İlber Ortaylı Seyahatnamesi, Düşünce, Bilal CAN

"Göz, şeyleri görmez, başka şeylerin anlamını yüklenmiş şeylere ait şekiller görür: kerpeten dişçinin evini; kupa tavernayı; baltalı kargı karakolu; terazi pazarcıyı gösterir. Bu kalın göstergeler kabuğu altında kent gerçekte nasıldır, ne içerir ya da ne saklar, insan Tamara’dan bunları öğrenemeden çıkar. Dışarda boş toprak ufuk çizgisine kadar uzanmaktadır, bulutların koşturduğu bir gökyüzü açılır önünde. Rastlantı ve rüzgârın bulutlara verdiği biçimde insan, şekilleri tanımaya hazırdır bile: bir yelkenli, bir el, bir fil…”

Italo Calvino – Görünmez Kentler s.64

Calvino’nun Görünmez Kentleri birçok bakımdan görünür olmak için bana göre diğer kitaplara sızmış ve kitap, kitaplarüstü bir girişimle “bir tür sızma girişimiyle” kendini diğer kitaplarla bütünleştirmiştir. Bana göre bütünleştiği kitapların başında da seyahatnameler gelmektedir. Seyahatnameler geçmişten günümüze değerini yitirmeyen, mekân üzerine düşüncelerin aktarıldığı, geniş perspektiflerin aktarıldığı, geçmişte olduğu gibi bu gün de merakla okunan türden eserlerdir. Seyahatnamelerin ilgiyle okunmasının birçok nedeni vardır. Ziyaret edilen şehirler ile ilgili görüşler aktarılırken, bu görüş ve tespitler tarihsel, sosyolojik, ekonomik, dinsel, kültürel gibi birçok konuya değinilerek aktarılabilmektedir. Bu değiniler daha sonra tarihsel bir vesika olarak ele alınıp farklı eserlerin ortaya çıkmasına kaynaklık edebilmektedir.

İlber Ortaylı’nın Seyahatnamesi; Suriye, Ürdün, İsrail, İran, Azerbaycan, Rusya, Kırım, Özbekistan, Tuna, Bosna, Makedonya, Arnavutluk, Sırbistan, Karadağ, Kosova, Macaristan, Romanya, Avusturya, Yunanistan, İtalya, Roma, Venedik, Malta, İspanya, Portekiz, Litvanya, Estonya, İsveç, Hindistan, Japonya, Singapur ülkelerine yaptığı ziyaretleri sonrası gözlemlerinden oluşmaktadır. Eserin sonuna da “Müzeler Dünyasından” başlıklı 3 yazısı eklenmiştir. Bu bölüm bana göre daha sonra ayrı bir eser olarak daha geniş ve içeriği arttırılarak ortaya konulabilir. Bir tarihçinin gözüyle izlediğimiz bahse konu olan şehirlerin yine bir başka eserde yine bir tarihçinin gözüyle müzelerini izlemek farklı bakış açıları kazandıracaktır.

Tarihçi Gözüyle Şehirler

Şehirlerin ortaya çıkışında birçok unsur ele alınabilir. Kimi, şehirlerin “yardımlaşma” güdüsüyle bir araya gelen insanların oluşturduğu bütünleşik yapı olarak görürken kimi görüşler de İbni Haldun’un “Yedi İklim” teorisini kendine çıkış olarak almaktadır. Modern kentlerin ortaya çıkışında ise çoğu kişi hemfikirdir: Sanayi İnkılabı. Günümüzde şehir üzerine farklı görüşlerin bir aradalığı gözlemlense de şehir çalışmalarına kaynak teşkil eden “tarihsel arkeoloji” hem yapılan çalışmaları farklı boyutlara sürüklemiş, hem de şehirler üzerine daha ayrıntılı bilgiler elde edilmesini sağlamıştır. Şehirlerin karakteristik yapılarını tüm ayrıntılarıyla ortaya koyan ve bir tür monografi türünden derin analizler ve gözlemler ortaya koyan eserler şehirlerin daha da ayrıntılı bir biçimde konuşulmasını sağlamıştır.

Kültürümüzde seyahatnameler ve şehir üzerine yapılan çalışmalar epey yekûn tutmaktadır. Halil İnalcık’ın “En büyük sosyal tarihçi” diye tanımladığı Evliya Çelebi’nin ortaya koyduğu dev bir yapıt olan Seyahatname için Tanpınar da Beş Şehir adlı eserinde “Ben Evliya Çelebi’yi tenkit etmek için değil, ona inanmak için okurum ve bu yüzden de daime kârlı çıkarım” der ve Evliya Çelebi’nin okunmadığı günlerde Evliya Çelebi’ye hakkını teslim ederek tanınmasını sağlar.

Seyahatnameler, gidilen yerlere dair sosyal, siyasal, kültürel, ekonomik, mimari, dini gibi bir çok unsurları okurlara aktarır. İlber Ortaylı Seyahatnamesi de bir tarihçinin gözüyle şehirlerin haritasını gözler önüne sermektedir. Şehirlerin özellikle geçmişine vurgu yapması eseri ön plana çıkartmaktadır. Şehirlere dair bilinenlerin yanında bilinmeyenleri de ortaya koyan eserin kimi yazıları sığ bir biçimde aktarılmış olsa da içerik bakımından doyurucu metinleri de barındırmaktadır.

İlber Ortaylı Seyahatnamesi

İlber Ortaylı

Kronik Kitap

277 Sayfa