Konstantiniyye’den Bir Düş Çiçeklendirmek, Edebiyat, Şevval BAŞTAN

İhsan Oktay Anar'ın 1995'te ''Macera İbadettir'' diyerek bizlerle tanıştırdığı Puslu Kıtalar Atlası tam yirmi yıl sonra İlban Ertem'in kalemiyle çizgi roman formunda yeniden hayat buldu. Mizah çizerliğiyle tanınan İlban Ertem, Puslu Kıtalar Atlası'nı ikinci defa okuduğunda içinde kıpırtılar; gözünün önünde karakterler ve manzaralar belirmeye başladığını ifade ediyor. Böyle olunca içinde güçlü bir çizme arzusu hissedip Anar'ın da olurunu alarak beş yıl süren çalışmasına başlar ve nihayet 2015 yılında İletişim Yayınları'ndan çıkan magnum opus'u -ya da biz şaheseri diyelim- okuyucusuyla buluşur.

Ulema, cühela, ehli dubara ve ehli namusa selam vererek çıktığımız maceranın ana kahramanı Bünyamin yakışıklı bir delikanlıdır. İçtiği bir uyku şurubu nedeniyle öldü zannedilip diri diri mezara gömülüşü ve sonra oradan kurtuluşuyla namlı bir yiğit olur. Tam o sıralarda ordunun Lağımcı Ocağı başı da kendisine daha sonra yerine geçebilecek kalifiye bir eleman aramaktadır. Haberi duyunca doğruca yanına gidip diller dökerek Bünyamin'e iş teklifinde bulunur. Artık bir maceraya atılmak isteyen, içi keşfetme hevesiyle dolu kahramanımız teklifi kabul edip ocağa yazılır. Çıkacakları ilk seferden önce vedalaşırken babası Uzun İhsan Efendi hazırladığı Dünya Atlasını oğluna emanet ederek yolunu kaybedecek olursa bu kitabın sayfalarını karıştırmasını ve adına Dünya dediğimiz kitabı iyice okumasını tembihler.

Bünyamin atlasın sayfalarını karıştıradursun biz bu sislerin arasında kapılardan geçip, eşiklerden atlarken yedi iklim dört bucağa misafir olalım. Bir gece galata kulesinin tepesinde yangın gözcülerinin birbirlerine anlattığı kurt masalını dinleyelim. Sonra Bağdat'ta; açılmadık kilit, girilmedik ev, soyulmadık konak bırakmayan bir hırsızın peşine düşüp günler ve geceler boyu koşturunca; imbiklerin fokurdadığı, envai çeşit alet edevatla dolu, boy boy şişelere vurup odada ateşin kırmızı turuncu renklerini döndüren ocağı harlı simyahaneye varalım. Minarelerin şerefelerinde müezzinler sabah ezanı vaktini beklerken odasında yanan yedi mumun ışığı altında kadavraları inceleyip öğrendiklerini kitaba çizen Venedikli bir adamın memleketini yad ettiği yanık şarkısına kulak verelim. Galata surlarının biraz dışına çıkınca kurduğu çocuk ordusuyla kenti aylardır talan ederken geride bıraktıkları beyaz örtüye kırmızı mürekkeple el bastığı sancak çadırında asılı; cinlere, umacılara, gulyabanilere boşverip karargâhın dışında yere sinmiş Efrasiyab lakaplı çocuğun öfkesinden korkup sinen duygularını izleyelim bir müddet…

Puslu Kıtalar Atlası, alt metninde; felsefenin, mitolojinin, masal ve efsanelerin, destanların, menkıbelerin, halk hikâyelerinin hatta tarihi vesikalar ile bilimsel kaynakların bolca yer aldığı metinlerarası bir eserdir. Olayların sıralanışı, iç içe geçen zaman ve mekân unsurlarının çok katmanlı bir yapıya sahip olmasıyla edebiyatımızdaki önemli postmodern romanlardan sayılır. Okuma etkinliği boyunca gerçek ile kurgunun çoğu zaman silikleştiği postmodern romanların metinlerarasılık bağlamında birçok esere işaret eden özelliği, romanı okuyucu için her daim keşfetmeye açık hale getiriyor.

Romandan uyarlama çalışmaları görsel anlatı boyutuna taşırken ''birebir uygulama'' hedefiyle yola çıkmak çizer ve okuyucu için sorunlar meydana getirir. Romanın doğasındaki; betimlemeler, uzun cümleler ve söz sanatlarını çizgi romana aynen uygulamak çizginin dünyasına ters düşen bir durumdur. İlban Ertem bu yanlışa düşmüyor. Anar'ın kelimelerle inşa ettiği Puslu Kıtalar Atlası'nı başta kitabın zengin görsel gücünden ve eserin mizahi dozundan yararlanarak, ruh hallerini daha derin anlatmada çizgi dilin avantajlarıyla yeniden biçimlendiriyor.

İnsanlık tarihinde önemli kültür ölçeklerinden olan söz ve resmin estetik düzlemde birbiriyle kaynaşmasıyla zengin bir anlatma gücü ortaya çıkar. Bu potansiyeli kullanıp edebiyatımızdaki önemli bir romanı omurgasını bozmadan yeni bir tat, boyut ve yorum kazandırarak tamamlayıcı nitelikte yeni bir eser ortaya koymak takdire şayan.

Puslu Kıtalar Atlası
İlban Ertem
İletişim Yayınları
314 Sayfa
İstanbul 2015