Sadece Neriman, Edebiyat, Misafir Köşesi

Hikmet G. Yalçın yazdı...

Fatih – Harbiye Peyami Safa'nın diğer romanlarından ayrı olarak sonu tahmin edilebilir bir şekilde Neriman karakteri üzerinden ele aldığı Batı'nın engellenemeyen etkisine karşı koyamamayı anlattığı romanı herkesten farklı olarak kadın karakterin hakkını vermek üzere ele alıyorum bu yazıyı.

Neriman, Şinasi ve Faiz Bey etrafında gelişen olaylar Safa'nın üstün sosyolojik ve psikolojik tahlil ve bu tahlili okuyucuya ifade etme olağanüstülüğünün sonucunda anlıyoruz ki, Türk-İslam kültürüyle yoğurulmuş bir medeniyetin bu terbiyeden kopup batıya yönelişini genel planda ele alıp, şehrinin semtleri üzerindeki farklı etkileri neticesinde aile ve aile bireylerinin üzerindeki tezahürü ve bunun neticesinde de bireyler arasında çıkan çatışma romanın temel meselesidir.

Faiz Bey, geçmişinden asla kopmamış, bir an bile tereddüt etmemiş, batılılaşma hareketlerinden en ufak bir şekilde etkilenmeyecek kadar kendini entelektüel anlamda geliştirmiş, mesneviyi elinden düşürmeyen ve ailesine karşı nikbin tavrını benimseyen Neriman kızımızın babası. Âlâ. Şinasi genç ama olgun, pejmürde ama vakur, çok şey söyleyen ama konuşmayan doğuyla bütünleşmiş ve yıllarca Neriman kızımızla arkadaşlık hatta sevgililik etmişliğin vermiş olduğu o kopamayacak kadar çok fazla bağlarının olması hasebiyle birbirlerini fazlaca sahiplenmiş olan çiftimizin erkek aşığı. Güzel.

Neriman, tüm cumhuriyet dönemi romanlarında alışkın olduğumuz genç kızlık alameti bayılma huyuyla bize anlatılmak istenen, aslında bedenine yenik düşüp, kendini maddeye kapatıp ruhuna iltica etmesiyle kitabın sonunda tercihini hangi yönde yapacağı konusunda bize ipucu veriyor. Romanda onu alaturkadan iğrenmeye kadar getiren şey ise, Fatih'in insanlarından bile daha çok canlılık atfettiği tramvaya binerek Harbiye'ye gidip gelme nedeni olan Darülelhan'da alafranga mûsiki tahsili yapan modern bir genç olan Macit'e ilgi duymasıdır.

Roman boyunca tüm zaaflarının ortaya döküldüğü kızımızın aksine son kısımlara geldiğimizde bile kendinden emin, geleneklerine bağlı, batıyı eleştirip tartışacak ve hatta kadınların yanında kadınların batıya olan ilgi ve zaaflarını ele alacak rahatlıkta alaturka, musikişinas, entelektüel ve tüm o şehrin çalkantılı havasından hiç etkilenmeyen erkekleri görüyoruz.

Hiçbir yerde görmedim ki, Neriman'ın hazır bulduğu hayatı kabul etmeyip içindeki Macit'e olan aşk kıpırtısının da etkisiyle, o kadınlara has doğası ve kendine has karakterine rağmen, sorgulayıp, kendine bir hikâye yazma mücadelesini hatta yolda yine başka bir kadının hikâyesinden etkilenip romanın mutlu sonla bitmesine olan katkısını övmüş olsunlar. Bundan 20 sene öncesine kadar Fatih-Harbiye okunurken kınanan Neriman, şimdilerde genç kızların ve hatta genç kızların anne ve babalarının onunla ne kadar özdeşlik kurduğu bir roman karakteri haline geldiği üzerine konuşmanın vakti gelmiştir belki de.

Erkek karakterlerin Safa'nın dublörlüğünü yapıp beyan ettikleri fikirlerin tahlil yazılarına konu olmasına rağmen, Neriman'ın büyük bir teslimiyetle değil de, bulunduğu ortamın, babasının, Şinasi'nin, yaşadıklarının etkisiyle aksini tercih ederse mutsuz olacağının inancıyla boyun eğse de "para yine de paradır" dediği için tahlil yazılarına konu edilmediği gerçeğiyle karşı karşıyayız.

Gençlik arzularının en tepe noktada olan yaşlardaki kızların, doğunun durağanlığına, tepkisizliğine, olanı olduğu gibi kabul etmişliğine karşılık, batının hareketi, şaşası, üretimi ve pürüzsüzlüğü oldukça ilgi çekicidir. Ve tüm bunlara rağmen içindeki o cılız ama hakiki sese kulak verip kendini var eden tüm o saiklere karşı sorumlu olduğu hissiyatıyla, kendi içinde mücadele vererek hakiki bir hikâye yazan Neriman elbette Fatih-Harbiye üzerinden ele alınıp bir tahlil yazısına konu olmayı hak etmişlerdir.

Fatih Harbiye

Peyami Safa

Ötüken Neşriyat

128 sayfa