Sembollerin Gizlediği Tarih; Göbeklitepe
2019 yılının Göbeklitepe yılı ilan edilmesiyle birlikte ülkemizde yerli turizmin gözbebeği haline gelen Göbeklitepe’ye ilginin daha da artmasına yol açtı. Sadece belgesellerde değil, yazım alanında da pek çok eser Göbeklitepe’yi bir şekilde anlatmaya ve sembollerin içeriklerine dair merak edilenlere ışık tutmaya başladı.
Prof. Klaus Schmidt’in yorumlarına ek olarak, ülkemizde de Göbeklitepe ve sembolleri ile ilgili birçok yerli eser yazılmaya başladı. Göbeklitepe’nin sembolizmi ve anlamları üzerine araştırmalar yapan Göktuğ Halis’de Göbeklitepe Sembolizm’i adı altında bir eser kaleme aldı.
Göbeklitepe’de en çok görülen semboller, bu sembollerin arka planı ve tarihsel boyutu üzerine kısa ve öz bir eser oluşturmuş Göktuğ Halis. Eseri üç bölümde oluşturan yazarımız ilk bölümde taş ve kayanın kutsallığı üzerine yoğunlaşmış, beş buçuk metrelik uzun taşların ve on iki adet etrafında dizilmiş daha kısa taşların felsefik yorumlarına kapı aralamıştır.
İkinci bölümde daha çok hayvan tasvirleri ve bu tasvirlerin tarihsel anlamları üzerinde duran yazar, bu bölüme geniş bir alan ayırmıştır. Göbeklitepe’de çok sık karşılaşılan hayvanlar yılan, tilki, turna, yaban domuzu, örümcek, boğa gibi hayvanlardır. Bu hayvanları tek tek sembolsel anlamları yanında, bu hayvanların yaşantıları, ruhsal simgesi/güçleri üzerinde durmanın daha faydalı olacağını düşünüyor yazar.
Yılanın genelde aşağı doğru giderken resmedildiği, kadim öğretide yılanın ölümsüzlük, yeniden doğum, erkek cinsel organı, rahim, tıp, şifa, kötülük, ağaç, hayat ağacı gibi anlamlara sahip olduğu belirtiliyor. Kısaca dikilitaşlardan yılanların ölüm ve ötesini simgelediğini çıkarsamanın doğru olabileceği üzerinde duruyor yazar.
Sonra kuş sembolüne değiniliyor. Özellikle turnanın nasıl bir kuş türü olduğu, anlamının ne olduğunu aktarıyor okurlara. Turna haberci, aracı, ölümsüzlük, yeniden doğum, verimlilik, cinsellik, ölüm sonrası ruhun aldığı şekil gibi çeşitli anlamlara gelmektedir. Anadolu halk edebiyatında, şarkılarımızda bile turnanın geçmesi, yine turnanın tek eşli kuş türü olması turnanın kültürümüze eklemlenen yönünü de ifade etmektedir.
Bir diğer hayvan tasviri tilkidir. “Tilki, günümüze dek gelen karakteristik bir zihinsel anlam taşıyıcısıdır.” Tilkinin kurnazlıkları zekâsına atıf yapmakta, bu zekâdan dönemin insan toplulukları istifade etmiş ve iz sürme yönünde bunları kullanmışlardır. Yazarın El Medini tarafından aktardığı bilgiye göre tilkiler, savaşta en önde bulunması gereken 10 hayvandan biridir.
Yazar sembolleri ele alırken sembollerin arkasındaki anlamlara atıf yapıldığı aslan denilirken onun gücünün vurgulandığı bu yönüyle bir sembol ifade ettiğini belirtiyor. Bu anlamda görülen sembollerin salt gerçeklik ile bağını kurarken bu sembolik anlamlarından soyutlamadan bunu yapmanın daha uygun olacağını düşünüyor.
Üçüncü bölümde bu anlamda T biçimindeki taşlar, dairesel yapılar, daire ve hilal, H sembolü ve cinsellik teması üzerine yapılmış soyut figürlere odaklanıyor. Bunların anlamları üzerine resimlerle değinen yazar, daha geniş bilgi için kaynakçalar sunmayı ihmal etmiyor.
Sonuç bölümünde bir gizemlilik üzerinden Göbeklitepe’yi ele almak yerine, anlamsal ve tarihsel boyutuna odaklanıp bize anlattıklarını dinlemenin daha gerçekçi bir yaklaşım olacağını ifade ediyor. Dönemin insanı için tapınağın bir toplanma yeri olduğu, bunun bir ritüeli de beraberinde getireceği, ritüeli yorumlarken kesinlikten uzak, fakat sembollerin ölüm, ölüm sonrası ve yeniden doğuşu gösterdiği ifade ediliyor. Dairesel yapının bir döngüyü anlattığı ve bu döngünün bir Tanrı’ya işaret ettiği belirtiliyor.
Eser kısa hacimli ve merak edenlere fotoğraflarla Göbeklitepe sembollerini genel olarak doyurucu bir biçimde ifade ediyor. Ayrıca sembollerin felsefik boyutuna da eğilmenizi sağlıyor. Yanı başımızda olan bu büyük tarihi kültürü anlamak ve anlatmak ise elbette bizlere düşüyor…
Göbeklitepe Sembolizmi
Göktuğ Halis
A7 Kitap
157 Sayfa
Yazar: Mustafa ATALAY - Yayın Tarihi: 20.04.2020 13:47 - Güncelleme Tarihi: 20.04.2020 13:47