Mustafa Kutlu Hikâyeciliğinde Savunu ve Eleştiri, Edebiyat, Bilal CAN

Türk Hikâyeciliğinin geçmişten bu güne savunma refleksleri geliştirdiği, bu reflekslerin gittikçe bir söylem, metod ve yaklaşımla belirginlik kazandığı söylenilebilir. Hikâyede amacın gittikçe olayı anlatmaktan ziyade, olayın, kahramanların, mekânın ve zamanın belirli bir düşünüş tarzına göre konumlandırılması, hikâye yazıcısının zaman, olay ve olgular dâhilinde gittikçe gelişim sergilediğini göstermektedir.

Şifahi kültürden yazın kültürüne geçen edebiyatımızda hikâyenin önemli bir yeri vardır. Anlatmayı ve aktarmayı hikâye ederek anlatma geleneği, bir kültürün, bir usulün yaygınlık kazanmasını sağlamıştır. Kültürün, uzun yıllar boyunca sergilenen davranışların, bir tür dünyevileşme serüveni olduğunun altını çizmemiz lazım. Bu serüvende insanın insanlığa dair anlamlar biriktirmesi, bu anlamları da işleyerek bu güne eriştirmesi medeniyet nüvesi olarak kültürün yaygınlık kazanmasını sağlamıştır. Hikâye de kültürümüzün rengini alarak bu günlere erişmiş, yeşerdiği toprağın karakterine bürünmüş, aktardığı bu coğrafyanın insan durumlarıyla bütünleşmiştir. Yazanın/aktarıcının ortaya koyduğu eseri, yaşadığı coğrafyadan/mekândan seçmesi hem kullandığı dilin anlam genişlemesini neden olmuş hem de hikâyeleştirici unsurların çoğalmasını sağlamıştır. Yazarın/aktarıcının, kendine eksen olarak seçtiği olay ve olgunun bu coğrafyadan seçmesi, bu coğrafyaya resmi olmasa da bir tarih, bilinç ve estetik unsurlarının gelişimine katkılar sağlamıştır.

Hikâyenin bu topraklar için bir hikmet taşıyıcılığı görevi vardır. Hikâye yazarı/anlatıcıları kıssanın okuyucu/dinleyici ekseninde hisseyi alacağını kabul ederek aktarıma girişirler. Bu aktarım esnasında kullandığı argümanlar, yazarın/anlatıcının özgünlüğünü belirler. Aktarıcı bu özgünlüğü ile konuşulabilir ve yaygınlık kazanabilir. Yazarın/aktarıcının savunusu ve eleştirisi onun usulünün, üslubunun netleşmesini sağlar. Usul ve eleştiri, dünyaya bakış açısının yansımasıdır.

Mustafa Kutlu Hikâyeciliğinde Savunu ve Eleştiri

Kutlu'nun hikâyeciliğinde anlatılan bizim hikâyemizdir. "öteki olanı değil" bizi anlatır. Fakat bu anlatım tarzı ötekini de bilerek ortaya konulur. Biz kimiz? Ötekinin karşısında duran bizler neden "biz" diye isimlendiriliyor? Kutlu'nun eserlerinin geneline yayılan bir sosyolojik bakıştan söz edebiliriz. Ötekinin ve bizin durumunu gözler önüne serer bu bakış. Yaşadığı topluma fildişi kuleden bakmayan Kutlu, mahallenin kimi zaman çay ocağındaki müdavimlerinden biri, namazdan çıkarken birbirleriyle musafaha eden cami cemaatinden biri gibidir. Fakat ortaya koyduğu eserlerle bu toprakları çok iyi analiz eden bir çiftçi, toplumsal tabakalaşma ve toplumsal değişim ve dönüşümü ortaya koyabilen bir işçi, serbest piyasa ekonomisinin etkilerini ayrıntısıyla ortaya koyabilecek bir ekonomist gibidir. Bu bakımdan Mustafa Kutlu için bu toprakların yetiştirmiş olduğu, toprağından kopmayan bir aydın gözüyle bakmamız mümkündür. O, derdini söylemekten yorulmayan haliyle insana yazdıklarıyla kendine gelmesini fısıldayan bir yazardır. Modernizm karşısında geleneği savunur. Şehirlerin müzeleştirilmesine karşıdır, oradaki yaşantıyı önemser.

Mustafa Kutlu'nun mekânlara bakarken mekânların etken olarak insanda nereye tekâbül edeceğini bilerek eserlerine işler. Mekândan yana tavrını insani ve vicdani bakış açısıyla sergiler. Eserlerine hem bir fon hem de ana tema olarak Anadolu'yu tam manasıyla işlenmiştir. Anadolu, Kutlu'nun eserlerinde bir arka fon değil, temel bir unsurdur. Bu coğrafyanın insanını, bu toprakla bütünleştirerek aktarır. Bu bakımdan Kutlu'nun eserlerindeki tavrı emperyalist düzene karşı bir Anadoluculuktur.

Kutlu için Anadolu, onun geçmiştir, kültür ve medeniyettir, gelenektir, insanî ve vicdanî olmaktır. Karaca'nın ifadesiyle Mustafa Kutlu; "zihniyet olarak modernizmin karşısında geleneği, geleneksel toplumu, geleneksel değerleri savunur. Savunduğu, yok oluşuna ağıt yaktığı ise, kanaat, rıza, tevekkül, şükür, paylaşma vb. kaynağı din olan değerlerdir." (Karaca, 2013) Bu savunun şekillendirmenin temeline de Anadolu'yu koymaktadır.

Tarım toplumundan endüstri toplumuna geçen Anadolu insanı bu geçiş aşamasında değişim ve dönüşüme uğramıştır. Kanaat, rıza, tevekkül, şükür, paylaşma duygusundan gittikçe uzaklaşarak modernizmin getirmiş olduğu rasyonel temellerle hayatını şekillendiren bireyler ortaya çıkmıştır. Kutlu'nun köy savunusu sadece mekânsal bazda değil "duygudaşlık" doğrultusunda da okunması yapılabilmektedir. Ele aldığı hikâyelerinde yıllarca kendinden kopmuş, kendine yabancı hikâyemizin, kendine dönüş hareketi içinde önemli bir kalem" (Karaca, 2013) olan Mustafa Kutlu, Anadolu insanın modernizm karşısında girmiş olduğu değişime de bir tepkisellik ortaya koymaktadır. Kente karşı köyü savunması da bu tepkiselliğin bir biçimi olarak okunabilmektedir. Köyün savunusu kentin eleştirisi modernizm-gelenek ayrıştırması içerisinde gelenekselin yanında tavır göstermesiyle açıklanabilir. Daha önce ifade ettiğimiz gibi Mustafa Kutlu, modernizme karşılık gelenek savunusu yaparken bunu Nurettin Topçu ortaya koyduğu Anadoluculuk ekolünden beslenir. Makineleşmeyle birlikte modernizmin kentleri nasıl bozduğunu ortaya koyar. Kentli modern insanın topraktan kopup teknolojiye sarılmasını ve ikiyüzlülüğünü eleştirir (Tosun, 2004, s. 23) Kent ile köy birbirinden farklı toplumsallık özellikleri göstermektedir. "Kent, yabancılarla karşılaşmanın, gruplar ve topluluklar arası ilişkinin, işlevsel farklılaşmanın ve rasyonel dayanışmanın, dolayısıyla ileri düzeyde toplumsallaşmanın mekânıdır. İnsan kentte daha farklı düşünür, hisseder ve karşılık verir" (Özyurt, 2007). Köy ise daha çok Durkheim'in bahsettiği mekanik dayanışma örneğinin sergilendiği, farklılığın çok kolay kabul edilmediği, gelenekçi çizgiye sahip mekânlardır. Daha önce ifade ettiğimiz gibi Mustafa Kutlu'nun kente bakışı taşradandır. Taşradan kenti izler ve taşraya göre kentin değişen – dönüşen olgularına temas eden, hastalıklarını ortaya koymaya çalışan bir yazardır. Kutlu'nun Anadolu yaşamına dair bakışı küçümseyen, acıyan ve yapay sevecenlik taşıyan bir bakış değildir, o bakarken tahkike dayalı eleştirel bir bakışla bakar. Bu bakımdan onun kente bakışı taşralı fakat bir aydın bakışı gibidir (Tosun, 2004, s. 22). Onun eserlerinde kente karşı özellikle İstanbul üzerinden bir eleştiri gözlemleyebiliriz. Hatta tüm kent eleştirisini İstanbul üzerinden şekillendirmiştir demek yanıltıcı olmaz.

Başvurular

• Karaca, A. (2013). Küçük, Güzel ve Şükür Kavramları Çerçevesinde Hayat Güzeldir'deki Hikayeler. Aynanın Sırrı: Mustafa Kutlu Sempozyum Bildirileri. İstanbul: Küçükçekmece Yayınları.
• Özyurt, C. (2007, Aralık). Yirminci Yüzyıl Sosyolojisinde Kentsel Yaşam. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(18), 111-126.
• Tosun, N. (2004). Türk Öykücülüğünde Mustafa Kutlu. İstanbul: Dergah Yayınları.