Karakter Aşınmasına Sosyolojik Bir Bakış, Düşünce, Misafir Köşesi

Nur Sena Akın yazdı...

Ünlü Amerikalı Sosyolog Richard Sennett, 1943 yılında Chicago'da doğmuştur. Eğitimini Chicago ve Harvard Üniversiteleri'nde tamamlamıştır. 1999'dan bu yana London School of Economics'de çalışmaktadır. Yazarın üzerinde durduğu konular, kapitalist mantıkta işin değişen karakteri ve çalışanların duygu – istek ve arzuları üzerine yoğunlaşmıştır. Bir diğer ifadeyle Richard Sennett'in sosyolojisi, modern toplumun duygusal ilişkilerinin ve endüstriyel kapitalizmin bu duygusal ilişkilerde yarattığı erozyonun araştırılması olarak tanımlanabilir.

Senett bireylerin ve grupların yaşadıkları ve çalıştıkları yerlerle ilgili maddi gerçeklikleri nasıl anlamlandırdıkları ile ilgilenmiş, bu bağlamda etnografik görüşmeler yapmıştır."Karakter Aşınması" kitabı da bunun bir ürünü niteliğindedir. Yaptığı çalışmalar sınıf, kimlik, kent yaşamı modern toplumda kamusal ve özel yaşamın değişen dengelerini incelemektedir Günümüzde kapitalizmin hangi dinamikler üzerinden işlediğini ortaya koymaya çalışırken yeni kapitalizmin karakter üzerindeki etkisine odaklanmıştır. Yazarı farklı kılan ise genel küreselleşme olgusunu makro düzlemde inceleyen birçok kitap olduğu halde, bu sürecin mikro düzlemde, insan karakteri üzerinde etkilerini ortaya koyup incelemesini yapmış olmasıdır.

Senett'in Karekter Aşınması adlı eser iki farklı dönemin koşullarını temsilen bir baba ve oğulun hayatı üzerinden sistem eleştirisi olarak ele alınmıştır. Değişen dünyamızda,modern dönemin standart,uzmanlaşmış tektipçi "Fordist" üretim biçiminde gelişen bir kuşak temsili ile esnekliğin hakim olduğu, rutinin risk almanın biricikleştirildiği "Postfordist" dönemi, karşılaştırmalı bir biçimde gözler önüne sermiştir.Baba Enrico, Fordist Dönemin istikrarlı kapitalizm döneminin sıradan bir işçisiyken oğlu Rico ise esnek ve istikrarsız kapitalizmin başarılı ama güvencesiz çalışanıdır.Madalyonun her iki tarafı da gösteriliyor ki aslında eski dönem kötüdür yeni dönem iyidir diye net sınırlar çizmiyor. Enrico'nun temsil ettiği fordist dönemde her günü neredeyse aynı olan işlerde yıllarca çalışılırdı, maaşları düşük olsa da sendikayla işçilerin işleri güvence altına alınırdı. Postfordist dönemde yerini belirsizliğe bıraktı.Sürekli iş değiştirmek değişime açık olmak ve risk almak gerekmekteydi. Fordist dönemde tek bir alanda uzmanlaşırken her ne kadar bu durum işe ve kişinin kendine yabancılaşmasını sağlasa da sürekli insanların kendilerini ispatlamaları gerekmemekteydi ve güvence altındalardı gelecek kaygıları yoktu.Postfordist dönemde bir alanda uzmanlaşma söz konusu değildi. Esneklikten bahsederken her işten biraz her işi yapabilirim ama o konuda uzman değilim durumu mevcuttu.Kişilerden sürekli kendisini yenilemesi risk almasını rekabet becerisini geliştirerek yırtıcı bir karakter edinmesini aynı zaman da takım çalışmasında uyumlu olması bekleniyordu. Uzmanlaşma olmayınca da işin tanımı değişmiş oldu. Bu sistemde katı bürokrasiye ve anlamsız rutine karşı esneklik söylemi vardı hal böyle de olunca artık katı disiplinli çalışmaların ortadan kalkacağı, iktidar karşısında ki denetimin yavaşlayacağı gibi düşünceler akla gelse de öncesinde çalışma koşullarının saatleri belliydi; örneğin sabah sekiz akşam sekiz'di fakat işçi sekizden den sonra o işle ilgilenmezdi. Disiplin ve kontrol mekanizması ortadan kalkmış durumda olurdu. Günümüzde ise mekân değişti.Önceden çalıştığın alan iş yeriyken şimdi homeofis adı altında evde istediğin saat de kalkıp istediğin saatte çalışıyorsun sabah sekiz de gelmene gerek yok ama akşam sekiz de rahatsız edilebilirsin.İstediğim saatte iş için aranabilir ya da gece iki de maile cevap vermek zorunda kalabilirsin sınırlar olmadığı zaman sınırsız bir çalışma saati ortaya çıkıyor, kişi kendi yaşamı üzerinde ki kontrolü yitirir duruma geliyor. Yirmi dört saat benimsin durumu var. Hal böyle olunca bu durum insanların özel hayatlarını da etkilemektedir. Daha cemaatçi, geleneksel aile durumu olan Enrico işten sonra çocuklarıyla vakit geçirirken; Rico ise sürekli işi nedeniyle seyahat ettiği ve şehir değiştirmek zorunda kaldığı için ailesine vakit ayıramıyordu. Onun için eşinin çalışması kendisinin çalışması kadar normaldi. Bu yüzden çocukları bakıcılarla büyüyor ve böylece sosyalizasyon süreçleri farklılaşıyordu.

Karakter aşınması kaçınılmaz bir sonuç olarak Rico karakterinin yaklaşımıyla gerçekliyor Rico sadakat, bağlılık, uzun vadeli hedef, kararlılık gibi özelliklerin erozyona uğramasını oda tabi ki direnmek ister. Yaşam boyu iş güvencesinin olmaması, sürekli iş ve şehir değiştirerek yön duygusunu yitirmesi, istikrarlı işlerin yerini geçici projelere bırakması ve bir işten diğerine dünden yarına sürüklenen yaşam parçacıklarından beslenen, rekabetin körüklediği "güvensizlik "ve "kayıtsızlık" duygusu kişinin davranışlarını yolundan saptırıyor

Sınırların silikleşmesi ve belirsizlik durumunda sürekli risk alınması zaruri bir ihtiyaç haline gelmektedir. Günümüzde herkes üniversite mezunu ama çoğu insan işsiz.Eğer siz risk almazsanız yada sadece diplomanız dışında bir şeyiniz yoksa, çeşitli kurslara gitmediyseniz üç dört dil bilen diğer çalışanlar arasından tercih edilmezsiniz.Bu sistem size tek bir konuda uzmanlaşmayı sunmuyor, çok yönlü olmak zorundasınız.İnsanların çoğu mezun olduğu işi yapamıyor,herkes başka kollardan kendini geliştirmeye ve bir şeyler katmaya çalışıyor.Aradıkları nitelikli eleman siz değilseniz sizden iyisini bulmaları uzun sürmez. Böylece bu sistemde artık daha bireyselleşmiş kendi çıkarlarını üzerinden hareket eden empati duygusunun azaldığı bir kişilik inşa etmiş olursunuz.

Maslowun ihtiyaçlar hiyerarşisinde modern döneme göre bireyin işe girmesiyle ilk basamakları barınma yeme içme gibi ihtiyaçları giderilmekte ikincil basamakta sosyalleşme iletişim ihtiyaçları karşılamakta ve son aşamada da kariyerinde yükseldikçe saygınlığı artmakta ve her açıdan beklentilerine cevap alıp kendini gerçekleştirmektedir. Modern zamanda kendini gerçekleştirme önemli iken. Klasik dönemde önemli olan fizyolojik ihtiyaçların karşılanmasıydı. Teknoloji hayatın merkezi değildi. Bir işçi telefonu bozulmadan bir telefon almazdı ve o telefon on yıl bozulmazdı günümüzde ise telefonun ömrü iki yıla düştü temel ihtiyaç haline geldi hatta aldığınız telefon, giydiğimiz marka kıyafetler de statü saygınlık sembolü olmuştur. Örneğin Senett'in alışveriş fareleri dediği modern zamanın boş zaman kavramında gençlerin sürekli hiç şeylerden olan alışveriş merkezlerinde vakit geçirmesi kendilerine inşa ettikleri yeni bir karakter dünyası haline geldi.Değişen ekonomik ve toplumsal koşullar karşısında kişinin karakterinin nasıl değişim geçirdiğini kapitalizmin bizi nasıl öldürmeden süründürdüğünü gözler önüne seren bir eser.

Özetle Sennet karakter aşınması kavramı sadece çalışma hayatı açısından değil içinde yaşadığımız siyasal sürecin kişilik üzerindeki etkileri olduğunu söyler. Karakter dediğimiz şeyin toplumsal olduğunu ve bireyin kendisinin oluşturmadığını inşa süreci o dönemin toplumsal yapısı, siyası yapısı, yardımlaşması, üretim biçimine göre şekillendiğini savunur. Yer yer insanın kendini sorguladığı öyle mi daha mutlu olurduk böyle mi daha fazla mutlu olmalıyız gibi çokça sorular sordurtan sosyolojinin temelini oluşturan konuları başarılı bir şekilde tahlil etmiş bir eser olarak önemli bir çalışmaya imza atmıştır.

Karekter Aşınması

Richard Senett

Ayrıntı Yayınları

192 Sayfa