İslamcılar Bugün Modernist Mi?, Düşünce, Ferhat ÖZBADEM

Kavramlara yüklediğiniz anlamlara göre soruların cevapları değişir. Modernizm kavramını ilk kullanan Hegel'in tanımlaması üzerinden sadece "yeni zaman" ya da Avrupalı insan anlamında kullanırsanız başlıktaki sorunun cevabı hayır olur. Yine modernizmi bir ideoloji olarak tanımlarsanız cevabımız yine hayır olur. Şayet modernizmi yeni çağa uygunluk, modern zamanın getirdiği sorunlara çözüm bulma olarak tanımlarsanız cevap evet olur. Geleneğin yanlışlarını reddeden ve yeni bakış açıları ortaya koyarken geleneğe düşmanlık etmeyen anlamını yüklerseniz cevabınız yine evet olur.

Modernizm kavramına yüklenen anlamlar daha çok olabilir. Bunun yanında sorudaki "bugün" belirteci soruya verilecek cevabın kendisinden çok konuyu açan bir kelime olarak değerlendirilmelidir. İslamcılık homojen bir fikriyat olmadığı gibi İslamcılar da homojen bir kitle veya yapı değiller. Dolayısı ile toptancı mantık ile bu soruya evet ya da hayır demek doğru olmayacaktır. Bununla birlikte İslamcılar arasında baskın görüşün ne olduğu ile ilgili tespitler ortaya koyabiliriz.

Kavramsal bazı tanımlamalar ve yaklaşımlar ortaya koyarak bir zemin oluşturup, sonrasında sorunun çok yönlü cevabını vermeye çalışmak daha verimli olacaktır. Modern bir zamanda yaşıyor olduğumuz bir gerçeklik olarak reddedilemez. Modernite, yeni bir dünya tasavvurudur. Modernizm bir ideolojidir. Başlıktaki soruda mevzubahis olan modernlik ise, İslam'ı batı aklına göre yorumlama, gelenek düşmanlığı, dinde reform yanlılığı anlamlarında ele alınmalıdır. Kavramın bağlamı cevabı net etkileyen bir durumdur.

Genel kabul gören İslamcılık tanımına uyan ve kendisini İslamcı olarak vasıflandıran kişi ve kurumların ancak yüzde onluk kısmı bugün modernist olarak tanımlanabilir. Geriye kalan yüzde doksanlık kesim ise geleneğe daha yakın, dinde reforma karşı ve batı aklı ile uyumu reddeden bir anlayışa sahiptir. Bu tür tespitlerin bilimsel olarak ispatlanması elbette mümkün değildir. Fakat gerek Anadolu'da gerekse de dünyanın diğer coğrafyalarında İslamcılığın sembol isim ve kurumlarını analiz ettiğimizde tespitin yaklaşık olarak doğru olduğunu görürüz.

İslamcılar son yüzyıl içindeki tarihi süreç içinde geleneğe düşmanlık ve Barı aklına uygun islamı yorumlama çabalarının sonuç vermediğini fark etmeleri üzerine geleneğin toptan reddedilmesi ve düşman olarak görülmesinden vazgeçmiş ve geleneğin yanlışlarını reddeden ama gelenekle barışık bir çizgiye gelmiştir. Dünyanın farklı coğrafyalarındaki ilk dönem modernist İslamcı olarak tanımlanabilecek isimlere ve savundukları fikirlere baktığımızda bu süreci ve sonucunu net olarak girebiliriz. Özbekistan coğrafyasında 1938 yılında Sovyetler tarafından idam edilen Abdurauf Fıtrat, Endonezya'da 1923 yılında vefat eden Ahmed Dahlan, 1898 yılında Hindistan'da vefat eden Çerağ Ali, 1905 yılında Mısır'da vefat eden Muhammed Abduh, 1985 yılında Sudan'da idam edilen Mahmud Muhammed Taha gibi şahsiyetler tam anlamı ile modernist fikirlere sahip, geleneğe düşman ve batı aklına uygun İslami yorumları olan kişilerdi. Muhammed İkbal, Muhammed Gazali, Musa Carullah, Malik bin Nebi gibi İslamcılar ise geleneğin yanlışlarına karşı ama modernist olarak tanımlanması zor olan İslamcılar olarak görülebilir. Hasan el Benna, Seyyid Kutub, Mevdudi gibi İslamcılara baktığımızda anti modernist diyebileceğimiz bir çizgide geleneği sahiplenen İslamcılar olarak tanımlayabiliriz.

Anadolu coğrafyasında da bir dönem modernist anlayıştan etkilenmiş olan bir kısım İslamcı kişi ve kurumlar olmuşsa da geldiğimiz noktada Anadolu'daki İslamcılar genel olarak modernist olmayan, geleneğin yanlışlarına karşı olsa bile geleneğe düşman olmayan, batı aklına uyumlu islam yorumlamasına karşı olan İslamcılar olarak tanımlanabilir.

Şöyle bir itiraz gelebilir, bir dönem öne çıkmış olan sembol isimlerin İslamcılık savunusu ile birlikte modernist fikirlere sahip oldukları ve dolayısı ile Anadolu'da modernist İslamcı oranının çok daha fazla olduğu iddia edilebilir. Fakat bu bir yanılsama ve hatalı yaklaşımdır. Bir zamanlar İslamcı olup bugün seküler takılan, kapitalist takılan, pembe sol takılan, milliyetçi takılan kişiler İslamcı oldukları dönemde modernist olsalar dahi çoğunluğu temsil etmeyen kişilerdi. Ayrıca Anadolu'da modernist İslamcı hiç yok demiyoruz. Var fakat oranları çok düşük tespitinde bulunuyoruz.

Günümüz İslamcılarının modernist oranının düşük olduğu tespiti bir durum tespitidir. Bunun iyi ya da kötü olması meselesi başka bir yazının konusudur. Bu tespitimiz İslamcıların dini yorumlama şekilleri ile ilgili bir tespit. Siyasi ve sosyal olarak İslamcıların nerde durduğu modernizm kavramını başka bir anlamı ile aldığımızda sorunun cevabındaki oran değişecektir. Şayet modernizm yeni olan gelişmelere göre bir tavır belirleme, yeniliğe açık olma, aklı önemseme, yeni teklifler sunma şeklinde tanımlandığında kavramın anlamı değiştiğinden sorunun cevabındaki oranda değişecektir. Ayrıca İslamcıların muhafazakârlaşma oranı ve muhafazakâr olup İslamcı kalınıp kalınamayacağı konusu ayrıca değerlendirilmelidir.