Haris b. Esed El-Muhasibi'nin Er Riaye Eseri veya Nefis Muhasebesinin Temelleri
Esra Şen, kitaphaber okurları için kaleme aldı.
Haris b. Esed El-Muhasibi H.165/M.781 yılında Basra'da doğmuştur. (Ölüm: H.243/M.857) Özellikle Kelam alanındaki görüşleri ile tanınmış fakat Hadis, Fıkıh ve Tasavvuf alanında da "otorite" olabilecek seviyede bir ilim tahsil etmiş, döneminin önemli şahsiyetlerindendir.
İbn Teymiyye, Abdullah b. Küllab el-Basri hocaları olarak gösterilir. Mutezile ve Ahmet b. Hanbel ile aynı dönemde yaşamıştır.Deruni hayatında kendi nefsini sürekli olarak hesaba çekmesi ve kontrol altında tutmasından dolayı "Muhasibi" lakabını almıştır. Muhasbi'nin eseri Er-Riaye, günümüzde birçok yayınevi tarafından neşredilmiştir. Fakat "İnsan Yayınları" Şahin Filiz'in derlemesi olan bu eseri birkaç bölüm şeklinde yayınlamıştır.
Birinci bölüm; Muhasibi'nin hayatı, eserleri ve şahsiyetinin anlatıldığı ve Şahin Filiz'in kaleminden çıkan bir bölümdür. İkinci bölümde ise yine birinci bölümün bir süreği olarak, Muhasibi biraz daha anlatılmak istenmiş ve fikirleri, felsefi yaklaşımı konu edilmiştir. Bu yaklaşımlar içinde Varlık Problemi/Bilgi Felsefesi/Ahlak Felsefesi/İnsan Nefsinin Mahiyeti/İyilik/Kötülük/İrade gibi İslam Felsefesinin yakinen ilgilendiği konular yer almaktadır. Burada belirtmemiz gereken şudur ki; bu bölümde yer alan bazı görüşler "Muhasibi"nin genel görüşlerinden yapılmış "çıkarımlar"dır. Kitapta anılan fakat Muhasibi'nin herhangi bir görüş beyan etmediği mevzular da bulunmaktadır.
Kitabımızın üçüncü bölümü ise "Er-Riaye" başlığı taşır ve nihayetinde Muhasibi'nin eserine geçiş yapılır. "Er-Riaye"nin konusu en öz ifade ile "Nefs"tir.
İnsanın nefsinin halleri, yanılgıları, bocalamaları, kaymaları, iniş ve çıkışları birçok parçaya bölünerek anlatılmış ve bu "nefs problemleri"nin kaynakları belirlenerek çözümler sunulmuştur. Muhasibi, insan için "geç" diye bir şeyin olmayacağını anlatmak istercesine, defalarca "tövbe"ye ve "samimiyet"e vurgu yapmış, insanları nefsin oyunlarından ve şeytanın (aslen çok basit olan) hilelerinden rücu etmeye çağırmıştır. Bunun için, insanın yapması gereken en önemli şeyler unutmaması/istiğfarı hiçbir zaman bırakmaması ve bu sayede bilincini diri tutmasıdır. Hatırlamak/anmak insanın Allah ile arasındaki sözleşmeye sadık olmasındaki en önemli etkendir. Allah, nefis ile mücadelesinde kuluna daima yardımcı olmaktadır. İnsanın görevi ise zorlukla adım attığında, kolaylığa erişeceğine ve Rabbinin yardımına muhatap olacağına iman etmesidir. Bu iman günahın anlık aldatması ve sonrasındaki pişmanlığa nazaran bulunmaz bir nimet, büyük bir ferahlıktır.
Er-Riaye'nin uzunca bir bölümü de "Riya Kitabı" başlığıyla, insan zaaflarının en kritik noktalarına işaret ederek "Riya"yı anlatmaya ayrılmıştır. Bu bölüm "neyin riya olduğunu, neyin olmadığını" insanların amellerini yorumlayarak açıklamaya çalışmıştır. Riyanın çeşitlerine, riyadan kurtuluşun nasıl olacağına değinilmiş ve Riya'nın mutlak panzehiri olarak "ihlas" sunulmuştur. Muhakkak ki iki dünyası olanın iki yüzü vardır. Ahiret odaklı yaşamaya çalışan bir kimse ise riyadan kaçınmanın yollarını arayacaktır.
Kitabın son bölümü ise Ucb (Böbürlenme), Kibr, Gaflet ve Hased (Çekememezlik) problemlerine ayrılmış ve hepsinin çıkış noktası saptanarak, kurtuluşun anahtarı gösterilmek istenmiştir. Allahu Teala'nın ayetlerinde defalarca kötülediği bu "nefs bozuklukları" şüphesiz ki insanı şerre yaklaştırmaktadır. Nefs ise ancak sürekli bir muhasebe ile kendini bu kötü hallerden beri tutabilir.İnsanın en önemli mücadelelerinden biri olan "nefs mücadelesi" kazanımı mükafatlı bir dünya ve ahiret hayatı olabilecekken, mağlubiyeti her iki hayatı da hüsrana uğratabilecektir.
Muhasibi, "Allah bu kitabı yazana, okuyana, içindekileri yaşamaya çalışana ve bütün Müslümanlara rahmet etsin" duaları ile kitabını nihayete erdirerek korku ve ümit arasındaki yolculuğumuzla bizi baş başa bırakmaktadır.
İstifadeli Okumalar...
Er Riaye
Nefis Muhasebesinin Temelleri
Haris b. Esed El-Muhasibi
Hazırlayan: Şahin Filiz
İnsan Yayınları
Yazar: Misafir Köşesi - Yayın Tarihi: 17.04.2013 12:24 - Güncelleme Tarihi: 03.12.2021 14:36