İçsel Huzur ve Mutluluğun Anahtarı

Modern dünyada, zihinler anlam ve huzur ararken, Stoacılık parlayan bir umut ışığı gibi ortaya çıkıyor. Neden mi? Çünkü karmaşık hayatın ortasında, yol gösterici bir bilgelik sunuyor. Bu felsefe, günümüzün yorgun ruhlarına kaosun ortasında dayanıklılık ve fırtınanın kalbinde huzur vaat ediyor.
Roma İmparatoru Marcus Aurelius ile tanışın; topraklara ve yaşamları yöneten hâkimiyetine rağmen, erdemi hazzın üzerine koyan bir lider. Marcus, arzu şöleninin ortasında öz denetimi kucaklayan bir figürdü. Sessiz odasında kaleme aldığı "Kendime Düşünceler" ile derin varoluşsal sorularla boğuştu; doğası ve kaçınılmaz acılarla yüzleşti. Mürekkeple kazınmış sözleri bir gerçeği yansıtıyordu: Düşüncelerimizi ve eylemlerimizi kontrol etmek bizim elimizde ve gerçek özgürlük buradan doğar. Bilge bir insan dünyayı rasyonellikle görür ve hiçbir şeyden şaşırmaz. Çünkü gerçek özgürlük, düşüncelerimizi ve eylemlerimizi kontrol etme yeteneğimizde yatar.
Platon'un "ya filozoflar kral olmalı ya da krallar filozof…" olmalı sözü Roma İmparatoru ve Stoacı filozof Marcus Aurelius'un hayatında yankılanır.
Roma İmparatoru ve Stoacı filozof Marcus Aurelius, MS 121-180 yılları arasında yaşamış bir liderdir. İmparatorluğu döneminde adalet, erdem ve bilgelik üzerine yoğunlaşmış ve kişisel notlarını "Kendime Düşünceler" adlı eserinde toplamıştır. Bu eser, Stoacı felsefenin en önemli metinlerinden biri olarak kabul edilir ve günümüzde geniş bir okuyucu kitlesi tarafından ilgiyle okunmaktadır.
Marcus Aurelius'un Stoacı felsefesi, günümüzde liderlik ve kişisel gelişim alanlarında ilham verici kabul edilir. Onun hükümdarlığı, zorluklarla başa çıkmak ve erdemli bir yaşam sürmek konusunda bize önemli dersler sunar. Stoacılık, dışsal faktörlerin etkisinden bağımsız olarak içsel huzur ve mutluluğun kaynağını arar. Marcus bu konuda şöyle der: "İnsanın mutluluğu, dış dünyadaki olaylardan değil, kendi iç dünyasındaki düşüncelerden kaynaklanır." Stoacılar, mutluluğun dışsal koşullardan değil, içsel tutum ve düşüncelerden geldiğine inanır. Modern dünyada da bu felsefi bakış açısı, stresli durumlarla başa çıkmak ve iç huzuru bulmak için önemli bir rehber olabilir.
Stoacılık, M.Ö. 3. yüzyılın başlarında Kıbrıslı Zenon tarafından Atina'da kurulan bir felsefe okuludur. Adını Yunancada sundurma anlamına gelen "stoa" kelimesinden alır, çünkü Zenon öğrencilerine bir sundurmada ders anlatmaktadır. Bu felsefe, erdemin (kendine hakim olma, cesaret, adalet ve bilgelik adındaki başlıca dört erdem) mutluluk olduğunu ve insanların etrafındaki şeylerden çok, onları algılama şeklinin hayatlarını zorlaştırdığını ileri sürer. Stoacılık, Epiktetos'un "mantıklı seçim" olarak adlandırdığı şeylerin dışında kalan hiçbir şeyi kontrol edemeyeceğimizi ya da bunlara güvenemeyeceğimizi öğretir. Mantıklı seçim, karşımıza çıkan şeyleri nasıl sınıflandıracağımızı, onlara nasıl karşılık vereceğimizi ve bizim dışımızda gerçekleşen olaylara karşı kendimizi nasıl yeniden konumlandıracağımızı belirlerken mantığımızı kullanma yetimiz olarak tanımlanır.
Olayların Anlamı
"İhtiyacım olan şeyler sadece şunlar: İçinde bulunduğum zamanda aldığım kararların netliği, içinde bulunduğum zamanda yaptığım işlerin herkesin iyiliğine olup olmadığı ve içinde bulunduğum zamanda karşıma çıkan her şey için minnettar olabilmek." - Marcus Aurelius
Dış etkenlerin neden olduğu olayları kontrol edemeyiz, ama bu olaylara vereceğimiz karşılığı biz belirleriz. Dış etkenlerin yol açtığı olayların bizim için ne anlama geldiğini biz belirleriz. Şu an önünüzde olan konu da buna dâhil. Doğru şekilde yaklaşırsanız, bu gücün aslında ne kadar anlamlı olduğunu fark edeceksiniz.
"Eğer sadece kendi seçimlerimizin kontrolündeki şeyleri iyi ya da kötü olarak değerlendirirsek, o zaman tanrıları suçlamak ya da başkalarına kötü davranmak için bir nedenimiz kalmaz." - Marcus Aurelius
Kendi hayatımızın başkanı olarak, gücümüzün mantıklı seçimlerimizle başladığını ve orada bittiğini bildiğimize göre, aynı yaklaşımı içselleştirebiliriz. Bu alan dışındaki şeyleri kontrol edemeyiz, ama davranışlarımızı ve bu olaylara vereceğimiz karşılıkları kontrol edebiliriz. Her güne, sorumluluğu başkasına atamayacağımızı bilerek başlamak bile yeterlidir. Zincirin son halkası biziz.
"Gerçekten de ölüm ve yaşam, şöhret ve tanınmışlık, acı ve haz, zenginlik ve yoksulluk, iyilerin de başına gelir, kötülerin de… Çünkü hiçbiri başlı başına ne iyidir ne de kötüdür. Dolayısıyla iyi de değildir kötü de…" - Marcus Aurelius
"Durumları, olayları, hisleri ve deneyimleri başımıza gelenler olarak kabul edebilmeliyiz. Başımıza gelenleri iyi ya da kötü diye anlamlandırmak, insanı o deneyimin kölesine dönüştürür. Aklı olan hiç kimse, hiçbir şeyin kuklası olmayı hak etmez. " (s.32)
Doğa ile Uyum: Stoacıların Nihai Hedefi
Stoacılar, insanlığın en yüce amacını "doğa ile uyum içinde yaşamak" olarak tanımlarlar. Marcus Aurelius, Stoacı kelimesini nadiren kullansa da, bu sloganı sıkça dile getirir. Öğretmenlerinden, doğayla uyum içinde yaşamanın günlük yaşamda ne anlama geldiğine dair örnekler alır ve hiçbir şeyin onu bu hedeften alıkoyamayacağını belirtir.
Rasyonel Yaşam ve Erdem Yolu
Stoacılar için "doğa ile uyum", rasyonel yaşam anlamına gelir. Aklı en yüksek insan yetisi olarak görürler ve akılla uyum içinde yaşamanın doğamızı mükemmelleştirdiğine inanırlar. Bu, bilgelik erdemine erişmenin yoludur. Bilgeliği ilişkilerimizde uygularsak, dürüst ve adil davranarak sosyal erdem olan adalete ulaşırız. Ancak, cesaret ve ılımlılık gerektiren her türlü korku ve arzuya hâkim olmalıyız. Böylece dört temel erdemi elde ederiz: bilgelik, adalet, metanet ve ölçülülük. Stoacı yaşam amacı, bu anlamda "erdemle uyum içinde yaşamak" olarak anlaşılabilir.
Duygusal Yönetim: Bilgeliğin Anahtarı
Bilgeler, talihsizlikten fazla rahatsız olmazlar, ancak duygusuz da değillerdir. Marcus, duygularını bastırmak yerine rasyonel olarak inceleyerek daha iyi yönetmeyi öğrenir. Stoacılık, ona dış olayların ikincil önemini öğretir. Bu, onu sağlıksız tutkulardan kurtarır ve apatheia adı verilen ruh haline ulaşmasını sağlar. Felsefe hakkındaki hemen her sözü, sağlıksız duygulardan arınmış, doğa ile uyum içinde yaşama hedefiyle ilişkilidir.
Anlam ve Değer Yargıları
"Nesnelerin hepsi, kapının dışında duruyor, kendi kendilerine hiçbir şeyin bilincinde olmadan ve hiçbir şey açıklamadan. Peki, onlara anlam veren ve onları açıklayan şey ne? Elbette ki yönetici olan aklımız…" - Marcus Aurelius
Doğada insandan başka hiçbir canlı yoktur ki mülkiyete, şöhrete, unvanlara, varlığa ve duygulara yaşamsal anlamlar yüklesin ve buna göre hayatını idame ettirsin. Mutsuzluğunun temelinde, olanı ve olmayanı nasıl yorumladığın yatıyor. Bir işi başaramadığında bunu bir hezeyan olarak yorumlayan ve özgüvenini kaybeden de sensin, aynı olayı bir motivasyon kaynağı olarak görüp bir kez daha başarmayı deneyecek olan da sen olabilirsin. Yüklediğin anlamlarla, yargılarınla ve yorumlarınla kendine yeni bir kader yazdığının bilincinde ol. Başına geleni değiştiremeyebilirsin ama başına geleni yargılama ve yorumlama şeklin bundan sonraki süreci de sonucu da etkileyecektir. (s.59)
Kaderini Sen Çiz
"Demek eskiden her köşe başında seni bekleyen bir talih kuşu olurdu. Ama asıl talihli kişi, kendi talihini yaratandır. Ve asıl talih dediğimiz şey de dengeli bir ruh, iyi dürtüler ve iyi davranışlardan oluşur." - Marcus Aurelius
"Şanslı olmanın" daha verimli bir tanımı olmalı ama nedir? Kontrolünün dışında tamamen rastgele etkenler tarafından tanımlanan bir şey midir? Yoksa doğru kararlar ve doğru hazırlıkla (kesin olmasa da) olasılığı yükseltilebilir bir şey midir? Elbette ki cevap ikincisi olmalıdır. Bu da başarılı ama bir yandan da gizemli bir şekilde "şanslı" olan insanların sürekli şanslarının yaver gitmesinin altında yatan sebeptir. Bugün talihin ve şansın büyülü bir şekilde seni bulmasını umut edebilirsin. Ya da doğru zamanda doğru şeyi yapmaya odaklanarak kendi şansını kendin yaratabilirsin. İroniktir ki bunu başarabilirsen şansa ihtiyacın kalmayacak.
Stoacı Zihnin Alışkanlıkları
"İhtiyacım olan şeyler sadece şunlar: İçinde bulunduğum zamanda aldığım kararların netliği, içinde bulunduğum zamanda yaptığım işlerin herkesin iyiliğine olup olmadığı ve içinde bulunduğum zamanda karşıma çıkan her şey için minnettar olabilmek." - Marcus Aurelius
Marcus Aurelius, Stoacı zihnin dört kritik alışkanlık üzerine netleştirilmesini tavsiye eder: 1) Yalnızca doğru olanı kabul et. 2) Kamu yararı için çalış. 3) İhtiyaçlarını ve isteklerini, kontrolünde olan şeylerle uyumlu hale getir. 4) Doğanın sunduğu her şeyi kucakla.
Zorlaştırma, Kolaylaştır
"Hıyar acı mıymış? O halde at onu ve kurtul... Yoluna böğürtlen çalılıkları mı çıktı? O halde etrafından dolan ve yürümeye devam et... Bu kadarı kâfi... Dünyada bütün bunlar neden var diye sorgulama, doğanın sahibine karşı komik duruma düşersin..." - Marcus Aurelius
Hiçbir şeyi zorlaştırma, çaresizce tutunma, abartma, büyütme, zorlama. Kolay ve basit bir hayat değerlidir. Çünkü kolay olana ulaşmak, imkânsızın peşinden gitmekte ısrarcı olan kibirden kurtulmayı seçmektir. Akıllı insanlar, hayatın doğal akışında kalıp mutlulukla yaşamayı tercih ederler. Mutluluk, imkânsızın veya karmaşanın içinde değil. Stoacılara göre mutlu olmak çok az şeye bağlıdır. (s.72, s.74)
Algı, eylem ve irade, Stoacılığın en kritik prensipleridir. Algılarını kontrol et. Eylemlerini doğru yönlendir. Kontrolünün dışındaki şeyleri kabul etmeye istekli ol.
Yararlanılan Kaynaklar ve Diğer Öneriler:
Bu kitabı okuduktan sonra Stoacılık ve Marcus Aurelius'un felsefesi hakkında daha derinlemesine bilgi edinmek isteyenler için aşağıdaki eserleri öneririm:
Donald Robertson:
"Bir Roma İmparatoru Gibi Düşünmek: Marcus Aurelius'un Stoacılığı"
"Stoacılık ve Mutluluğun Sanatı"
"Bilişsel Davranış Terapisi Felsefesi: Stoik Felsefe ve Rasyonel Terapinin Buluşması"
Ryan Holiday:
Stoacının Günlüğü" (Stephen Hanselman ile birlikte)
William B. Irvine: "İyi Bir Hayat İçin Rehber: Stoik Neşe Sanatı"
Massimo Pigliucci: "Nasıl Stoacı Olunur: Antik Felsefeyi Modern Hayata Uygulamak
Phil Van Treuren: "Stoacı Günlük Tutmanın Sanatı: Öz İnceleme ve Kişisel Gelişim için Günlük Refleksiyonlar"
Unutma Mutlu Bir Hayat Çok Az Şeye Bağlıdır
Yayıma Hazırlayan: Özlem Esmergül
Destek Yayınları
88 sayfa
2023
Yazar: Ulus ÇELİKER - Yayın Tarihi: 04.11.2024 09:00 - Güncelleme Tarihi: 27.10.2024 15:03