Mefhumun İmkân ve İlişkisi: Varlık Mertebeleri, Düşünce, Yunus ÖZDEMİR

Modern dünya eleştirmeni, karşılaştırmalı dinler uzmanı, büyük metafizikçi ve arif olan René Guénon (Abdülvâhid Yahyâ 1886 – 1951); İslâm, Çin ve Hint tasavvuf doktrinlerini entelektüel seviyede ele almış ve modern dünyayı her yönüyle tenkit etmiş ve eserlerinde bu geniş bakış açısını gözler önüne sermiştir. Büyük Üçlü, İslâm Maneviyatı ve Taoculuğa Toplu Bakış, Doğu ve Batı gibi kitapların yazarı olan René Guénon; Fransız mutasavvıf ve mütefekkiridir. Metafizik konusunun temel bir meselesi olan "Varlık Mertebeleri"'ni René Guénon üç eserle ele almıştır: "Varlık Mertebeleri", "Vedanta'ya Göre İnsan ve Hâlleri" ve "Haç Sembolizmi"dir. Sonsuzluk ve imkân, mümkünler, varlık, ferdi bilinç gibi konularla on sekiz başlıkla "Varlık Mertebeleri" kitabı metafizik temel noktaları ele alınmıştır. Somut hâli, fiziki cismi görünmeyen; his ve sezgilerle bazı noktaları anlaşılan, soyut ve zihnin kavramlaştırdığı hepsinin ilgi alanı ve uğraşına "metafizik" denilmektedir. Kavramların tanımlama ve anlamlandırmalara sabit olmayıp geniş bir çerçeveye sahiptir. İnsanlık tarihinin kadim ve süregelen metafizik, halen de sınırları netleşmeyip genişleyen bir disiplindir. Bir konuya anlam derinliği ve gücü veren metafizik, bu yönüyle ilgi ve merak konusu olmuştur. Çağımızın metafizikçilerinden René Guénon, "Sonsuzluk ve İmkân" iki terimi şöyle ele alarak ilk başlığın belirgin anlamını ortaya çıkartmaktadır: Sonsuz'u kendi aktif veçhesi içinde tasavvur ederken, İmkân'ı ise Sonsuz'un pasif veçhesi olarak tasavvur eder. Sonsuzluk ve İmkân'ın varlık mertebesinde küllî olduğunu, vurgular.

Varoluş süreç ve dereceleri zaman sınırında genişleyen, metafiziğin bir meselesidir. Varoluşun süreç ve derecesi içinde âlem yapısını anlamak ve kavramak birçok farklılık ve uyumu kavramakla mümkün olmaktadır. Guénon, kitabın varlık mertebelerinden âlem meselesini anlamak için "mümkünler ve uyumlu mümkünler" kategorisinde iki kavramı geliştirmiştir. Mümkünler ve uyumlu mümkünlerle; âlemi karakterize eden ve onu tam olarak sınırlayıp tanımlayan belli şartların ne ve neler olduğunu anlatmaktadır. Çoklu âlem ve varoluş dereceleri sınıf ve sınırları kitabın ilk iki başlığında anlaşılır hâle gelmesi için birçok argüman sunmaktadır.

Varoluş; sürecin bir yansıması "tezahür"dür. Varlığın oluşum sürecini anlamak ve yorumlamak için tezahür kavramı kullanmak, yerinde olacaktır. Guénon "Varlık ve Varlık Ötesi" başlığında "tezahür mertebesi" ile "tezahür ötesi mertebenin" ilişki ve alakasını anlatmaktadır. Tezahür mertebesini geçici, arızi, kayıtlı ve şarta bağlı olarak bahsederken, tezahür ötesi mertebeyi ise mutlak bir şekilde daimî olup kayıt ve şartlardan azade olarak özelliğini anlatır. Varlık ve Varlık ötesi ile tezahür mertebesi ve tezahür ötesi mertebesi esas ve imkânlar noktasında kitabın bu başlığında ele alınmaktadır.

Tezahür ötesi mertebeler, varlığa daimiliği ve kimliği belirgin hale getirmesi yönüyle dikkat çekicidir. Akabinde tezahürler ötesi mertebeler Varlık Ötesi'nin sahasına girerken, tezahür mertebeleri ise kendi bütünlüğünde tasavvur edilen Varlık'ın sahasına girer; tezahür mertebeleri Varoluş'un farklı derecelerine tekabül eder. Bu tespitleri Guénon, "Çoklu Mertebeler Teorisinin Temeli" başlığında ele almaktadır. Varlık, tek ve yegâne olması nedeninden ötürü Varoluş da esasen bir ve eşsizdir. Varoluş, çoklu tezahür tarzları içerir ve ihtiva eder.

Varlık mertebesinin de "metafizik sıfır" tabiri varlık ötesi için kullanan Guénon, kavramsal çerçevede "birlik ile çokluk ilişkisinden bahsettikten sonra varlık mertebesinin birey ile olan ilişkisi hakkındaki konulara girmektedir. Rüya mertebesi, ferdî bilinç, beşerî ferdîliğin karakteristik yönü ve son olarak ferdî melekeler konularını varlık ve birey bağlamında konum ve ilişkisini ele almaktadır.

Ferdî algıda Varlık mertebeleri konusu kitabın son başlıklarında ele alınmaktadır. Bu konulardan bir tanesi "Manevi Hiyerarşiler"dir. Form ötesi veya ferdîlik üstü mertebelerin bütünselliği manevi hiyerarşiler, anlamına gelmektedir. Cismani ve arzi varoluş, beşerî ferdîliğin üstünde olan varlık mertebelerinin manevî hiyerarşileri içinde kabul edilir. Guénon, varlık mertebeleri içinde beşerî ferdîliğin ilgisi olan manevî hiyerarşiler silsilesini konumlandırma veyahut tayin etmeye çalışmaktadır.

Kitabın hedef noktası metafiziğin meselelerinden biri olan "Varlık Mertebeleri" karakteristik yönlerini anlamlandırma ve bazı metafizik meseleleriyle ilişkisini konumlandırmaktır. Varlık sahasının varlık ötesi sahaya geçmesi tezahür ilkesi yani özgürlük ile mümkün halini ele alınmaktadır. Tezahür ilkesi/Özgürlük, Varlık'la eş yayımlı olduğu ölçüde "kendi kendini tayin etme" ile tahakkuk edebilir. Bu yönüyle Varlık Mertebesi, tezahür ilkesi olan özgürlük bağlamında ilişkisini göstermektedir.

Varlık ve Varlık Ötesi sahalarını anlam derinliği ve kapsam çeşitliliği acısından yorum ve çıkarımlarda bulunan metafizikçi ve arif olan René Guénon (Abdülvâhid Yahyâ); "Varlık Mertebeleri" kitabıyla bu doktrini ele almaktadır. Bütünsel varlık meselesini kitabında temelinde kavramlar, ferdî ve genel bakış acısıyla Varlık Mertebelerinin katmanlarını anlatmaktadır.

René Guénon

Varlık Mertebeleri

çev. Sedat Yüksel

İnsan Yayınları

Guénon Kitaplığı-11, 1. Baskı

Kasım 2021, 136 sayfa.