, Edebiyat Gemisinde Düşünce Adamları

Roman: Brezilya, Muaz, Muhammed Mursi, Saffan Bin Muattal

Şiir: Ebrulim.

Deneme: Ortalama Bir Âşık Olmamı Bekleme Benden.

SERİ ÇALIŞMALARI

Tavsiyeler Serisi (10 Kitap):

Aliya İzzetbegoviç, Fethi Yeken, Hasan El Benna, Hasan En Nedvi, Malcolm X, Mevdudi, Mustafa Meşhur, Said Havva, Seyyid Kutub, Yusuf El Karadavi

Roman (Beşir Serisi, 6 Kitap):

Beşir ve Sultan Abdulhamid, Beşir ve Fatih Sultan Mehmet, Beşir ve Gazali, Beşir ve İbn Haldun, Beşir ve Osman Bey, Beşir ve Selahaddin Eyyubi.

Biyografik Roman (Öncüler Serisi, 14 Kitap):

Aliya, Hasan el Benna, Malcolm X,  Mehmet Akif, Mehmet Akif İnan, Meryem Cemile, Metin Yüksel, Mevdudi, Muhammed Ali, Necip Fazıl, Ömer Muhtar, Said Halim Paşa, Seyyid Kutub, Zeynep Gazali.

Mesajlar Serisi (15 Kitap)

Ali Fuat Başgil, Aliya İzzetbegoviç, Cemil Meriç, Fethi Yeken, Hasan El-Benna, Hasan En-Nedvi, Malcolm X, Mehmet Akif Ersoy, Mevdudi, Mustafa Meşhur, Necip Fazıl Kısakürek, Nurettin Topçu, Said Havva, Seyyid Kutub, Yusuf El-Karadavi

Ferhat ÖZBADEM ismine kayıtlı 238 yazı bulunmaktadır.

Yazarımıza ait 18 kitap bulunmaktadır.

Twitter Kitapyurdu.com