Kitap Değerlendirme veya Eleştiri Yazıları Nasıl Olmal�, Kara Tahta, Ferhat ÖZBADEM

Kitap değerlendirme yazıları yazmak gerçek anlamda emek ve sorumluluk isteyen bir iştir. Hem de mühim bir iştir. Her işte olduğu gibi kitap değerlendirme yazıları kaleme alınırken bir kısım hassasiyetlere dikkat etmek gerekiyor. Mühim ve güzel olan bu işin neticesinin de güzel ve önemli olması için özel bir hassasiyet gerekmektedir. Bu meyanda dikkat etmemiz gereken hususların bir kısmına işaret eden hususlar üzerinde durmak gerekiyor.

Kitap değerlendirme yazıları analiz şeklinde olabileceği gibi kitap notları şeklinde de olabilir. Öyle ki, notlar sunulduktan sonra kitap ile ilgili genel kanı ortaya konarak kitap değerlendirme yazısı haline getirilebilir.

Kitap okumaları yöntemleri farklı olduğu gibi kitap değerlendirme yazıları da farklı yöntemler arz edebilir. Misalen genel olarak kitap değerlendirmeleri bireysel bir çaba olarak ortaya çıkıyor bizim kültürümüzde fakat farklı bir yöntem olarak toplu okumalar sonunda toplu değerlendirmeler yapılıp yazı haline getirilebilir. Aynı şekilde bir kitabın en önemli cümleleri üzerinde durularak, şerhler yapılarak değerlendirme yazıları yazılabilir.

Kitap değerlendirme/eleştirme yazıları kaleme alınırken dikkat edilmesi gereken bir kısım hususları şöyle sıralayabiliriz.

Okuyucunun kendi seviyesine uygun bir kitabı belirlemesi: Kendi seviyesine göre dememizin en önemli sebebi; kitabın muhtevasına kâmil manada vakıf olması ve kitap değerlendirme yazısını okuyacak insanlara en güzel yazı çalışmasını sunabilmesidir. Okuyucu, tam olarak vakıf olmadığı eseri tam olarak anlatamaz.

Sarih, açık, net, edebi imgeler içeren, edebi sanatları iyi kullanan bir yazı türü ile yazmalıdır: Kitap tanıtım yazısını okuyan kişiyi sıkacak, bıktıracak, soğutacak, daraltacak türden olmamalıdır. Nihayetinde bu yazılar misyon yazılarıdır. Okuyucusunu kitaba yönlendirecek yazılardır. Okumaktan uzaklaştıracak yazılar iyi yazılar değildir.

Tanıtımı yapılan kitabın neden okunması gerektiği kısmına özellik ile vurgu yapılmalıdır: Bir kitabın neden okunması gerektiği bilinirse o kitabın tanıtım yazısı da kitabın kendisi de o kadar çok okuyucu bulur. Neden okunmalı kısmı bir paragraf ile anlatılabileceği gibi finalde bir cümle ile de verilebilir.

Tanıtımı yapılan kitap ile birlikte kitabın yazarı ile ilgili de birkaç kelam etmek yazıyı güzelleştirir Genel olarak editör arkadaşlar kitap tanıtım yazıları içinde yazarlar ile ilgili özellikle biyografileri ile ilgili- cümlelerden haz etmezler fakat okuyucu kitlesinin farklılıkları göz önüne alındığında yazar ile ilgili birkaç cümle kurulmasının faydalı olacağı kanaatindeyim. Hatta mümkünse yazarın diğer eserleri de göz önüne alınarak eski-yeni kitapları arasında nasıl bir tarz benimsediği ifade edilmelidir. Yazara her ne kadar tek bir kitap üzerinden geniş bir perspektifle bakamazsak bile en azından okunan kitapla diğer kitaplar bir kıyasa tabi tutulabilir.

Kitap tanıtım yazılarının cazipliği birazda yazının nasıl sunulduğu ile ilgilidir. Gerek dergi gerekse internet sitesi yazının yanına ilgi çekici görsel imgeler koyduğunda muhataplarını daha çok cezb ediyor. Yazı ve kitap ile ilgili seçilen görsel imgelerin yazı ve kitabın kendisi veya yazarı ile ilgili olması önemlidir. Alakasız görsel imgeler itici olabilir. (Görsel imgeleri en iyi kullanan site olarak dünyabizim'i örnek verebiliriz.) Bunda kelime seçimleri de önemlidir. Bir kitap değerlendirmesi ne için yazılır? Ya da yazar; bir kitap değerlendirmesi yazarken neyi amaçlar? Yazıyı yazdıran temel bir sorumuz olması gereklidir. Aksi takdirde yazdığımız yazı bir "özeti" geçmeyecektir.

Kitaptan alıntı yapmak: Kitaptan bir veya iki parça altını çizdiğimiz cümlelerin alınması yazıya zenginlik katabilir. Fakat bu hususta telif haklarına ve özellikle yazarın hakkına riayet etmek lazım. İyi veya kötü bir cümle bile olsa alıntı yaptığımız kısmı sayfa numarasıyla belirtmek zorundayız.

Kitabın baskı kalitesi ve kapak tasarımı ile ilgili görüşler özellik ile verilmelidir. Kitap işi sanat işidir. Sanat ise her türlü detayı önemsemeyi gerektirir. Kitap ile ilgili olan iş çirkin olmamalı. Kitap tanıtım yazılarını sonuçta yazarlar ve yayınevlerinin sahipleri de okuyordur muhtemelen. Neşrettikleri kitap ile ilgili eleştirileri görmeleri daha sonra neşredecekleri kitaplar için daha dikkatli olmalarına vesile olabilir.

Tanıtımı yapılacak kitapların daha önce tanıtımı yapılmış ise mutlaka o tanıtımların okunması ve kesinlikle tekrara düşmemelidir. Bu anlamda mümkün mertebe tanıtımı yapılmamış eserler ile ilgili yazılar hazırlamak en iyisidir. Kült eserler için farklı bakış açıları ile yazılmış tanıtım yazılarının sayısının fazlalığı iyidir. Fakat ortalama bir kitap için birkaç tanıtım yazısı yeterli olur diye düşünüyorum. Bunu ifade ederken tanıtımı yapılmamış eserlerin tanıtım yazılarının yapılması gerektiğini düşündüğüm için söylüyorum yoksa bütün kitaplar değerlidir ve haklarında ne kadar yazılırsa yeridir.

Kitapta (alanına göre) kaynakça ve bibliyografya ile ilgili bir cümle mutlaka olmalı. Bir eserin ne kadar derin araştırmalar ile teşekkül ettirildiği bu bölümden anlaşılır. Bir anlamda kitabın kalitesi ile ilgili ipucu verir. Bu durumun tanıtım yazısı okuyucusu ile mutlaka paylaşılması gerekir. Kitap çeviri eser ise tercümenin kalitesi de yorum olarak beyan edilmelidir. Çeviri eserlerde yapılan dil ve anlam katliamları varsa mutlaka vurgu yapılmalıdır. Kitabın farklı çeviri baskıları var ise aralarında kıyas yapmalı hangisinin daha iyi çeviri olduğu mutlaka ifade edilmelidir.

Kitap değerlendirme yazsının başlığı önemlidir. Bu durumda editörlere büyük iş düşmektedir. Yazıyı en iyi ifade edecek bir deyim ile başlık oluşturulmalıdır. Başlığın ilgi çekici olması okuyucunun dikkatini daha fazla çeker. Kitabın çeviri olması durumunda orijinal adı da mutlaka verilmelidir. Velhasılı kitabın künyesi detaylı bir şekilde verilmelidir.

Kitabın teması birkaç cümle ile verilmelidir. Bölümleri bölümlerde neler anlatıldığına değinilmelidir. Kitabın teknik yönü ile ilgili bilgilere kısaca değinilmelidir. Okuyucuda merak uyandıracak kısımlar özellik ile belirtilmelidir.

Bir kitap aynı alanda yazılmış başka bir kitaptan hangi yönü ile ayrılıyor ise o yönü belirtilmelidir. Tabi bazı kitaplar kopyala-yapıştır olarak neşredildiğinden böyle bir durum söz konusu ise aynı ile belirtilmelidir. Farklı bilgiler, farklı bakış açıları, farklı öngörüler, farklı teoriler var ise mutlaka yazıda değinilmelidir.

Değerlendirme/eleştiri yazılarında yazarın, yayınevinin ve editörün hatırı kesinlik ile gözetilmemelidir. Olunabildiğince net ve tarafsız olunmalıdır. Belki de taraf olmayacağımız nadir alanlardan biri bu alandır. Hatır için hakikati saklamak hakikate hakarettir. Yazarları, yayınevlerini, editörlerimizi sevebiliriz fakat hakikati daha çok sevmeliyiz. Sevgimizi pratiğimiz ile ispatlamalıyız.

Konuyla İlgili Diğer Yazıları

KİTAP DEĞERLENDİRME YAZILARI NASIL YAZILMALIDIR?

Kitap Tanıtım/Analiz/Eleştiri Yazısı Neden Yazılır?