Pendname Üzerine Kısa Bir Mülahaza, Edebiyat, Mustafa ATALAY

Pendname Nedir?

Fars kökenli olan kelimenin kökeni olan “pend”; öğüt, nasihat, vaaz gibi anlamlara gelirken, “name” ise mektup, risale, kitapçık anlamlarında kullanılır. Bu iki kavramın birleşiminden oluşan Pendname’ler, nasihat kitabı/ahlak öğütleri demektir.

Düz yazı veya şiir tarzında yazılabilen Pendname’ler, genellikle 16. Yüzyıl divan edebiyatının önde gelen eserlerindendir. Bu eserler genelde fert ve toplumu eğitmek, devlette dirlik ve düzeni sağlamaya yardımcı olmak amacıyla kaleme alınır. Bu tür eserlerin ilham aldığı en büyük eser ise Feridüddin Attar’ın kaleme aldığı Pendname isimli eserdir.

Feridüddin Attar ve Pendname

Feridüddin Attar’ın şahsiyetli bir toplum ve birey için birbirinden değerli konuları, toplumun her kesiminin anlayabileceği bir yakınlık ve içtenlikle kaleme aldığı bu eserini incelediğimiz kaynak, Ozan Yılmaz tarafından çevrilen ve Kapı Yayınlarınca basılan eserdir.

860-880 arasında bir beyit sayısı içeren ve mesnevi tarzında kaleme alınan eser, temsili hikayeler yerine doğrudan öğütlerden oluşmaktadır. Kimi zaman oğul, kardeşim, kıymetli dostum, ey iyi insan gibi seslenmeler kullanan Attar, üst perdeden bir emir cümlesi yerine, tavsiye niteliğinde emirlerle insanı kendine getirmeyi amaçlar. Ahlaki bir temel kuran Attar, din binasını bu temel üzerine inşa eder. Dinin hayata uygulanmaya çalışılan boyutunu, kimi zaman birebir, kimi zaman toplumsal duruş üzerinden oluşturur.

Eser tevhid simgesi hamd ve sena ile başlar, naat ve selam ile ilerler, din imamları olan mezhep imamlarına övgü sunar ve münacaat ile devam eder. İman, amel, nefis tezkiyesi, kaçınılması gereken günahlar, takvayı artıran haller, sadaka, ahmaklığın alametleri gibi birçok konuya değinir.

Eserde her konunun temelinde merhamet bulunurken, dinin nasihat olduğunu da açıkça ortaya koyar. Kısa ve öz olarak insana hayat meşgalesi içindeyken yolunu her zaman çizebileceği kulak küpesi olabilecek nasihatler sunar. Bunları olabildiğince maddeler halinde ve akılda kalıcı olmasını sağlayacak sadelikte yapmaya çalışır.

Belki hızlı okuma ile bir saatte bitebilecek eser, bir ömür boyu uygulama gereken rehber bir başucu eseri gibidir. Her başınız sıkıştığında eseri alıp elinize, gönlünüzü ferahlatacağınız, kendinizi ve çevrenizi konumlandırabilmenize faydalı olan bir abi mesabesindedir.

Attar, bu eserinde tamamen “iyi bir insanın nasıl olması gerektiği” üzerine yoğunlaşır ve uyarılarını bu doktrin üzerinden tamamlar. Öğütlerini keskin bir anlam örgüsüyle dokuyarak, tartışılmaya mahal vermeyecek bir sınır çizer. Kimi zaman benzetmeleri ile dolaylı, kimi zaman ise emir kipiyle direk öğütler vermeye çalışır.

Seksen bölüm içeren eser, her bölümde farklı bir konu ve öğüdü içinde barındırır. Bu tarzını tasavvufi bir eksene oturtan eser, bir mürşit-mürit ilişkisi çerçevesinde nasihatlerini okurla paylaşır. Bu yönüyle de elbette eser, bir nevi Attar’ın var olan toplumun resmini çektiği bir panoramaya da dönüşmektedir.

Kitabın sonunda Attar, bu öğütleri yerine getirenleri iki cihanda da aziz olmakla müjdeler. Ayrıca hamd ile başlayan eser, dua ile son bulur.

Pendname

Feridüddin Attar

(Çeviri: Ozan Yılmaz)

134 Sayfa

Kapı Yayınları