Okuma Sevgisi Nasıl Beslenir?, Düşünce, Serkan PARLAK

"Bazı çocuklar kitap okumamak direnirken bazıları ise yemek masasında bile kitabı elinden bırakmaz! Hangisi olursa olsun birçok aile, çocuklarının okuma serüvenlerini desteklemek için yapılabilecek en etkin yolların neler olduğunu merak etmektedir. Çocuğunuza kitap okumaya ne zaman başlamalısınız? Kitap okumaya isteksiz bir çocuğa ilham verebilecek kadar güzel bir kitabı nasıl bulabilirsiniz? Bir kitabın o yaş grubuna uygun olup olamadığını nasıl anlayabilirsiniz? Yavrunuzun kitap okuma alışkanlığını yetişkinlikte de sürdürmesi için neler yapabilirsiniz? Ödüllü kütüphane öğretmeni Megan Daley, bütün bu sorulara ve daha fazlasına cevaplar sunmaktadır. Daley, tanınmış Avustralyalı çocuk edebiyatı yazarlarının birinci ağızdan demeçleriyle ve güncel araştırma sonuçlarıyla desteklenen bu cana yakın ve kolay anlaşılır rehbere on beş yıllık birikimini aktarmıştır. Bu kitap, kitap temalı aktivitelerin nasıl yapılacağıyla ilgili birtakım yönergeler ve okuma listeleri gibi pratik ipuçlarını da içermektedir. Kitap Okuyan Çocuk Yetiştirmek, çocukları kitaplara âşık etmek için çaba gösteren her ailenin ve eğitimcinin elinin altında bulunması gereken bir rehberdir."

Bebekler birkaç ay içinde kitaplarla ilgilenmeye başlar. Keşfetme alanlarındaki nesnelere kitaplar da dâhildir. 0-2 yaş arası bebeklik döneminde üç boyutlu, renkli, dokunmayı ön plana çıkaran kitaplarla başlanabilir. Bebeğin çevresinde, yaşanan ortamda mutlaka ulaşabileceği kitaplar olmalıdır. Yırtabileceği, ısırıp çiğneyebileceği için karton kitaplar daha mantıklıdır. Bebeklere tekerleme okunup şarkı söylenebilir. Belli saatlerde kitap okunarak rutin oluşturulabilir. Bebekler söz konusu olduğunda kısa, eğlenceli, merak uyandıran dil ve sanat yönü güçlü tasarım kitaplar seçilmeli ve basit sorular sorulmalıdır.

Okul öncesi dönem olan 3-5 yaşlarında okunan kitaplar eğlenceli olmalıdır. Okunan kitapların bazı sahneleri canlandırılabilir, oyuna dönüştürülebilir. Çocukların defterlerine çizilen resimlerden hareketle kendi kitaplarını oluşturmaları sağlanabilir. Sesli kitaplar dinlenirse sorular sorulabilir, komikliğin öne çıktığı taklitler yapılabilir. Kitaplar mutlaka birlikte okunmalı, günlük rutin oluşturulmalıdır. Yatmadan önce okunursa okunan kitap üzerine sohbet edilebilir. Bu yaşlarda kitap okuma süresi on beş ile otuz dakika arası olmalı, bu egzersizde kararlı olunmalı ve asla vazgeçilmemeli. Otobüste, takside, parkta rastlantısal okumalar için yanımızda komik, resimli kitaplar bulundurabiliriz. Minik kitaplar, karalama-boyama-aktivite kitapları, resimli kitaplar, bilmece-bulmaca kitapları, hikâye taşları yanımızda olabilir. Bu dönemde çocuklara örnek olabilmek için mutlaka ebeveynlerde kitap okumalı, kitap okumanın bir beceri olduğu ve zamanla geliştiği unutulmamalı.

İlkokula başlangıçta okumaya geçiş süreci zorludur. Uygun kitaplarla bu sürecin desteklenmesi gerekir. Edebi metinler okuyarak tartışmak, üzerine sohbet etmek ve sorular sormak gerekir. Çocuklar, okunanlar üzerine konuşmayı genellikle sever. Bu dönemde kitaplar hakkında kitaplar okumak da önemlidir. Kapak, arka kapak, kitabın içerisindeki resimler, yazı stili üzerine konuşulabilir. Kapakta yer alan bilgiler-resimler, yazar, yayınevi de konuşulabilir. "Sen olsan sonunu nasıl yazardın, bittiğinde ne hissettin, bu kitabı okurken yanında sence en iyi hangi kitap gider, olay nerede, ne zaman ve kimin başından geçiyor, bu kitabı arkadaşlarına tavsiye eder misin, neden?" tarzı sorular destekleyicidir. Bu dönemde çocukların yaş ve ilgilerine uygun keyifle okuyabileceği kitaplar seçilmelidir. Çocuklar, ergenliğe geçişte zaman zaman okuma konusunda isteksiz davranabilir. Bu durumda okuma seviyelerine bakmak gerekir. Disleksi ve dikkat bozukluğu sorunları olup olmadığı da belirlenmeye çalışılmalıdır.

Çocukluk ve ergenlik döneminde okul kütüphaneleri çok önemlidir. Ülkemiz kamu ve özel okullarının çoğunda kütüphane olsa bile personel yok, gerekli bütçe ayrılmıyor. Kütüphanecilik ve bilgi-belge yönetimi bölümlerinden mezun olan uzman kişilerin bu alanda çalışmaları çok önemli değişimlerin önünü açacaktır. Dijital teknolojilerin aktif kullanımı, mekânların yenilikçi ve ilgi çekici tarzlarda yeniden tasarlanmaları, kütüphanelerde kültürel-eğitsel etkinlikler düzenlenmesi, yazar söyleşileri önemli ve gerekli. Kütüphaneler öğrenciler için hem sosyalleşme hem de kaçış alanı.

Ergenlerin çoğu kitap okumayı kafa dinleme fırsatı olarak görür; keyif almak, eğlenmek, dinlenmek için okur. Bu yüzden okuma konusunda hevesli, motive, hazır ve istekli olmaları gerekir. Okumanın ödev ve sınav yerine zevk, keyif, merak, sakinlik, derinlik gibi bazı duygu ve davranışlarla ilişkili olduğunu hissettirmek gerek. Eğitici-öğretici kitaplarda eğlenceli olabilir. "İneklerin çıkardığı gazların iklim krizine etkileri nedir, son moda köpek kıyafetleri nelerdir, deniz altında yaşayan balık adamlar olabilir mi" gibi sorular mesela. Kütüphanede film izlenebilir, müzik dinlenebilir, yazı yazılabilir, kitap okunabilir, sohbet edilebilir, kitap okunabilir… Kütüphanede öğrenciler için hem matbu hem de dijital kitaplar olmalı, yalnız kalıp dinlenebilecekleri alanlar olmalı. Sessiz sakin ama gerektiğinde kahkahalar atılan, tartışmalar yapılan bir yer olmalı kütüphane. Öğrencilerin 7/24 erişimine açık, bilgisayarlar, elektronik kitaplar, güncellenen web sayfası olan modern kütüphaneler kurulmalı. Raflarda kitaplar, ortada masaların olduğu ruhsuz bir yer olmamalı kütüphane. Evinizde, okulunuzda, semtinizde kütüphane yoksa okuma alışkanlığı edinmenin zor olduğunu unutmayalım.

Ergenlerle birlikte kitapçılara gitmek de iyi bir yöntemdir. Doğru kitabı nasıl seçebiliriz? Nitelikli ödüller alması, arkadaş ya da sosyal medya kaynaklı öneriler, arka kapak yazısı, fiyat… "Kitabın kapağı nasıl, yazarını tanıyor musun, ilk sayfayı oku bakalım nasıl, okumaktan zevk aldığın kitapla benzerlikleri var mı?" tarzı sorular sorulabilir. Deneysel çalışmalara bakalım: kitaptaki mekânlardan maketler yapmak, makine icat etmek, oynanan oyunla ilişkili kitabı okumak, roman kahramanlarını canlandırmak…

Kitap Okuyan Çocuk Yetiştirmek, Megan Daley, Orenda Kitap, Türkçeye Çeviren: Murat Sır, İstanbul: 2020.