İslamcılık Çeşitleri (Anadolu Coğrafyası), Düşünce, Ferhat ÖZBADEM

Anadolu'da İslamcılığın farklı tonları vücut bulmuştur. Bu çizgiler/ekoller hakkında kısa bir bilgilendirme yaptıktan sonra esas konuyu ele alalım.

Sultan Abdülhamid dönemi ittihad-ı İslam ideali olarak kavramsallaşan İslamcılık: Daha çok bir devlet politikası olarak ortaya çıkan bu çizgi, Osmanlının yıkılması ile birlikte etkisini yitirmiştir. İttihadı islam bir ideal olarak varlığını devam ettirmekte fakat İslamcılık olarak ifade edebileceğimiz bir çizgi olarak değerlendirilmemektedir. İttihad-ı İslam, İslamcılığın ele aldığı bir başlık haline gelmiştir.

Afgani-Abduh- Rıza Çizgisi İslamcılık

Mehmet Akif bu çizginin ilk temsilcilerindendir. Islah çizgisi olarak da isimlendirilmiştir. Günümüzde partili olmayan İslamcılığın üzerinde en fazla etkisi olan çizgidir diyebiliriz. Kurucu isim babalarının yaşadığı dönemde önemli bir işlev görmüş bu olan bu çizgi kendisinden sonraki bütün İslamcı çizgileri bir şekilde etkilemiştir. Günümüz İslamcılığı bu çizginin bir kısım ilke ve görüşlerini alabilir fakat mutlaka yeni ilke ve fikirler ile takviye etmelidir.

Said Halim Paşa Çizgisi İslamcılık

Malum olduğu üzere Said Halim Paşa, İttihatçılar içinde İslamcı çizgiyi temsil ediyordu. İslamcılık isimli yazmış olduğu risale ilk olması hasebi ile değerlidir. Kendi dönemindeki ideolojik sapmalara alternatif olarak Müslümanca bir bakış açısı ortaya koymuştur. Günümüz İslamcılığı bazı konularda Said Halim Paşa İslamcılığını referans almaktadır.

Necip Fazıl (Büyük Doğu) Çizgisi İslamcılık

Zor zamanların İslamcılığı diyebileceğimiz bir çizgi. Büyük Doğu ideali olarak nam bulan bu çizgi yönetim olarak Başyücelik devleti idealini Anadolu için teklif eder. Necip Fazıl'ın vefatından sonra İBDA hareketi bu idealin temsilcisi olarak devam ediyor. Yerel, entelektüel, aksiyoner olması bu çizgiyi farklı kılıyor.

Nureddin Topçu Çizgisi İslamcılık

Anadolu sosyalizmi olarak kavramsallaştırılan bu çizgi Nureddin Topçu'nun Anadolu toplumuna teklif ettiği ideal toplum doktrini ile dikkat çeken bir çizgidir. Özellikle eğitim ile ilgili teklifleri günümüzde de karşılık görmektedir. Nureddin Topçu'nun vefatından sonra teorik olarak o çizgide olan savunucuları günümüzde de mevcuttur.

Necmeddin Erbakan (Milli Görüş) Çizgisi İslamcılık

Parti olarak hareket eden bu çizgi Anadolu'nun bir dönem en etkin olan çizgisi olarak değerlendirilebilir. Bir yönü ile Sufi çizgi bir yönü ile İhvan çizgisi ile iç içe olarak değerlendirebileceğimiz bu çizgi "adil düzen" olarak kavramsallaştırdığı sloganı ile Anadolu'ya İslamcı bir ideal model teklifi sundu. Günümüzde de parti ve stk olarak varlığını devam ettirmektedir. Milli Görüş çizgisi kendisinden sonra ortaya çıkan bütün islamcı çizgileri bir şekilde etkilemiştir.

İhvan-Cemaati İslami Çizgisi İslamcılık

Yetmişli yılların tercüme faaliyetleri ile birlikte yeni İslamcı hareketler ortaya çıktı. Mısır ve Pakistan merkezli tercüme edilen eserlerden etkilenen bu çizgi günümüzde İslamcılığın en güçlü damarlarından birini temsil etmekte. Farklı isimler altında çalışan birçok İslamcı ekip bu çizgidedir.

Selefi Çizgisi İslamcılık

Anadolu'da epeyce farklı formları olan bu çizgi günümüzde en güçlü olduğu zamanı yaşamaktadır.

İran Çizgisi İslamcılık

İran devriminin etkisi ile Anadolu'da neşet bulan bu çizgi günümüzde de varlığını devam ettirmektedir. Bir dönem bütün İslamcı grupları etkileyen İran devrimi günümüzde belli kesimlerin sahiplendiği bir çizgi olarak varlığını devam ettirmektedir.

Sûfi Çizgi İslamcılık

Anadolu'daki tanınan büyük tarikatların ekserisi İslamcıdır. Topluma ideal bir yönetim ve yaşam modeli teklif ederler. Kavram olarak İslamcılıktan hoşlanmasalar da İslamcılığın vasıflarını taşıyan ve ideallerini savunan epeyce tarikat vardır. Anadolu'da bir dönem İslamcılığın taşıyıcı gücü bu çizgi olmuştur.

Risale-i Nur Çizgisi İslamcılık

Said-i Nursi yaşadığı dönemde de vefatından sonra da günümüzde de İslamcı bir çizgi olarak topluma teklifler sunan harekettir. Birbirine çok zıt gruplaşmaları olmakla birlikte genel manada İslamcı hassasiyetleri olan bir çizgidir. Burada özelde şunu ifade etmek gerekiyor, gruplardan ziyade Risale-i Nur'un genel çerçevesi İslamcı bir çizgidir.

Kuraniyyun Çizgisi İslamcılık

Modernist, tarihselci, mealci ve benzeri isimler ile etiketlenen bu çizgi Kur'an merkezli çözüm ve teklifleri ile öne çıkıyor. Günümüzde savunucuları mevcut olan bu çizgi diğer çizgilere göre biraz daha zayıf kalmıştır.

Bu listeleme sırasında aklıma gelmeyen bütün çizgiler dahil hepsi birlikte İslamcılığın kendisini meydana getiriyor diyebiliriz. Dini farklı yorumlama ve yöntem olarak farklı tarzları olan bu çizgiler bir bütün olarak İslamcılığın tam olarak kendisine tekabül etmektedir. Bu çizgiler İslamcılığın farklı renkleridir. Her bir çizgi İslamcılığın bir cüzünü temsil etmektedir. Bu tespitimiz değerlendirilirken tek bir İslamcılık tanımının olmadığı gerçeği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu çizgilerin İslamcılığın temel vasıflarını taşıdıklarını ve her bir çizginin ideal fert ve toplum tekliflerinin olduğu gerçeği unutulmamalıdır. Bu çizgiler emperyalizm karşıtlığı, cehalet karşıtlığı, sekülerizm karşıtlığı ortak paydasında birleşirler. Bununla birlikte hemen hepsinin istediği toplum modeli, adalet, ahlak, inanç merkezli bir toplum modelidir.