Harper Lee’nin Bülbülü Öldürmek’i Üzerine Bir Dene, Edebiyat, Faik ÖCAL

Faik Öcal yazdı..

Hepimizin içinde çocuksu saflığımızı muhafaza eden, çocuksu sevincimizi büyüten, çocuk yönümüzü yaşatan bir şarkıcı kuşu vardır. Bülbülü Öldürmek bu şarkıcı kuşun hayatına kastetmektir. Büyürsün ve açarsın içindeki bütün ormanları. Artık herkesin hedefinde içimizdeki şarkıcı kuşlar vardır ve içindeki şarkıcı kuşları öldürmek için Bob Ewel gibiler pusuda beklemektedirler. Beklerler ve öldürürler içindeki bütün şarkıcı kuşları. Onlar, içlerindeki boşluğa yenilenler, yitip giden saf çocukluklarından umutlarını kesenler. Onlar, başkalarının şarkıcı kuşlarını öldürüp sonu olmayan yollarını devam ettirmek isteyenler. Tabi, bir zamana kadar, bir yere kadar.

İnsan adalet duygusuyla insandır. İnsanı insan yapan yegane haslet adalet duygusuna sahip olmasıdır. Bülbülü Öldürmek, içindeki içsel mahkemenin bütün ayaklarını kırmaktır. Bülbülü Öldürmek, içsel mahkemeni ayakta tutan dört büyük ayağı (adil olmak, dürüst olmak, sevmek ve saygı duymak) kırmaktır, kırdırmaktır. Artık için kupkuru bir çöldür. İçinde ne Adalet Savaşçıları görülür ne göğe bakan Dürüstlük Timsalleri yükselir ne Sevmek Zamanları olur ne de Saygı Duruşları görülür. İçinden geçen her yolcu yolunu kaybeder, Adalet Savaşçıları her savaştan yenik çıkarlar, Dürüstlük Timsalleri manasız ve karşılıksız kalırlar, Sevmek Zamanları hiç gelmez olurlar, Saygı Duruşları geçmiş güzel günlerin yitik hatıraları olurlar. Ama Atticus Finch gibiler buna asla müsaade etmezler.

Çoğu zaman toplumları ayakta tutan geçmişin kör inançları ve bir karşılığı kalmamış olan katı kurallardır. Kör inançlarla ve katı kurallarla toplumlar yönetilir her yerde ve suratsız tanrılar ortaya çıkarlar. Alabama'ya bağlı kurgusal Maycomb kasabasının beyaz ırkı siyah ırktan üstün tutan halkı gibi. Bülbülü Öldürmek bu suratsız tanrılara yol vermektir, onlara teslim olmaktır. Bülbülü Öldürmek her yerde onların senin adına konuşmasıdır, senin adına karar vermesidir. Artık sen kör inançların ve katı kuralların esirisindir, eserisindir. Kendi korkaklığın yüzünden suratsız tanrılar içindeki bülbülü öldürmüştür. İçinde ne bir yol kalmıştır ne de bir yolcu. İçinde ne bir gelen vardır ne de bir giden. İçinde ne bir kırmızıçizgi kalmıştır ne de bir kalem. Tepeden tırnağa, her şeyinle kırılmışsındır, teslim alınmışsındır.

Aramak, insanı insan yapar. Aramak, insanı belki veli yapar belki deli yapar. Aramak, içindeki görünmez uçurumlara düşmek tehlikesini göze alarak yeni dünyalar yaratmaktır. Aramak kendi aklının ipiyle başkalarının içindeki dipsiz kuyulara inmek cesaretini göstermektir. Bülbülü Öldürmek, bütün bu arayışları bitirmektir. Bülbülü Öldürmek, insan olmaktan vazgeçmektir. Bülbülü Öldürmek veli ile deliyi birbirine kırdırmaktır. Asıl olan ikisini bir arada yaşatmaktır. Ancak hiç evinde çıkmayan Arthur "Boo" Radley gibiler bunu başarmıştır. Bülbülü Öldürmek kendini tek dünyaya mahkum etmektir, hayatı kendine zindan etmektir. Bülbülü Öldürmek başkalarının akıl ipine tutunma acizliğidir. Artık sana ait hiçbir şey kalmamıştır. Ne söyleyecek bir sözün ne de yarına bırakacak bir hikayen ne de insanca bir sonun kalmıştır. Bülbülü Öldürmek bir başına umarsızca bitmektir, düşmektir, yenilmektir.

İnsan önyargılarıyla başkasında en çok kendini öldürür, kendini yitirir, kendine zarar verir. Önyargılar kendimizi içimize hapsetmek, dışarıya açılan bütün kapıları kilitlemek ve bu kilitleri dost olmayanlara teslim etmektir. Artık kendimizi düşmanlarımızın insafına bırakmışızdır. Onlar ne derse onu yaparız, onlar nasıl davranmamızı isterlerse öyle davranırız. Mayella Violet Ewell örneğinde olduğu gibi. Bülbülü Öldürmek kendi akli muhakeme yeteneğimizi sonsuza dek yitirmektir. Bülbülü Öldürmek birilerinin istediği gibi sevmek, istediği gibi nefret etmek, istediği gibi görünmektir. Bülbülü Öldürmek içimizde kendimize ait bir oda bırakmamaktır. İçimizdeki bütün alanlar işgal edilmiştir. İçimizdeki bütün odalarda başkaları oturmaktadır. İçimizdeki bütün pencerelere başkalarının perdeleri çekilmiştir. Toprak senindir ama sen toprağa istediğini ekme hakkını başkalarına devretmişsindir. Bülbülü Öldürmek içimizdeki odalarda sonsuza dek kiracı olmak, içimizdeki topraklarda ebediyen sürgün olmaktır.

Kibir, içimizdeki huzur köprüsünü yıkıp felaket kapılarını sonuna kadar aralamaktır. Kibir, kör kurşunlarla hayat yolumuzu çizmektir, kör kurşunları ayağımıza sıkmaktır. Kibir, kendi sözümüzü yitirdikçe içimizdeki kuru kalabalıkların gürültüsüne teslim olmaktır. Tom Robinson'un ölümüne sebep olan herkesler gibi. Bülbülü Öldürmek kendini sözsüz ve şarkısız kılmaktır. Bülbülü Öldürmek bedeninin gölgesinde cehennem yolunu tutmak, ruhun izinde kaybolmaktır. Bülbülü Öldürmek iyinin ayırt edici vasıflarını kaybetmektir. Bülbülü Öldürmek Kötülük Çiçekleriyle yeni güne başlamak, Şer Odaklarıyla çalışmak ve Bataklık Gülleriyle günü hitama erdirmektir. Artık ne toprağın altında yürüyen ölüleri görebilirsin ne göğün üstünde uçan alaycı kuşlara dokunabilirsin ne de gök kubbenin altında hoş bir seda bırakabilirsin. İçindeki bütün bülbüller kibrin ayakları altında ezilmiştir. Başkası değil, sen kendin ezdirtmişsindir.

Yitik cennetimizi aramaktan vazgeçmeyerek, ayırım yapmadan severek, adalet duygumuzu diri tutarak, empati kurarak sadece bize ait olan bülbülü yaşatabiliriz. Jem ve Scout Finch kardeşler gibi. Bilmek, her zaman için yeni bir orman, yeni bir gökyüzü, yeni bir yol, yeni bir başlangıç, yeni bir sayfa olduğunun farkında olmaktır. Sevmek, bülbülleri her şeyden üstün tutmaktır. Saymak, her kesin bir bülbülü olduğunu bilmektir. Adil olmak, her bülbülün yaşama hakkına sahip olduğunu kabul etmektir. Kardeşlik, bütün bülbüllerin bir arada yaşadığını görmektir. Her bülbülün okumak istediği bir şarkısı vardır. İnsan olmak, her bülbülün şarkısının okumasına destek olmak ve can kulağıyla dinlemektir.

Tek engel sensindir gerçekte. Başkası yoktur, başkası hiç olmamıştır. Ya içindeki bülbülün şarkısını okursun ve kendin olarak yaşarsın ve ölürsün ya da içindeki bülbülün –sen müsaade ettiğin için- birileri tarafından öldürüldüğüne şahit olursun.

Bülbülü Öldürmek ya da Yaşatmak sana bağlıdır. Ya bülbül ile beraber hayatının şarkısını okursun ya da birileriyle beraber bütün hayatını bülbülleri öldürmekle geçirirsin. Ya bülbül şarkıcısı olursun bütün bir varlığınla ya da bülbül avcısı olursun hiç yoktan. Ya gökyüzünde özgür bir kuş uçuşu olursun ya da yeryüzünde acınası bir insan ölüsü olursun.

Harper Lee

Bülbülü Öldürmek

Çev. Ülker İnce

Sel Yayıncılık

355 Sayfa

İstanbul 2014