Hükümdar - Machiavelli, Düşünce, Misafir Köşesi

Ferit Genç, Kitaphaber için kaleme aldı...

Hükümdar (Prens) adlı eseri birçok yönüyle (siyaset, iktidar, devlet adamı, psikolojik) ele alınabilecek türden bir eserdir. 1500'lü yıllardaki İtalya'nın içinde bulunduğu çatışmaların olduğu dönemde kaleme alınan bir eserdir. İtalya'nın içerisinde bulunduğu durum ise; ekonomik ve kültürel açıdan ileri olması ile askeri ve siyaset ikilisinin ise geri kalmasıdır.

Machiavelli bir Floransalı olup bütün faaliyetlerini Floransa Cumhuriyetine adamış bir düşünürdür. Yaşadığı devir demokrasinin olmadığı bir döneme tekabül etmektedir. Yazmış olduğu bu eserde yapmak istediği projelerinin hiçbirinin başarısını görmeden ölmüştür. Çünkü eser ölümünden yaklaşık beş yıl sonra yayınlanmıştır.

Machiavelli'nin Makyavelcilik anlayışı hile, yalan, düzenbazlık demektir. Yani hilekâr, hain ve barbar diye nitelendirilen bir felsefi görüşe sahiptir. O ulaşmak istediği bir amaç uğruna yoluna çıkan her şeyin mubah olduğunu sayar. Bu yüzden bir devletin kontrolünü elinde bulundurabilmek için üç önemli görüş/ü ileri sürer. Bunların birincisi, o devleti tamamen ortadan kaldırmak. İkincisi, bizzat fethedilen devletin başına geçip oturmak. Üçüncüsü ise o devleti kendi kanunlarımız ile baş başa bırakmaktır.

Hükümdar, siyaset ve ahlak görüşlerini ise ikiye ayırır. Hem Hegel'in ahlak düşüncesine ters çıkar hem Platonun ideal devleti'nin (ütopya) bütün görkemli inşasını çürütür. Burada her iki kavramın bir uzlaşma içerisinde olmasının güzel olacağını söyler fakat bunların bir hayalden ibaret olduğunu dile getirir. Ve bununla birlikte hem bir ahlakçının hem de bir siyasetçinin bu tür hayallerden vazgeçmelerini söyler. Bu görüşten dolayı Makyavelciliğin özü itibariyle şeytani bir düşünce olarak gösterilmesi kilise için önemli bir koz olarak gösterilmiştir.

Machiavelli'nin siyaseti hukuk'a değil de daha çok silahlı kuvvete dayalı bir sistem üzerindedir. Bir devlet ister yeni, ister eski, isterse karma olsun her devletin esas temeli iyi yasalar ve iyi ordulardır. Fakat silahlı güçlerin bulunmadığı yerde iyi yasalar bulunamaz. Eğer iyi silahlı güçler varsa orada iyi bir yasal çerçeve de vardır. Bunun yanında bir devletin bütün ordularını paralı askerlerden oluşturmaması gerektiğin vurgular. Böyle bir hükümdar asla güven ve huzur içinde yaşayamaz. Bu tür ordular hem disiplinsiz hem düşmana karşı korkak hem tanrıya karşı korkak hem de düşmanlarına karşı haris davranırlar. Bu da hükümdarın ayakta kalma süresi başka bir hükümdarın saldırmasıyla son bulacaktır. Bu görüş İtalya'nın ordu sistemini eleştirmesiyle bağdaşlaştırmıştır.

Machiavelli'nin diğer bir görüşü ise hükümdarın tebaasını birlik ve itaat içinde tutması gerektiğidir. Bundan dolayı bir hükümdar kendi halk tebaasıyla ne kadar iç içe olursa o hükümdarın ömrü o kadar uzun olur. Önemli olan kendi halkı ile olan ilişiklerinin son derece pozitif olması gerektiğini söyler. Velâkin bir hükümdarın endişe duyması gereken iki konusu vardır. Devleti içindeki ulaşamadığı halk tebaası ve komşu devletlerin emelleridir.

Machiavelli bir pasajında şöyle demektedir: "Burada şu ortaya çıkıyor: Sevilmek mi korkulmaktan daha iyidir, yoksa korkulmak mı sevilmekten? Belki de bu soruya, ikisini de isteriz diyerek cevap verebiliriz. Ama sevgi korku bir arada pek güç bulunacağına göre, aralarından birini seçmemiz gerekirse, korkulmak sevilmekten daha emniyetlidir. Zira genellikle görülmüştür ki insanlar nimete şükretmesini bilmeyen, güvenilmez, tehlikeden kaçmaya çalışan, kazanç hırsı ile tutuşan, kendisine menfaat sağladığınız müddetçe size bağlı, tehlike uzakta oldukça kanını dökmeye, çocuklarını bile feda etmeye hazırdırlar; ama onlara gerçekten ihtiyaç duyduğumuz zaman sırtlarını dönerler."

Machiavelli, insanda hiçbir inisiyatife yer vermeyen katı bir determinizm fikrini reddediyor. İnsanın, tarihin rasyonel akışının müdahalesine ilişkin bir teori ortaya koymuyor. Çünkü tarihe bilimsel bir kavram statüsü vermekte ve teşbih ve istiarelerle yetinmektedir. Ama her türlü rasyonalist tarih anlayışını problemlerine cepheden yanaşmaktan geri kalmıyor. Bu problem günümüzde Marksizmsin önemle üzerinde durduğu bir problemdir. Ve Lenin'in özgürlük karşısındaki düşünceleri birdir. Özgürlük ama kimin için özgürlük?

Hükümdar (Prens)
Machiavelli
Sosyal Yayınlar
302 sayfa