Özgürlük Dosyası: Kader ve Özgürlük, Düşünce, Merve YURTSEVER

"İnsan yüreğinin yalnızca kendini ezeni yazgı diye adlandırmak gibi kötü bir eğilimi vardır."

Albert Camus.

Herkesin dilinde insan özgür bir bireydir cümlesinin türevleri dolanır. Peki, insan için özgürlük nedir? Bunu sorgulayanlar çoğunlukla gençlerdir. Zira önceki nesil sorgulamanın ayıp olduğu dönemlerden geçmiştir."Kaderimde varsa çekerim","Kaderim buymuş ne yapayım","Kadere karşı gelinmez" gibi söylemlerle günaha girme korkusu set vurmuştur soruların önüne. "Değiştiremeyeceğini anladığın şeyleri kabul ettiğinde savaşın bitiyor." der Franz Kafka. Sorgulamadan kabul etme zaten savaşı başlamadan bitirmekte. Sormamak için düşünmemek gerek. Oysa insan düşünen bir varlık. Kur'an-ı Kerim'de çok sayıda ayette "... Hiç akletmez misiniz? – Hiç düşünmez misiniz?" soruları yer almaktadır. Allah'ta kullarına düşün diyor...

Rabbim kaderi imanın şartlarına koyarken körü körüne boyun eğ dememiş. Şüphesiz ki bu Rahman'a hakaret olurdu. Allah, üstün meziyetlerle donattığı insanoğlunu sınava tabi tutuyor. Önüne seçenekler sunup aklını kullanarak kaderini yaşayacağın yolu seç diyor. Duruma bu şekilde bakmayan genç nesil ise "Madem öyle Allah neden savaşları durdurup çocukların işkence çekmesini önlemiyor? Böyle kader olmaz olsun" gibi söylemleri haykırarak küfre düşebiliyor. Doğru yönlendirilmedikleri takdirde haklılık payları bulmak olası. Bu bağlamda Cemalettin Erdemci'nin kaleme aldığı, Bir Müslüman Kader ve İnsanın Özgürlüğüne Nasıl Bakmalı? isimli eserini okumak sıkışmış ruhları feraha erdirecek açıklamaları barındırıyor diyebilirim.

Kitap; "Bir Müslüman nasıl bakmalıdır?" sorusu üzerinden doğmuş, farklı konularda güncel meselelere Müslüman bakış açısını sunmak için yola çıkan, 20 farklı konuyu ele alan seri kitaplardan oluşmaktadır. Seri editörleri Yasin Akay ve Mahmut Hakkı Akın eseri; "Bir Müslümanı tanımlayan en önemli özelliği yaptığı her işi Allah'ın ismiyle ve Allah'ın rızasına uygun olarak yapmayı önemsemesidir. O rızanın nerede ve nasıl tecelli ettiğini bilmek için önce Kitab'ı doğru anlamaya azmetmek lazım." (S.7) sözleriyle takdim etmektedir.

Ben, kader ve insanın özgürlüğünü konu edinen Cemalettin Erdemci'nin eseri hakkında konuşmanın yaşadığımız şu ıstıraplı günlerde önemli olduğunu düşünüyorum. Cemalettin Erdemci kitabını üç bölüme ayırarak kaleme almış. Bölümlere geçmeden önce yazar kitabının giriş kısmında; insanın dünyaya geliş zamanını ve mekânını belirleyici bir güce sahip olmadığı, tüm bunların Allah'ın iradesinde olduğu ve bu bağlamda kader ve insanın özgürlüğünün arasında bir zıtlık olmadığını belirterek "Problem insanın sonucundan sorumlu olduğu eylemlerinde ortaya çıkmaktadır." (s. 17) sözleriyle açık ve anlaşılır bir eserle karşılaştığımızı gösteriyor. Bunun özellikle çabuk sıkılan, bir an önce sonuca varmak isteyen gençler için önemli bir nokta olduğunu söylemeliyim.

Birinci bölümde yazar, kader ve özgürlük sorununun tarihsel arka planına ışık tutuyor. İlk çağ filozoflarından başlayarak dört halife döneminde yaşananları, Emeviler döneminde gerçekleşen ayrışmaları temel çerçevelerle ele aldığını görüyoruz. Kur'an-ı Kerim'den ve hadislerden örnek ve açıklamalarıyla sözlerini destekliyor.

Kadere dayalı ilk ayrışmaların Emeviler döneminde başladığını, öncesinde büyük ayrışmaların söz konusu olmadığını belirtiyor.

"Emeviler'in her şeyi ezeli takdirde açıklamaları toplumda tepkilere neden olmuş ve bunun sonrasında toplumda Cebriyye ve Kaderiyye şeklinde itikadı fırkalar ortaya çıkmıştır." (s. 30) sözlerinin ardından da Cebriyye (İnsanın kendisine has bir iradeye sahip olmadığını savunur) ve Kaderiyye'yi ( insanın kendi hür ve bağımsız iradesiyle hareket ettiğini savunur) açıklıyor. Bu dönemdeki ayrışmaların hem siyasi hem de teolojik amaçlar taşıdığını da ayrıca belirttiğini söyleyebilirim.

Cemalettin Erdemci, kaza ve kader kavramlarını ise şüphe götürmeyecek titizlikle Kur'an ve hadisler üzerinden aktarıyor. Kur'an ayetlerini tek tek incelemenin Kur'an'da söylenenlerin yanlış anlaşılmasına neden olduğunu, dolayısıyla bir bütün halinde önceki ve sonraki ayetleri, toplumda o dönem yaşananlar ve Arap dilinin özelliklerini de göz önünde bulundurarak anlam çıkarılması gerektiğini çeşitli ayetler ışığında tekrar tekrar vurguluyor.

(Elinizden alınan sebebiyle üzülmeyesiniz ve size verilen dolayısıyla sevinmeyesiniz diye bunlar başınıza geldi.) "Bu ayet, Müslümanların sahip olmaları gereken ahlaki bir ilkeyi belirtmek için nazil olmuştur. Çünkü bu ayetin öncesinde yer alan 19. Ayette insanların kimilerinin Cennet'i, kimilerinin de şiddetli azabı hak ettikleri ifade edilmekte ve Cennet'e ancak Allah ve Resulüne iman edenlerin gireceği bildirilmektedir. Öyleyse ifade, ayetin bütünlüğü ve tarihsel bağlamı dikkate alınarak değerlendirilmelidir." (s. 46)

Cemalettin Erdemci, eserinin ikinci bölümünü Allah'ın Sıfatları Bağlamında Kader başlığı altında okuruna sunmuştur.

Bu bölümde Allah'ın gizli ve açık olan küçük ve büyük ne varsa geçmişi ve dahi geleceği bildiğinin altını çizerken "Allah, her şeyi ezelde irade etmiş ise ve her şey, bu iradenin gereği olarak meydana geliyor ise insan neyi irade edecektir?" (s. 54) sorusunu soruyor. Önemli ve yerinde olan bu soru her iki düşüncenin de irdelenmesine vesile gibi duruyor. Ayrıca bu bölümde yazar; Allah'ın ilmi bağlamında, Allah'ın iradesi bağlamında, insan fiilleri bağlamında, kaderi ele almıştır. Mezhepler arası görüş farklılıklarına değinmiştir. Birinci bölümde olduğu gibi ikinci bölümde de Kur'an'ın bir bütün halinde değerlendirilmesi gerektiğini hidayet, delalet ve ecel kavramları üzerinden vurgulamıştır.

Üçüncü bölüm başlığının kitap ismiyle aynı olduğunu görüyoruz. Günümüzde Kader ve Özgürlüğe Nasıl Bakmalıyız

Bölüm girişinde, konunun çeşitli platformlarda sık sık gündeme geldiği ve genellikle parçacı ve bütünden yoksun bir şekilde açıklandığını belirtmektedir. Özgürlük konusunu anlaşılmaz hale getiren esas meselenin de bu yanlış tutum olduğunu savunmaktadır.

İnsanın, akıl sahibi bir varlık olduğunu ayetlerle desteklerken insanın, aklını kullandığı takdirde yüce makama erişebileceği fikrini savunmaktadır. Nitekim ortaya koyduğu ayetlerle de apaçık bunu ispatlamaktadır diyebilirim. Aynı zamanda insanın irade sahibi olduğunu da vurgulayarak aklın ve iradenin insanda ki bütünlüğüne değinmektedir.

"İnsan aklı ve iradesiyle yaptıklarından sorumlu tutulunca dolayısıyla bir sınamaya tabi olunca onun tercihinin gerçekleştirdiklerinin önemi ve anlamı artmaktadır." (s. 92)

Kur'an ayetleri bağlamında kader ve özgürlüğe nasıl bakılması gerektiğini de ince detaylarıyla izah eden yazar, Allah'ın, bir plan ve ölçü doğrultusunda iş yaptığını vurgulamaktadır.

Erdemci, Ateistlerin evrende olan kötülük ile Allah'ın varlığının çelişki oluşturduğu görüşlerini izah için kötülük problemi ve insanın özgürlüğü sorununa da kalemini değdirmiştir. Bunun, geçmişten günümüze insanın en çok kafa yorduğu ve karmaşık bir teolojik sorun olduğunu belirterek; tanrı, kötülük ve özgürlük kavramları arasındaki ilişkiye değinilmesinin önem arz ettiğinin altını çizmiştir. Ateizmin beş esas üzerine kurulmuş; "1. Tanrı vardır, 2. Tanrı her şeye kadirdir, 3. Tanrı her şeyi bilendir, 4. Tanrı bütünüyle iyidir ve 5. Kötülük vardır." önermesine yer vererek bunun Tanrı aleyhine nasıl yorumlandığına yer vermiştir.

Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde Öğretim Üyesi olarak görev yapan yazarımız Cemalettin Erdemci, eserinde; günümüzde oldukça sık karşılaştığımız, doğru bakış açısıyla sunulmadığında yanlış düşüncelere saptırabilecek "Ahlaki kötülüklerin nedeni insanın hür iradesi ise, Tanrı insanı neden hür yaratmıştır? Tanrı'nın her şeye gücü yetiyor ise, nasıl oluyor da insanın iradesini kötüye kullanmasına izin veriyor?" gibi kilit soruları soruyor ve cevaplarını sağlam dayanaklarıyla birlikte okurlarına sunuyor.

Serinin tamamı önemli olmakla birlikte günümüz gençliğinin özellikle Cemalettin Erdemci'nin Bir Müslümanın Kader ve İnsanın Özgürlüğüne Nasıl Bakmalı? Eseriyle muhatap edilmesi gerektiğini düşünüyor ve yetişkinlerin gençlere okumaya dayatmadan gözlerinin önüne bırakılmasının faydalı olacağını düşünüyorum. Zira günümüz gençliği dayatılanı kabul etmek yerine kendi tercih ettiğini daha çok önemsemektedir. Bu yüzden tercih edebilecekleri noktalarda bu eseri bulundurmanın önemli olduğunu söylemek istiyorum.