Narrative Terapi Uygulamaları Üzerine, Düşünce, Misafir Köşesi

Özhan Aytaç yazdı...

Yedi yıldır bir okulda psikolojik danışman olarak çalışıyorum. Klinik psikoloji alanında yüksek lisans yaptım. Farklı psikoterapi yaklaşımlarıyla yüz yüze geldim. Şunu fark ettim, bir yaklaşıma inanmam için ilk önce benim derdime şifa olması gerekiyor. Her yaklaşımdan bir şeyler aldım. Fakat tam da bu diyeceğim birisiyle karşılaşmadım. Her birinin bana göre eksik bir yönü vardı ve bir tarafı ihmal ediyordu. Pratiklik açısından baktığımda ise çözüme yani iyileşmeye yarayacak her yaklaşıma açık oldum. Narrative Terapi ile ilk tanışmam Dr. Mehmet Dinç hocamın semineriyle olmuştu. “Narrative Terapi Uygulamaları” kitabının çıktığını duyduğumda çok sevindim. Türkçe düşünen, Türkçe anlatan ve Türkçe uygulayan hocalarımızın uyarlamasıyla, Narrative Terapi eğitimleri ve yaklaşımın Türkçe birikimi ülkemizde yer almaya başladı. Türkçe vurgusunun sebebi ise Narrative Terapinin özünde gizli. Teknikleriyle esnek ve geçirgen bir yapıya sahip, kültürü ve kişinin birikimini esas alan, kişinin “kendi hayatında sürücü koltuğuna geçmesini” amaçlayan bir yaklaşım. Narrative Terapide mutlak gerçeklik yoktur, onun yerine öznel gerçeklik tercih edilir. Kişi sayısı kadar doğru vardır. Bireyin hayatında hâkim olan hikâyenin yerine olay yeniden okunur, alternatif hikâyeler aranır, yeniden yazılır. Problem dışsallaştırılır. Problemin kendisi bir problem olarak kabul edilir. İnsanlar hayatlarını, değer verdikleri şeylerin peşinde belirledikleri niyetlere göre yaşar. Aranan hedeflere ulaşmak için varlıklarını aktif biçimde şekillendirirler. Problemler konuşulurken karanlık olan patikalar, alternatif hikâyelerin kalınlaşmasıyla aydınlanır.

“Narrative Terapi Uygulamaları” kitabı altı bireysel uygulama ve üç grup çalışmasından oluşuyor. Kitapta Narrative Terapi’de kullanılan tekniklerden küçük soru, deneyime yakınlaşma, yeniden yazma konuşmaları, alternatif hikâyenin kalınlaştırması, dışsallaştırma, terapistin ortak araştırmacı pozisyonu, narrative dökümantasyon, mektup, dış şahit ve kutlama gibi teknikler uygulamalı olarak anlatıyor. Dikkatimi çeken ve beni etkileyen bir başka şey ise terapistlerin hikâyeleri yazıya geçirme esnasındaki şeffaflıkları oldu. Kitap bir kere okunup bırakılabilecek gibi değil. Özellikle grup çalışmalarındaki oturumlar; metaforlar, fikirler ve yaklaşımlar ufuk açıcı olmuş.

İnsan hislerini anlaması, onları güzelce ifade etmeyi öğrenmesi ve hisleri arasından geçip hedefine yol bulmaya öğrenmesi şart. Olumlu hislerin unutulması olumsuz hislerin hatırlanması hedefe ulaşmayı zorlaştırıyor. Özellikle hayattaki başarısızlık ve problemlerin çözümüne dair hissedilen umutsuzluk, hayatın merkezine yerleşip içinde bulunduğu hikâye baskın hale gelince, yeni yollar aramak daha da zor hale geliyor. Narrative Terapi bireyin hayatındaki diğer başarıları yakalamak için geçmişe, şimdiye ve dış şahitlere başvuruyor. Aşıladığı umut danışanların içindeki karanlığın azalmasına ve içlerinde bir ışık yakmasına yardımcı oluyor. Değişim ise terapötik süreçte danışanın hayatta kalma becerileri, ihmal edilmiş bazı alanları ve hâkim söylemin dışında kalan değerleri (yardımseverlik dostluk nezaket gibi) ele alındıkça gerçekleşiyor.

Bireysel uygulamaları okuyorum. Murat’ın oyundaki başarılarını fark edip dışarıya aktarmasıyla hayatı değişiyor. Nergis Hanım’ın yaşadığı problemi soyuttan somuta görünür kılındıkça kendisi hakkındaki farkındalığı artıyor, benzer problemleri yaşamış biriyle olan görüşmesinden sonra kendisine ve kat etmiş olduğu mesafeye dışarıdan bakabiliyor, yeniden üyelik konuşmasıyla eski eşinin üzerindeki etkisini azaltıyor, güçlü olarak gördüğü öğretmenini hatırladıkça kendisini daha güçlü hissediyor. Hakan’ın mektubunun diğer uzmanlarla paylaşılması, diğer uzmanların soruları ve Hakan’ın yanıtları, depresyon bulutundan kendine doğru değerleri ve sevgisi arasında yeni bir çıkış yolu bulmasını sağlıyor. Feraye’nin doğal gaz korkusu Psikolojik Danışman olan annesi tarafından resmediliyor ve Narrative terapi tekniklerini annesi tarafından uygulayarak korkuyu yenmesini sağlıyor. Alıştığımızın dışında bir etik anlayışına sahip Narrative Terapi. “Ümitsizliği Aşma Kampanyası” ile Aslı’nın alternatif hikâyelerini tanıyan diğer insanlarla ilgili bir keşfe çıkarak aslının başarı kavramı sorgulanıyor, Aslı’nın yakınlarına gönderilen mektuplara gelen cevapların değerlendirilmesiyle aslı depresyonu yenme konusunda önemli ilerlemeler kaydediyor. Ali’nin yalnızlık problemi dışsallaştırılıyor, bu onun güçlü hissetmesini sağlıyor ve kendi zincirini kırdığını söyleyerek hayatının değiştiğini ifade ediyor. Dikkatimi çeken ve yine beni etkilediğini söyleyebileceğim bir şey ise terapistlerin hikâye sonunda kendilerinde meydana gelen etkileri ve değişimleri de paylaşmış olması.

İlk grup çalışması olan “Büyüyen Çiçeklerimiz” önce kuramsal olarak iradeyi ve nasıl oluştuğunu anlatıyor. İrade terapist tarafından büyüyen bir çiçek olarak dışsallaştırılıyor. İlk oturumda canlılığın oluşumuna katkı ve amaca yönelik bir bağ kurulmasını sağlamak için katılımcılar kendi hikâyelerini anlatıyor. İkinci oturumda bireysel hikâyeler zenginleştiriliyor. Üçüncü oturumda Narrative Terapinin dışsallaştırma, yeniden yazma ve yeniden dâhil etme tekniklerine uygun sorular soruluyor. Problemi konuşma ise dördüncü oturumda başlıyor. Beşinci oturumda irade çiçeklerinin daha yoğun görünmesini sağlamak için değerler, yetenekler ve umutların da daha görünür olması sağlanarak, altıncı oturum mektup yazma, sertifika dağıtımı ve kutlama ile sonlanıyor.

İkinci Grup çalışması ise “Anne-Babalar ve Öğretmenler için Gençlerin Dijital Dünyaları Rehberi”. Geçmişten günümüze gençlerin umut vaat etmediklerini söyleyen düşünceye karşı, yapılan bir araştırma örnek veriliyor ve gençlerin kişisel ilişkilerden sorumluluk almaya ve liderlik etmeye kadar 14 farklı alanda yetişkinler kadar iyi oldukları vurgulanıyor. Terapist kendini uzman bilgi sahibi olarak değil, ortak araştırmacı olarak konumlandırıyor. Grup çalışması boyunca doğru cevap iması olmadan gençler kendileri için önemli olanı söylemeleri konusunda destekleniyor. Terapist onların verdikleri cevaplarla kolektif bir doküman hazırlıyor. Grubu bitirirken de gruba katılan gençler anne-babalarının ve öğretmenlerinin katıldığı ve gençlerin hazırladıkları rehberi anlattıkları bir “tanımsal tören” düzenleniyor. Burada terapist araştırmacı, anne baba ve öğretmenler ise dış şahit olarak konumlanıyor. Kitapta ayrıntısıyla yer verilen oturumlar, gençlerin cevapları ve hazırladıkları rehberi hayranlıkla okuyorum. Bölüm bittiğinde dijital yerlilerden öğrenmemiz gereken çok şey var diyorum.

Üçüncü ve son grup çalışması olan “Gençlerle Psikolojik Dayanıklılık Üzerine Kolektif Bir Narrative Terapi Uygulaması” Psikolojik Dayanıklılık kavramını tanımlayarak başlıyor. Dayanıklılığa giden Narrative bir yol inşa etmek amacıyla yola çıkan terapist katılımcıları daha önce geçilmemiş yollardan geçerek gitmeyi amaçlıyor. Grup çalışması seyahat metaforu üzerinden hazırlanıyor ve ilk oturumda herkes biletlerini alarak saklıyor. İkinci oturumda Hayat ağacı etkinliği birkaç değişiklikle Akıllı Yön Bulma Sistemi (Navigation) uygulanıyor. Üçüncü oturumda ise akıllı yön bulma sistemi ile görünür kılınan hikâyeler grupta paylaşılıyor. Seçilen şarkılarla eylemden kimliğe geçiş soruları soruluyor. Dördüncü oturumda zor ve sıkıntılı zamanlar yani kazalar konuşuluyor. Beşinci oturumda alternatif hikâyenin kalınlaşması için tercih ettikleri bir kişiye mektup yazmaları isteniyor. Altıncı ve son oturumda ise kutlama yapılıyor, mektuplar okunuyor, yol için seçilen şarkılar dinleniyor. Bu oturumlarla Narrative Terapinin en temel anlayışlarından biri olan insanların deneyimledikleri ortak konularda birbirlerinin hayatlarıyla bağlantılar kurması ve birbirlerinin hikâyelerine katkı yapmalarına fırsat verilmiş.

Kitap burada sona eriyor. Kitaptan bana kalan ise yakınlık hissi, umut ve pozitif enerji. Her şeyin bir çaresi var. Yeter ki doğru araştırmayı bilelim. Narrative Terapi bana çok yakın geliyor. Hikâyenin tamamına bakıp alternatif olanla çalıştığı için. Sorunu sadece tek başına bireyle çözmeye çalışmadığı için. Eğitimini almak için bekliyorum.

Narrative Terapi Uygulamaları
Mehmet Dinç
Eren Murat Dinçer
Ketebe Yayınları