Özgürlük Dosyası: Zihni Yeniden Sınırlamak ve Sinemada, Düşünce, Misafir Köşesi

Abdullah Kasay yazdı...

Sinemada özgürlük temalı filmler, aslında kelimenin de bir anlam genişlemesine uğrayacağı kadar çok fazla biçimde görünüm kazandı. İster bireysel bir esaretten kurtulma olsun, ister mevcutta olanın aşkınlığına dair olsun, özgürlüğün hemen hemen tüm basamaklarında hikâyeleri gördük, izledik. Kahramanların mücadelelerine ortak olduk ya da yenilgileri de olsa bu çabaya saygı duyduk. Baktığımız zaman bir yaşam biçimi vaadi olarak ya da tahakküm altından kurtuluşa vesile olarak sinema, zihnin sınırlarını yeniden hizalar. Modern zamanlarda insanların nesnelerle ilişkisi ve bunları bir "hatırlama biçimine" dönüştürmesini temel alışıyla, çok çarpıcı özgürlük filmlerinin ortaya konulması da esasen bu hizalamayı sağladı diyebiliriz.

Vereceğimiz birkaç film örneği ile yukarıdaki gerekçelerimize karşılık gelebilecek bazı hikâyelere bakalım.

Cesur Yürek: Film bir dönemin İskoç kahramanı William Wallace'ın hayatını odağa almaktadır. 1200'lü yılların İskoçya'sında geçen filmde, William ülkenin bir şekilde işgal edildiği zamanlarda ailesini kaybetmiş ve amcası tarafından yurdun dışına kaçırılarak hayatına devam etmiştir. Ancak yıllar sonra kendi vatanına dönüp sakin ve huzurlu bir hayat sürmek isteyen William, hayalini kurduğu bu huzurlu hayatın odak noktasında çocukluk aşkı Murron ile karşılaşır ve İskoçya'da kol gezen İngiliz askerleri büyük bir tehdit oluşturur. Murron kasabadaki İngiliz askerleri tarafından esir edilmişken, William olanları görür. Hemen müdahale eder ve Murron'u bir ata bindirip oradan uzaklaştırır. Ancak genç kadının yolu askerler tarafından kesilir ve şerif tarafından tüm kasaba halkının gözleri önünde boğazı kesilerek can verir. Bu olay William için geri dönüşü olmayan bir yolun başlangıcı olacaktır. İntikam duygusu ile gözü dönen William, cesur yurttaşlarının da yardımı ile önce kasabadaki İngilizlerden daha sonra da şeriften intikamını alır. Bu galibiyet William ve İskoçlar için büyük bir ayaklanmanın ilk adımıdır. Daha sonra gelişen olaylar ise özgürlük uğruna ödenen bedelleri en iyi şekilde anlatmaktadır. Her ne kadar film, bir dönem filmi olarak kabul edilse de kurgu anlamında hikâyeye oldukça detay katılmıştır. Gerçek bir tarih filmi değil de bir kahramanlık hikâyesi olarak bakıldığında son derece başarılı bir film olduğu söylenebilir.

Into the Wild: Özgür bir yaşamın ne kadar değerli olduğunu yüzümüze vuran bir film Özgürlük Yolu. Parası da dahil olmak üzere her şeyini geride bırakan bir gencin, yaban hayata ayak uydurarak, yaşam mücadelesini yeniden tanımlamasına, deneyimlemesine tanık oluruz. Herhangi bir şeye ait olmaklığı hayatından çıkarmak isteyen, bireysel özgürlüğüne şans tanıyan Christopher McCandless, kendi özgürlüğünü kendi elleriyle kurmanın peşine düşer. Peki özgürlük nedir? Dünyayı değiştirecek bir "eylem" olmasa da bu, film bize kişinin kendi özgürlüğünü sağladığı noktada dünyayı da değiştirecek motivasyonu yakaladığını hatırlatır adeta.

Esaretin Bedeli: Esaretin Bedeli, Andy ve Red isimli iki mahkûmun parmaklıklar ardında kurdukları dünyanın hikayesini anlatır. Film, döneminde ve halen dünyanın en çok izlenenlerindendir. Andy Dufresne, genç ve başarılı bir bankacıdır. Karısını ve onun sevgilisini öldürmek suçundan yargılanır ve ömür boyu hapis cezası alır. Shawsank Hapishanesi'nde dayak, işkence, tecavüz, her türlü kötücül durum yaşansa da Andy hayata bağlı ve iyimser bir hâli yaşar. Ondaki bu fıtrî yön, etrafındakileri de etkiler. Andy umutlu bakış açısıyla çevresindeki tüm mahkumları, parmaklıklar arkasında bile özgür bir yaşam olabileceğine adeta ikna eder. Andy'nin bu çabalarına ortak olan bir kişi daha vardır: Red. Bir Stephen King uyarlaması olan filmde Morgan Freeman ve Tim Robbins başroldedir. Film, hâlen bize hangi durum olursa olsun bedenin mi ruhun mu özgür olduğunu sorgulatmaktadır.

Yersiz Yurtsuz: Fransız auteur yönetmen Agnes Varda, Yeni Dalga ve Left Bank gibi önemli oluşumların içinde adı geçen, feminist politika pratikleriyle filmlerini tasarlayan "özgür" bir kadın yönetmen olarak karşımıza çıkar. Onun filmlerindeki kadın karakter kurulumları kendi fıtratının bir yansıması gibidir. 1985 tarihli, Sans Toit Ni Loi (Yersiz Yurtsuz) adlı filmi de yönetmenin, hem geleneksel toplumsal cinsiyet söylemlerine, karşı-anlatı oluşturma çabasını hem de özgürlük ve irade kavramlarını sorguladığı felsefi temelli bir perspektif sunar. Varda'nın bu film için kurguladığı Mona Bergeron adlı karakteri kapital üretim ve tüketim zincirinin içinde bulunmayı reddeden evsiz bir kadındır. Mona, antikapitalist bir karakter olarak belirli bir işte çalışmayı kabul etmez, belirli bir düzene sahip olmak gibi dertleri yoktur. Varda, Mona karakteri üzerinden eylemlerinde kendisini özgür kılmaya çalışan bireyi, mülkiyetçilik, toplumsal cinsiyet, varoluşçuluk kavramları üzerinden tartışmaya açar. Film hâlen bu kavramların etrafında toplandığı "büyük anlatılardan" biri olma vasfını da korumaktadır.

200 Metre: Ve Filistin. Ameen Nayfeh'in bu ilk uzun metrajı filmde Mustafa, Batı Şeria Duvarı'nın ayırdığı, kendi Filistin tarafında, eşi ve ailesinden yalnızca 200 metre ötede yaşayan bir inşaat işçisidir. Oğlunun yaralandığını öğrendiği gün sınırdan geçişine izin verilmez. Bunun üzerine bir kaçakçının yardımıyla 200 metrelik bir yolu katetmek için 200 kilometrelik tehlikeli bir yolculuğa çıkmak zorunda kalır. Venedik Film Festivali'nde ilk gösterimini yapan film Filistinlilerin mücadele ile geçen gündelik hayatlarından bir kesit sunar ve ayrıca tüm dünyanın esaret altında olduğunu belki de asıl özgür olanın Filistin olduğunu gösterir…