Kahramanlar ve Sefiller: Osmanlı’nın Son Döneminde Aşk, Edebiyat, Serkan PARLAK

Asil Ünsal'ın, panoramik tarih yaklaşımıyla (1868-1914) kaleme aldığı ilk romanı "Aşk, İsyan ve II. Abdülhamid Han, Kahramanlar ve Sefiller" geçtiğimiz günlerde Destek Yayınları etiketiyle okurla buluştu. "Altı yüzyıl aynı coğrafyada hâkim olan Osmanlı İmparatorluğu'nun mantalitesini zamanın şartlarına uyduramaması, geçmişiyle yaşayıp bilimsellikten uzak yaklaşım tarzlarını inatla sürdürmesi, bunu eski değerlerini korumak olarak kutsaması kaçınılmaz sonu getirmekteydi. Ülkeler arası iletişim artmıştı. Sömürgeci dış güçler bilimselliklerinin ve ekonomik güçlerinin yardımıyla devletin açık yaralarını kaşıyarak doğru kararlar alınmasını engelliyorlardı."

Romanında az sayıda tema kullanan -aile, geleneksel toplum değerleri ile modern yaşamın getirilerinin çatışması, aşk, görev bilinci- Ünsal, romanın içeriği belli bir konu, fikir, yorum ve çıkarım döngüsüyle donatmış. Öte yandan arka odaların, kapalı kapıların, öteki ucu başkasınca işitilmeyen telefonların barındırdığı bilgilerin yarattığı kurgu/gerçek ilişkisi, romanın kompleks bir yapıya erişmesini sağlamış. Siyasi göndermeler, padişahın, subayların ve bürokrasinin durumu, İstanbul'un günlük hayatına bütünlüklü bakış, politik ve askeri durumun farklı görünümleri, geçmişteki siyasal ve toplumsal değişimlere açılımlar getiren geri dönüşler, içeriğin derinliklerini oluşturan farklı izleri oluşturmuş. Romanın panoramik olmasını sağlayan farklı yaşam alanları, karakterler ve fikir tortuları dilin kullanımları açısından farklılıklar üretmiş. Bir Osmanlı subayı olan Cemal'in hayatı aracılığıyla imparatorluğun son kırk yıllık dönemi özellikle özetleme tekniği kullanılarak bir tür yakın tarih okuması olarak sunulmuş. Diyalogların ağırlıklı olduğu bölümlerde ise edebi konuşma cümleleri, anlatımın içeriğin önüne geçmesini engelleyerek metnin iletisinin ön plana çıkmasını sağlamış. Sinematografik dilin yoğun olarak kullanıldığı bölümlere eşlik eden düşünsel ve duygusal bağlamlar ise dilin değiştiği, uzun cümlelerin ve anlatımın belirginleştiği biçimde işlenmiş.

Kahramanlar ve Sefiller'de merkez mekân İstanbul. Kentin etnik, kültür, dil ve sosyal tabakalaşma yönünden katmanlılığı romanın kurmaca yapısında önemli yer tutuyor. Kentin sakinleri romana karakter olarak yansıyan subay, bürokrat, politikacı, esnaf ve öteki kişilerden oluşuyor. Mekânlar yer yer Tekirdağ ve Doğu Anadolu şehirleri üzerinden değişse de olay akışı yine merkezi olarak İstanbul üzerinden ilerliyor. Semt, ev ve saray kültürü, çalışma yaşamı ve kadın-erkek ilişkilerine dair kültürel kodlar ise İstanbul'un mekânsallığına yönelik betimlemeler aracılığıyla görünür oluyor.

Kahramanlar ve Sefiller'in belirgin niteliklerinden biri de popüler panaromik tarihsel roman türünün temel özelliklerini taşıması. Osmanlının son dönemleri, modernleşme hareketinin kurucu, geliştirici kadroları ve ruhları roman boyunca kendilerine yer bulan başat unsurlar. Yazar bu unsurları roman akışına katmak için anlatma, diyalog ve geri dönüş tekniklerini kullanarak romanın odak noktalarını zenginleştiriyor. Özellikle Osmanlı İmparatorluğu'nun son yıllarına yönelik anlatımların görünür kıldığı ilişkiler ağı romanın tanıklık ettiği dönemin daha iyi anlaşılmasını sağlıyor, zamanlar arası geçişkenlik sayesinde ise romanın panoramik yapısı yer yer derinleşiyor.

Kahramanlar ve Sefiller'de olay örgüsü, ritim, merak öğeleri yerli yerinde. Olay örgüsünün merkez mekânı kent olarak İstanbul'un yarattığı gerçeklik etkisi kayda değer. Roman, kurmaca metinlerin temel öğelerini bildik bir hikâye üzerinden yeniden üretmesi ve görselliğin güçlü varlığıyla ileride filme uyarlanabileceğini hissi de uyandırıyor. Betimlemeler sınırlı, geriye dönüşler kişi kadrosunu ve olay örgüsündeki boşlukları daha anlaşılır kılmaya yönelik. Anlatıcı konumu tanrısal ve üçüncü tekil kişi. Anlatıcının her şeyi bilmesi ve kontrol altında tutmasıyla, romanın merkez karakterinin sürekli kontrol altında olması ve kontrolünü kaybetmesine asla izin verilmemesi birbiriyle yakından ilişkili, anlatıcı ve merkez karakter uyumu söz konusu. Olayları ele alış biçimi, tanıdık gelen kişi kadrosu, akıcı anlatımı, özetleyici tarihi bilgileri ile popüler olmaya aday, rahat okunan tarihi panoramik bir roman var elimizde.

Kahramanlar ve Sefiller'in konusu için genel bir çerçeve çizecek olursak aşk ve isyan hikâyesini konu edindiğini gönül rahatlığıyla söyleyebiliriz. Bu anlamda bazı bölümlerde iki aşığın kavuşmalarına dair hikâyeler esere sürükleyici bir nitelik kazandırıyor. Tarihi karakterlere yer verilmesi, hikâyedeki olayların Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminin ön plana çıkan kayda değer meseleleriyle -devlet yönetimi, toplumsal yaşam ve siyaset- sentezlenerek anlatılması ise esere estetik güzellik ve derinlik kazandırıyor. Asil Ünsal'ın ilk romanı hikâyeci tarih anlayışına uygun olarak yazılan romancılığın daha da güçlendiği 2000'li yıllarla birlikte hızla gelişen bir tür olarak popüler tarih romanları geleneğine hem kurgu hem de içerik açısından okunmaya değer bir katkı olarak göze çarpıyor.

Aşk, İsyan ve II. Abdülhamid Han
Kahramanlar ve Sefiller
Asil Ünsal
Destek Yayınları
Mart 2024, İstanbul
368 sayfa, Roman.