Muhammed Hamidullah’ın Aziz Kur’an Adlı Meali Üzerine, İlahiyat, Ferhat ÖZBADEM

Yaklaşık 25 sene boyunca her sene 3 ay kadar Türkiye'de kalmış olmasına rağmen müstakil Türkçe bir biyografi çalışması olmayan nadir fikir ve düşünce adamı olan alim şahsiyet Muhammed Hamidullah, son dönem İslam düşüncesi üzerinde çok etkili olmuş bir şahsiyettir. Anadolu sathında İslami düşünce ekolleri ve temsilcileri üzerinde etkisi tartışılmayacak nadir insanlardandır.

Bizler Hamidullah'ı daha çok siyer alanında yaptığı çalışmalardan (İslam Peygamberi, Hz. Peygamberin savaşları…) tanırız. Siyer konusunda yapmış olduğu çalışmalar ile birlikte Kur'an ve Kur'an ilimleri alanında da eserler ortaya koymuştur. Taşkent nüshası olarak nam bulmuş olan en eski Kur'an mushafının tıpkı baskısını yaptırmış olması ile birlikte meal tefsir olarak tanımlanabilecek Aziz Kur'an adlı çalışması ve eserin giriş bölümü olan (müstakil olarak Kur'an tarihi adı ile Türkçe neşredilmiştir) Kur'an tarihi çalışması kendi alanında ilklerden olması hasebi ile çok önemlidir. Bugün Anadolu'da siyer ve Kur'an ilimleri alanında alanının temsilcisi konumunda olan birçok hocanın hocası konumunda olan Hamidullah'ın Aziz Kur'an adlı meali ile ilgili yazılanlardan bir derleme yapıp ilgili olan okuyucuların düşünce dünyasına katkı sağlamak ile birlikte Hamidullah'ı yad etmenin sevincini yaşamak gayesi ile bu araştırmayı/derlemeyi istifadenize sunuyorum.

Fransızca bir mealdir. Fransızcadan Türkçeye tercüme edilmiştir. Meal çevirilerinin en nadir yöntemlerinden olan harfi harfine (bire bir) çeviri yöntemi ile yazılmıştır.

Meal yedi bölümden müteşekkildir. Bir anlamda gerekçeli meal olarak tanımlanabilir. Gerekçeler ve açıklayıcı notlar noktasında kitabı mukaddesten yaptığı alıntıların fazlalığı dikkat çekiyor.

"Giriş'te yazar, Kur'an-ı Kerim hakkında lüzumlu gördüğü bilgileri vermek suretiyle, okuyucuyu mealden faydalanmaya hazırlamak istemiştir. Burada yazar sırasıyla şu konulara yer vermiştir: Kur'an'ın müellifi kimdir? Vahyin mahiyeti, Hz. Muhammed'e (s) vahyin gelişi, Kur'an ile hadis arasındaki fark, Kur'an'ın üslûbu, Kur'an üslûbu ile Tevrat ve İncil üslûpları arasında bir mukayese, Kur'an-ı Kerim'in muhtevası, İsrailoğulları'na değinmeler, Kur'an'ın verdiği hayat anlayışı, Kur'an'a göre kadın, kölelik ve Kur'an'ın köleliği ilga etmede gerçekleştirdiği önemli gelişmeler, Kur'an'daki verilere göre Hz. Peygamber'in hayat ve tebliğ safhaları, Kur'an'ın yazı ile tespiti, ayet ve surelerin tertibi, Kur'an'ın yazıldığı Arap yazısının özellikleri, Kur'an imlâsının hususiyetleri, Kur'an metninin intikali ve korunması, farklı kıraatler, kıraat icazeti (Müellif profesör olduktan sonra 1366 h./1946 m. yılında Medine'de Üstad Hasan b. İbrahim'den aldığı icazetnameyi örnek olarak göstermek üzere kitabının bu bölümüne fotokopisini ve tercümesini dercetmiştir), nesh meselesi, Kur'an'ın tilâveti. Giriş'in ikinci bölümünde ise Kur'an metninin diğer dillere tercümesinin tarihçesi. (s.78-142) Kur'an'ın Avrupa dillerindeki çevirileri hakkında, imkân ölçüsünde bütün tercümelere yer veren özlü bir tanıtım yer alır." (Suat Yıldırım, Yeni Ümit)

"Kur'an ile ilgili araştırmalarda Hamidullah'ın ilgisinin şu noktalarda yoğunlaştığını söyleyebiliriz. Kur'an metninin hiç değişmeden günümüze ulaşmış olması. Hamidullah, bunun için en eski nüshaları bizzat incelemiş ve Taşkent nüshası olarak bilinen Halife Hz. Osman zamanından günümüze kalan nüshanın modern harflerle karşılaştırmalı tıpkı basımını gerçekleştirmiştir. Kuran'ın dünya dillerine tercümelerinin yapılması. Hamidullah, bunun için Fransa'da yayınladığı France-İslam adlı derginin her sayısında Fatiha suresinin bir dildeki tercümesini yayınlamıştır. Bu tercümeleri daha sonra "Quran in Every Language" adıyla kitaplaştırmıştır. Onun bu ilgisini Kur'an'ı İngilizce, Almanca ve Fransızcaya tercüme etmiş olmasında anlamak mümkündür.

Hamidullah, lâfzî tercümeye bu kadar bağlı kaldığından dolayı eleştirilmiştir. Örneğin "Allah, nurlarını giderdi" şeklinde Türkçeye tercüme edilen ayetini, Fransızcaya "Allah, nurları ile gitti" şeklinde çevirmiş. Bunun sebebini soran Mehmet Sait Hatipoğlu Hoca'ya, Hamidullah şöyle cevap vermiş: "Ben Allah'ın koyduğu ibareyi değiştirme salahiyetine sahip değilim. Çünkü Kur'an'da "izheb" fiili de var; ancak Allah "zehebe" kullanmış. Ben bu sebeple aynen Fransızcaya çevirmek zorunda kaldım."

Muhammed Hamidullah, birçok konuda yaptığı gibi, Kur'an-ı Kerim'deki yer ve şahıs isimlerinin başka din veya kültürlerdeki yansımalarına mutlaka işaret etmiştir. Muhammed Hamidullah, açıklamalarını tarihi bilgilere de dayandırıyor. Örneğin, Hz. Lut'un Hz. İbrahim'in yeğeni olduğunu ve Filistin'de oturduğunu; Semudlar'ın, harabelerinin önemli bir kısmının hâlâ Medain-i Salih'te bulunduğu Kuzey Arabistan'da oturduklarını ifade ediyor. Hamidullah, deniz ulaşımı veya ticareti ile ilgili ayetlerin geçtiği yerlerde, Arapların deniz ticaretine yabancı olmadıklarını sık sık belirtir.

Hamidullah, bazı ayetleri açıklarken, ayetlerden yola çıkarak cahiliye Araplarının bazı örf ve adetlerine de gönderme yapıyor. Örneğin, el-Enam suresinin 6/70. ayette geçen "…inkar etmelerinden dolayı, kızgın içecek ve can yakıcı bir ceza onlarındır." Ayetini açıklarken çok tanrıcı Arapların işkenceleri arasında, tutukluyu kaynar suda yakmak veya üzerine kaynar su dökmek adeti olduğunu söylüyor.

Hamidullah, Kur'an'daki bazı ayetlere çeşitli ilimler açısından yaklaşır. Örneğin, Saf suresinde geçen "Evet, Allah, kendi yolunda kurşunla kaplanmış bir yapı gibi, saf bağlayarak savaşanları sever." Ayetini, mimarlık tarihi açısından ilginç buluyor.

Hamidullah, Aziz Kur'an çevirisinde mukayeseli dinler tarihi açısından önemli bilgilere yer vermiştir. Örneğin el-Maide suresi 3.ayette geçen "…kan…boğulmuş hayvan… putlara kurban edilmiş hayvan…" konularının Hıristiyan yasasındaki yerini belirtiyor. Domuzun haram olusu için Ahd-i Atik'in ilgili yerlerine işaret ediyor." Muhammed Hamidullah'ın Kur'an'a yaklaşımı ve Kur'an eksenli çalışmaları, Mehmet Selim Ayday)

"Fatiha suresindeki "Besmele" orijinal metinde birinci ayet olarak numaralandırılmasına rağmen, çeviride buna uyulmayarak müstakil bir ifade olarak çevrilmiştir. Yine alışık olduğumuzun aksine, aynı sürenin asıl metinde tek olan 7. ayeti iki ayrı ayet olarak çevrilmiştir. Yani, 6. ayet "kendilerine iyilik verdiklerinin yoluna,", 7. ayet ise "hışmına uğrayanların ve sapanlarınkine değil" şeklinde çevrilmiştir.

Bakara, 2/26: "Gerçekten Allah, sivrisineği de, onun üstünde herhangi bir şeyi de örnek göstermekten çekinmez". Ayetteki "fevka = üst'' zarfı, "küçüklük bakımından daha üstünü" anlamındadır. Dolayısıyla ayette, "sivrisineğin, hatta ondan küçük bir şeyin bile misal getirilebileceği" söylenmek istenmektedir.

Bakara, 2/54: "... Hemen Yaratan'mıza tövbe edin; sonra kendinizi öldürün... " cümlesine lafza bağlılıktan dolayı, hiçbir tefsirde ve mealde görülmeyen bir anlam yüklenmiştir. Dipnotta da "Putlara tapmaktansa, kendinizi öldürmeniz daha iyidir" şeklinde bir yorum yapılarak adeta "intihar" savunulmaktadır. Oysa burada lafzi/hakiki mananın kastedildiği söylenmekle birlikte, İsrailoğullarının kendi kendilerini öldürmekle yani, intihar etmekle emrolunmadığı hususunda müfessirler arasında konsensüs sağlandığı ısrarla vurgulanmaktadır.

İlahi kitabın harfi çevirisinin bir başka dile çevrilmesi -takdir edileceği üzere- mümkün değildir. Mümkün kılınmaya zorlanırsa ilahi iradenin ne demek istediği tam olarak anlaşılmaz ve içinden çıkılmaz bir hal alır. Harfi çeviri yönteminde her ne kadar özgün metnin üslubunu muhafaza amacı güdülse de bu mümkün olamamaktadır." (Zülfikar Durmuş, Muhammed Hamîdullah'ın Aziz Kur'an Adlı Meâli Üzerine Tetkikler, Kur'an Mealleri Sempozyumu -Eleştiriler ve Öneriler- (24-26 Nisan 2003, İzmir), 2007, cilt: II, s. 69-86)

Aziz Kur'an
Muhammed Hamidullah
Beyan Yayınları