Post Güzellik, Pürüzsüz Sıradanlık, Düşünce, Ethem ERDOĞAN

"Estetik" olan, temel olarak insanın bir şeyi güzel sayması ya da o şeyden saymaması anlamında nesneden çok kendisiyle ilgilidir. Güzellik bu anlamda bir tercih meselesi sayılır. Neyi güzel kabul ettiği de o insana bağlıdır. Güzel bazı durumlarda metafor olarak da kullanılıyor. Bu anlamda güzellik kelimesi bir terim olarak görülebilir. Geçmişte güzellik estetik için en önemli terim iken günümüzde bu özelliğini bir ölçüde yitirmiş durumdadır. Günümüzde güzellik algısı boyut değiştirip beğeniye dönüşmüş durumda. Dolayısıyla estetik güzel olanla ilgili olmaktan çok beğeni ile ilgili. İlginç olan da hemen herkesin kendi beğenisini geniş kitlelere ulaştırma isteği. Bu istek sosyal ağlarda yaygınlaşınca bir tür sosyallik elde ediliyor. Durum son kertede, "güzel" tanımını beğeni ekseninde aynılaştırmak, bağımsızlığını ve bireyselliğini ortadan kaldırarak "tektip" hale getirme noktasına gelmiş durumda. Buna robotlaşma da denebilir. İşte şahsi ve muhterem olanın sonu…

Beğeni kaynağı olan şey öte yandan nesneleştirilir de. Nesneleşenin ise tüketim metaı olması kaçınılmaz. Bu durum maalesef fabrikasyon tek tip ürünlere ve onların güzelliğine götürür bizi. O ürünü güzel bulmak aslında hayranlığı kapitalizmin ürettiği bir güzellik algısı sonucudur. Üzgünüm ama artık güzellik satın alınabilen bir şeydir. Endüstri bu kertede güzelliği tüketilebilir hale getirmiş durumdadır.

Byung Chul Hang'ın "Güzeli Kurtarmak" eseri, güzellik kavramını ele alıyor. Okuyucuya derin bir düşünce yolculuğu öneriyor. Kitapta, güzelliğin anlam çeşitliliğine sahip bir kavram olduğu, birçok alanda farklı hazlar uyandırdığı anlatılıyor. Dünyada bu konuda eğilim olanın da pürüzsüzlük olduğunu açıklıyor. Hatta ülkemizde de bu trendin takip edildiği, pürüzsüz cilt ve vücuda sahip olmak isteyen insanların güzellik salonlarına akın ettiği malum. Herkesin tek bir amacı var, o da pürüzsüz olmak ve estetik-güzel olmak. İşte bu noktada toplumun pürüzlü olan her şeyi kusurlu bulduğu ön kabulü söz konusudur. Kusurlu durumun estetik olarak kötü nitelendirildiği kabulüdür. Pürüzsüz olmanın, estetik olmak anlamında ele alındığında fazlasını istemek demek olduğu açıktır. Bu arzu, bir nevi insanların acısını oluşturuyor, diyor yazar. Bu anlamda pürüzsüzlüğün estetiği üzerine dikkat çekici analizleri var. Bazıları şöyle; günümüzde pürüzsüzlüğe verilen önem, toplumun kusursuzluğu ve mükemmellik arayışının sonucu. Ancak kusurun olmadığı bir dünya güzel görünse de tabii olanı yansıtmıyor. Her şey zıddıyla kaim fehvası gereği de güzeli görmek için muhakkak kusurun da olması gerekiyor. "Yaralanmanın Estetiği" bölümünde insanın acılarının, yaralarının sanat ve şiir için kaynak olduğuna değiniliyor. Yazara göre yaralanma olmadan şiir ve sanat olamıyor. Acı iç dünyamızı şekillendiren bir gerçeklik ve güzel eserlerin doğumu için adeta kuluçka. "Güzeli Kurtarmak" kitabı, okuru hemen her cümlesiyle derinleştirmeye aday bir kitap. Her satırı farklı bir tecrübeyi aktarıyor. Bunlar aynı zamanda hayatla uyumlu. Toplumun bir şekilde gündemde tutması gereken konuları ele alıyor çünkü. Dolayısıyla bu eseri okumak siyasi dizayn olarak da toplumun pürüzsüzlüğü (makul çoğunluk) düşüncesinin trend olduğu çağımızda, zıddın da öne çıkarılmasının kapısını açıyor. "Güzellik" kavramını geniş bir yelpazede değerlendiriyor yazar. Kurduğu cümlelere başka yazar ve düşünür sözlerini delil gösteriyor.

"Güzel" kavramının teknik altyapısına eğiliyor yazar. Kaynağına iniyor. Güzelin özgürlükle direkt ilgili olduğuna dair bir açıklamaya dönüşüyor. "Nerede kısıtlamalar ve ihtiyaçlar hâkimse, orada güze­lin kurucu unsuru olan özgür alan yoktur. Güzel, lüksün zuhuru­dur. Güzel salt ihtiyaca dönüşen zorunluluk değildir."(syf61). Öte yandan aynı bağlama adalet kavramı da dâhil oluyor. "Güzel, adalet fikrinin altında yatan simetridir. Adil ilişki zorun­lu bir şekilde simetrik bir bağı içermektedir. Tam bir asimetri iğ­rençlik duygusunu ortaya çıkarır. Adaletsizlik kendisini aşırı bir asimetrik ilişki olarak dışa vurur. Platon aslında iyiyi, güzelliğin simetrisi olarak düşünür."(syf63). Sanat eserlerinin ve dolayısıyla güzelliğin günümüzdeki algıda yerini gelirin aldığına değiniyor. "Bugün spekülatif değer en yük­sek değer olarak görülmektedir. Borsa günümüzün kült mekânı, ibadethanesi haline gelmiştir. Toplam gelir, mutlak kurtulu­şun yerine geçmiştir.(syf75)

Yazar, modern zamanların estetik anlayışını "güzeli" ve "yüceyi" ayrıştırdığını söyleyerek modern güzellik fikri temelinde modernizm eleştirisi de yapmaktadır. Bu fikrin hiçbir karakteristiğinin olmadığını ifade eder. Karakteri olan şeylerin sabit, dayanıklı ve devamlı olabilme özelliği vardır. Oysa çağımız güzellik anlayışı sürekli yeni formlara sokularak üretilip-türetilip pazarlanmaktadır. Dolayısıyla aynı bağlamda karaktersiz insanın türetim güzelliğin peşindedir. Yazar karaktersiz insanların her güzellik formunu kabul edebilir olduğunu anlatır: "Karaktersizlik gelişi güzel tüketimi mümkün kılar."

Yazar, çağdaş insan topluluklarının "pürüzsüzlük" saplantısının pozitiflik patolojisinden türediğini ima eder. Pürüzsüzlüğün gerçek güzellik demek olmadığını söyler. O, çağdaş insan topluluklarını "pornografik toplumlar" olarak tanımlar. Pürüzsüzlüğün de pornografik bir vasıf olduğunu söyler. Dolayısıyla pürüzsüz olan (Güzel olduğu şüphelidir.) aşktan yoksundur. Pornografi, dokunma, yeme ve yalama iştihası üretir. Pürüzsüzlük de o arzuyu tetikler. Reklamlarda açıkça görülen durum budur. Yazar pürüzsüz olandan üretilen sanatın, gösterildiği gibi pozitif ve mükemmel değil, iğrenç olduğu vurgusunu yapar. Ona göre pürüzsüzlük; tüketimin dilidir ve güzelin koyduğu gizem, mesafe ve negatiflikten yoksundur. Hâlbuki güzel yeri geldiğinde aşk, kirlilik, matlıktır. (Hatta anti estetiği de ilave edebiliriz buraya.) Çünkü hayatın içinde var olan ve bizatihi spontaneluğu içerisinde muhatabı kendine tabi kılandır.

Kitapta, pürüzsüzlük, pürüzsüz beden, dijital güzel, örtmenin estetiği, yaralanmanın estetiği, güzel ideali, hakikat olarak güzel, güzel politikası, pornografik tiyatro, güzelde durup kalmak, hatıra olarak güzellik, güzelde doğmak başlıkları var. "Güzellik" olgusuyla ilgili her bölümde ilginç tespitler var. Eski çağ düşünürlerinden yapılan alıntılar yazarın bakış açısını belirginleştirmek için kullanılmış. Yüzlerce altı çizilebilecek cümleye sahip bir kitap. Dolayısıyla tek okumanın yeterli olmayacağını düşünüyorum. Kitabın başlığındaki "kurtarmak" kelimesinin de günümüz vahşi kapitalizminin getirdiği tüketim anlayışıyla oluşan yoz ve kalp güzellik unsurunun, tüketim endüstrisinin ham maddesi olduğunu, dolayısıyla da gerçek güzelin ne olduğunu düşünmemiz gerektiğini anlatmak için kullanıldığını görüyoruz. Güzeli tekrar keşfetmek bunun için de sorgulamak gerekiyor. Modern çağın zorunluluklarla insanı kuşattığını, güzel diye tanımlanan şeyin de modern güzel olduğunu yani pürüzsüz olan olduğunu; pürüzsüz olanın da zaten pornografik olduğunu anlatır. Modernizmin bizatihi zorunluluklar demek olduğunu kabul edersek, zorunluluklar kalkmadan, geleneksel ya da post modern kabul görmeden bir toplumda güzel politikası da mümkün değildir.

Mesafe olmadan gizem olmaz. Gizemin bozulması her şeyi eğlenilebilir ve tüketilebilir kılar. Sayfa 6

Nesnelerin kusursuz görünürlüğü bakışa zarar verir. Sayfa 9

Günümüzde sadece güzel değil, çirkin de pürüzsüz hâle getirildi. Sayfa 9

Güzel hazzın ötesindedir. Sayfa 17

Güzel saklıdır. Gizleme güzellik için aslidir. Şeffaflık güzellik ile anlaşamaz. Şeffaf güzellik bir oksimorondur, zıtların birleşimidir. Sayfa 29

Artık bu çağda, yaşamak için fazla ölüyüz ve ölmek için de fazla diriyiz. Sayfa 48

Güzellik, tarihsel olarak uzun bir süre sadece ahlakı ve karakteri ifade edebilmekle ilgiliydi. Sayfa 50

İnsan ne kadar çok karakter ve şekil yoksunuysa, ne kadar pürüzsüz ve düzse, o kadar çok arkadaşı vardır. Facebook, karaktersizliğin pazarıdır. Sayfa 52

Karakter ve tüketim birbirlerine zıttırlar. İdeal müşteri, karakteri olmayan bir insandır. Bu karaktersizlik gelişi güzel tüketimi mümkün kılar. Sayfa 52

Dijital düzen yeni bir ideali kutlar: karakteri olmayan insan, karaktersiz pürüzsüzlük. Sayfa 53

Güzel kendisini reklam etmez. Sayfa 59

Çağımızda güzelin politikası mümkün değildir çünkü günü­müzün politiği tamamen sistematik kısıtlamalara tabidir.62

Güzeli Kurtarmak

Byung-Chul Han

Çev. Kadir Filiz

İnsan Yayınları