İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri, Düşünce, Sabri ÜNAL

Maalesef ki İslam dünyasında ilim denilince genelde dini ilimler akla gelmekte, alim denilen kişiler de genellikle dini konularda uzman kişileri tarif etmek için kullanılmaktadır. Pozitif bilimler deyince akla hemen Batı veya sanayileşme sonrası yaygınlaşan bilim ve bilimsel düşünceler akla gelmektedir.

İslam medeniyetinin ve Müslümanların bilim adına ortaya koyduğu eserler, çalışmalar ve en önemlisi de kıymetli şahsiyetler konusunda bağımsız bir çalışmaya olan ihtiyaç tartışılamaz boyuttaydı. Prof. Dr. Mehmet Azimli’nin proje editörlüğünde ortaya konan 9 kitaplık İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri Serisi bu konuda ilkleri içinde barındıran kıymetli bir eser olarak kütüphanelerimizdeki yerini aldı.

* * *

İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri isimli çalışma 9 kitaptan oluşmaktadır ve 443 adet bilim insanı ele alınmış; sadece biyografilerine yer verilmekle yetinilmemiş çalışmaları ve düşüncelerine kısaca değinilmiş, bilime yaptıkları katkılar ayrıca dillendirilmiş ve her makalenin sonunda kaynakçaya yer verilmiştir. Eserler, Mana Yayınları tarafından 2021 yılında İstanbul’da yayımlanmıştır. Kitaplardaki maddelerin yazılışına 253 yazar katkı vermiştir. Bir alanda eser veren her eser sahibini değil sadece “yeni bir icat yapan, alana bir yenilik getiren, farklı bir şeyler ortaya koyan ve bilineni bir tık ileri götüren” bilim adamlarını listeleyen kitaplar okunurluk sınırları içinde kalmayı başarmıştır.

Eser Adı, Kitap Editörü, Sayfa Sayısı

İslam medeniyetinde bilim öncüleri: Astronomi, Yavuz Selim Göl, 184 sh.
İslam medeniyetinde bilim öncüleri: Coğrafya, Muharrem Samet Bilgin, 244 sh.
İslam medeniyetinde bilim öncüleri: Felsefe, Fatih Toktaş, 264 sh.
İslam medeniyetinde bilim öncüleri: Fizik - Kimya - Biyoloji, Kasım Ertaş - Zehra Gençel Efe, 272 sh.
İslam medeniyetinde bilim öncüleri: Matematik, Ayşe Kökcü, 224 sh.
İslam medeniyetinde bilim öncüleri: Musiki, Sema Dinç, 224 sh.
İslam medeniyetinde bilim öncüleri: Sanat-Mimari, Hatice Uluışık, 206 sh.
İslam medeniyetinde bilim öncüleri: Tarih, Cahit Külekçi, 228 sh.
İslam medeniyetinde bilim öncüleri: Tıp, Zehra Gençel Efe, 236 sh.

* * *

İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri: Astronomi

“Astronomi, gök cisimleri ve onların hareketlerini gözlemleyen bilim dalıdır. Müslümanlar, özellikle Kur’an-ı Kerim’de yer alan kevni ayetler de denilen gök cisimlerin ve onların hareketlerine hatta evren ve evrenin yaratılışına ilişkin ayetler sebebiyle bu bilim dalına bir nevi yönlendirilmişlerdir. Kitapta Astronomi alanında eser vermiş 41 öncü isim hakkında bilgiler yer almaktadır. Bu isimler arasında Nasîruddin Tusî, Uluğ Bey, Ali Kuşçu gibi meşhur isimler yanında çeşitli az bilinen isimler de yer almaktadır. Kitap, tarihsel sırada bu isimler hakkında bilgi vermektedir.

İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri: Coğrafya

“Konusu genel manada doğal çevreyle insanlar arasındaki karşılıklı ilişki olan coğrafya, insanlık tarihi kadar kadim bir gecmişe sahiptir.” Kitapta 53 öncü isim hakkında bilgiler yer almaktadır. Bunların arasında meşhur olanlardan bazıları şunlardır: Hârizmî, İbn Fadlân, Bîrûnî, Kâşgarlı Mahmud, İdrîsî, İbn Battûta, Piri Reis, Seydi Ali Reis, Ali Macar Reis, Kâtip Çelebi, Evliya Çelebi, İbrahim Mütferrrika.

İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri: Felsefe

İslam Felsefesi deyince günümüzde genelde kelam, tasavvuf ve klasik islam felsefesi birlikte anılır olmaya başlamıştır. Eserde bunun yansıması olarak bu alanlarda yenilik ortaya koymuş pek çok isme yer verilmektedir. İlaveten müslüman coğrafyada yaşamış olmasına rağmen müslüman olmayan kimi isimler de kitapta yerini almıştır. Kitapta yer alan kimi isimlerin hayli tartışmalı olması kaçınılmazdır. Kitapta yer alan kimi isim veya gruplar şunlardır: Bâyezid-i Bisâmî, Kindî, Cahız, Hallâc-ı Mansûr, Mâturîdî, Fârâbî, İhvan-ı Safa, İbn Sîna, İbn Hazm, Ahmet Yesevi, Gazzâlî, İbn Rüşd, İbn Teymiyye, İbn Haldûn, Cemaleddin Afgânî, Seyyid Ahmet Han sayılabilir.

İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri: Fizik - Kimya – Biyoloji

Kitap, kendi içinde Fizik bölümü önce, Kimya ve Biyoloji bölümü sonra gelecek şekilde iki bölümden oluşmaktadır. Fizik bölümünde 22 isim hakkında bilgi verilmekte olup bunların meşhurları olarak Abbas b. Firnâs, İbnü’l-Heysem, el-Cezerî, Lâgarî Hasan Çelebi, Hazerfen Ahmed Çelebi sayılabilir. Kimya ve Biyoloji bölümünde ise 37 isim hakkında bilgi verilmekte olup bunların meşhurları Câbir b. Hayyân, Zünnûn el-Mısrî, Câhız, İbnü’l-Baytâr, Kazvinî, Artin Ormanyan, Vasil Naum sayılabilir.

İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri: Matematik

“Matematik İslâm bilim tarihinde iki ana unsurdan beslenir. Birincisi Anik Yunan matematikçilerinin Mezopotamya ve Mısır matematik geleneklerini birleştirerek sistemleştirdikleri metinler, ikincisi ise Hint matematik geleneğine ait eserlerdir.” Kitapta 47 isim hakkında bilgi verilmektedir. Bunlardan bazıları şunlardır: Cevheri, Hârezmi, İbn Türk, Sâbit b. Kurra, El-Hâzin, Hucendî, Kereci, Ömer Hayyam, İbn Yûnus, Kadızâde-i Rûmî, Mulla Lütfi, Mehmed Said Efendi, Seyyid Ali Paşa, Mehmed Emin Paşa.

İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri: Musiki

Kitap, “Ruhumuzun Tecellîsi” Mûsikî’yi bir bilim olarak ele almakta ve “İslam Mûsikîsi” terkibini kullanmayı tercih ederek 45 isim hakkında bilgi verilmektedir. Bunlar arasında şu isimler öne çıkmaktadır: Yûnus el-Kâtib, Kindî, İhvân-ı Safâ, Fârâbî, İbn Sînâ, Hasan Karamani, Hacı Bayram-ı Velî, Lâdikli Mehmet Çelebi, Gazi Giray Han, Itrî, Dimitri Kantemiroğlu, Şeyhülislam Mehmet Esad, Kevserî, Hızır Ağa, Hamparsum Limonciyan, Dede Efendi, Tanbûrî Cemil Bey.

İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri: Sanat-Mimari

“İslâm sanat dallarından hat, tezhip, ebru, minyatür ve resim sanatlarına yer verilmiştir” diyen kitapta 44 isim hakkında bilgi sunulmuştur. Bunlar arasında isimleri tanıdık gelenler şunlardır: İbn Mukle, Âmidî, Merendî, el-Hindî, Şeyh Abdullah Efendi, Ahmet Şemseddin Karahisârî, Matrakçı Nasuh, Şah Mahmûd Nîşâbûrî, Miman Sinan, Mimar Hayreddin, Nakkaş Osman, Muhammed İsâ Efendi, Hâfız Osman Efendi, Levni, Kazasker Mustafa İzzet Efendi, Mehmed Şevki Efendi, Şeker Ahmet Paşa, Osman Hamdi Bey.

İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri: Tarih

“Tarihçinin görevi, kendisine ulaşan bilgileri belirli prensipler dâhilinde nakletmek, geçmişle gelecek arasında köprü olabilmektir” diyen kitap 45 tarihçi şahsiyet hakkında bilgiler içermektedir. Bunların hemen dikkat çeken meşhur isimleri şunlardır: İbn Hişam, İbn Sa’d, Yakubî, Taberî, Mesûdî, Beyhakî, Patrik Mihail, İbn Hallikan, Makrîzî, Tursun bey, Âşıkpaşazâde, İdris-i Bidlîsî, İbn Kemal, Taşköpîzade, Koçi Bey, Naima, Abdurrahman Şeref.

İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri: Tıp

“İslam medeniyetinin en çok gelişme gösterdiği bilim dallarından birisi tıp olmuştur” diyen kitap 53 tıp konusunda yenilik ortaya koymuş şahsiyet hakkında bilgiler içermektidr. Bunların bazıları şunladır: Hâris b. Kelede, Cibrâil b. Muhtîşû, Yuhanna b. Mâseveyh, Huneyn b. İshak, Ebu Bekir er-Razi, Zehravî, İbn Sina, Seyyid Cürcâni, Fahreddin Mardinî, İbn Meymûn, İbnü’n Nefîs, Cemâleddin Aksarâyî, Hekim Hacı Paşa, Akşemseddin, Ahî Mehmed Çelebi, Nidâî, Emir Çelebi, Abbas Vesim Efendi, Mustafa Behçet Efendi, Macarlı Doktor Abdullah Bey.

Sonuç

Tartışmalı konularla vakit harcamadan, kimseyi tekfir etmeden veya bir şekilde İslam dairesi dışında göstermeye çalışmadan bu kadar büyük bir eserin ortaya konulmuş olması büyük bir başarı. Bu kıymetli eserin ortaya çıkmasında katkısı olan her bir yazarı, editörü ve yayınevini özellikle kutluyor ve eserin bilim tarihimizde inşallah hak ettiği yeri almasını diliyorum.