Seyyid Kutub'un eserleri ve görüşleri, Kara Tahta, Ferhat ÖZBADEM

Kutub, bir bütünü ikiye ayıran değil iki zıt bütünü birbirinden ayıran bir algıya sahiptir. Tevhid ve şirk üzerinden iki bütünün birleşemeyeceğini savunur. Cahiliye ile islamın uyum içinde olamayacağını ve birlikte olmasının mümkün olmadığını savunur.

Kutub, eleştirilerini ilkeler üzerinden ve olguları merkeze alarak yapar. Bu yönü ile entelektüel yönü net görülebilir. Bununla birlikte bu yaklaşım hakikate talip olanlar için yol gösterici bir yöntemdir.

Kutub, İslam kardeşliğinin, iman bağının en önemli kardeşlik ve bağ olduğunu savunur. Bu görüşleri savunurken kıyasladığı cahiliye algıları ile ilgili güncel ve somut örneklemeler büyük etkiye vesile olmuştur. İman bağını merkeze alan anlayış ile İslam kardeşlik anlayışına bulaşmış olan cahiliye etkilerinin hepsini bertaraf etmiştir.

Kutub, güncellenen ve üreten fıkıh algısına sahiptir. Donuk fıkıh algısını aşmış bir anlayıştadır. Bu yönü ile ele alındığında içtihatlar yolu ile sürekli güncellenmesi gereken bir fıkıh anlayışına sahiptir.

Kutub, İhvan hareketine yeni bir soluk yeni bir ufuk getirmiştir. Ve şehadetinden sonra eserleri ile meydana gelen hemen bütün İslami hareketlerin üzerinde etkisini devam ettirmiştir.

Kutub, Kapitalizm ve Komünizme getirdiği eleştiriler kadar Emperyalizme getirdiği eleştiriler ile de yakın dönem İslam düşüncesinin şekillenmesine katkıda bulunmuştur.

Kutub, Kur'an neslinin oluşumunu ve bu neslin öncülüğünü toplumun ıslah ve felahı için olmazsa olmaz olarak görür. Bu neslin toplumdaki ifsadı sonlandıracağını ve islamın bu yol ile icra ve tatbik edileceği görüşünü savunur. Bu yönü ile toplumun ıslahının toplumsal arınma ile olacağı görüşünü savunur. Yani yukardan aşağı şekillenen bir değişim ve dönüşüm değil, aşağıdan yukarı doğru şekillenen bir yönetim anlayışına sahiptir.

"Seyyid Kutup'un mesajının; etnik, mezhebi ya da bölgesel şartları aşan bir kuşatıcılık içermesi bir model olarak algılanabilmesini kolaylaştırmış olmakla birlikte, şüphesiz asıl belirleyici olan "Ne yapmalı?" sorusuna verdiği nitelikli cevaptır. Uzunca bir zamandır emperyalizm, Siyonizm ve işbirlikçilik şeytan üçgeni içinde sömürü ve zillete mahkum edilen ümmetin içinde bulunduğu durumu gerçek boyutlarıyla kavramak ve çıkış yolunu ortaya koymak İslam adına sarfedilen pek çok çabanın ortak paydasını teşkil etmiştir. Ne var ki tüm samimi ve içtenlikli gayretlere rağmen, bu çabaların pek çoğu gerek fikri ve siyasi yetersizlik, gerekse de devralınan bularak tarihsel mirasın aşılamaması nedeniyle başardı olamamış, sebepler yerine sonuçlar üzerinde yoğunlaşılmış ve bunun neticesinde de çözümsüzlüklerle karşılaşılmıştır. Seyyid Kutup'u geleneksel İslamcı ya da ıslahatçı arayışlardan farklı kılan tam da burasıdır. O ümmet'in içice bulunduğu hastalığın geçici, yüzeysel birtakım tedavilerle giderilmesinin mümkün olmadığını, hastalığın bünyenin derinlerine nüfuz etmiş bulunduğunu, bünyenin tekrar sağlığına kavuşması için ciddi bir operasyon gerektiğini görmüştür. Emperyalizmin ve işbirlikçilerinin sürdürdüğü zulme karşı sarsılmaz bir öfke ve dirençle dopdolu olma vurgusu yanında, karşılaşılan bu zulmün asıl besleyicisinin tevarüs yoluyla bünyede yaşatılan geleneksel cahiliyye olduğunun altını çizmiştir. Kısacası "ümmetin ümmet olma bilincini yitirmesi"ni meselenin temeline koyarak, sorunun doğru biçimde tanımlanmasına büyük bir katkıda bulunmuştur."(Rıdvan Kaya)

Kutub, gerçek sosyal adaletin ancak İslam ile mümkün olduğunu haykırmıştır. Bu yönü ile adaleti merkeze alan bir anlayış ile fikirlerini ve yönetim ile ilgili düşüncelerini şekillendirmiştir.

Yahudi ile savaşımız adı ile yayınlanan eserinde çok sert söylemler ortaya koyduğu eleştirisine cevap vermek gerekiyor. Yahudi ile savaşımız adlı kitap Seyyid Kutub'un İhvanı Müslimin hareketine katıldığı ilk dönemlerde İhvan'ın yayın organı olan Dava dergisinde kaleme aldığı yazıların derlenmiş şeklidir. Yazılar 1978 yılında Beyrut'ta Zeynelâbidin Rikabi tarafından derlenerek kitaplaştırılmıştır. Filistin'in yeni işgal edildiği ve Mısır'ın İsrail ile savaş halinde olduğu ve İsrail'in İngilizlerin desteği ile sürekli saldırdığı bir zaman diliminde kaleme alınmış yazıların o şartlarda yeterince mutedil olduğunu söyleyebiliriz. Kitapta dikkat çeken başka bir husus ise Fedailer topluluğu ile ilgili yazıdır. Bu yazı o dönemde etkin olan bir derneğin kapatılmasının nelere yol açabileceği ile ilgili analizler ve Fedailer topluluğu üyelerinin bu tür kapatma teşebbüslerinden dolayı mücadeleyi bırakmamaları gerektiği ve yola devam etmeleri gerektiğini işleyen bir yazıdır. Yazı okunurken bu ayrıntı göz önüne alınırsa konu daha iyi anlaşılır.

1.Fizilali Kur'an:

Seyyid Kutub başlangıçta, el-Müslimûn dergisinde "Fizilali Kur'an" başlığıyla günlük olayları Kur'an ışığı altında ele aldığı seri makaleler yayımlamaya başlamış (Şubat 1952 - Temmuz 1952), bu makalelerin ilgi görmesi üzerine bir tefsir yazmaya karar vermiş, eseri 1959'da tamamlamıştır. Kutub'un tefsirini bir ahkam tefsiri olarak değerlendirmemek gerekir. Daha çok sosyolojik ve siyasal tespit ve analizlerinden istifade etmek niyeti ile yaklaşmak gerekir. Kutub, tefsiri ile kendisine kadar olan tefsir anlayışına yeni bir bakış açısı getirmiştir. Ortaya bir çıta koymuştur. Bugün yeni bir Fizilali Kur'an tefsirine ihtiyaç vardır. Günceli değerlendiren, modern sorunlara çözüm getiren bir çalışma. Tefsirdeki akıcı dil ve konulara net yaklaşım tefsirin değerini daha da arttırmaktadır.

2. Kur'an'da edebi tasvir:

(Kahire 1945, 1966). Müellifin 1939'da yayımladığı makalelerin genişletilmiş şekli olup Süleyman Ateş ve Kâmil M. Çetiner tarafından Türkçeye çevrilmiştir. Kendi alanında en iyi olan bir eserdir. İlk dönem alimlerin telif ettiği bir eser türü olan Kur'an'da edebi yönler/tasvirler son dönemde Kutub'un ruhu ve kalemi ile bu çağda yeniden gündeme gelmiştir. Son dönem tefsir ulemasından Muhammed Sabuni, Kur'an'daki edebi yönleri önceleyen tefsiri ile dikkat çeker.

3. Kur'an'da kıyamet sahneleri:

(Kahire 1947). Kur'an-ı Kerim'deki kıyametle ilgili ayetlerin nüzul sıralarına göre ele alındığı eser kendi alanında bir şaheserdir. Kur'an araştırmaları tarzında telif edilen eser okuyucusunu uzun süre etki altında bırakan bir çalışmadır.

4. İslam'da sosyal adalet:

(Kahire 1949, 1952). Seyyid Kutub'un sosyal ve siyasal konulara yöneldiği ilk eseridir. Kutub'un birçok ithama maruz kalmasına sebep olan eseridir. Yakın dönemde bu alanda yazılmış en derinlikli ve ufuk açan bir eserdir. Gerçek sosyal adaletin islamda olduğu tezini ele alan eser, sorunları ele alırken tarihi vakıalar üzerinden günümüze yansımaları çok derin bir disiplin içinde okuyucuya sunmaktadır. Bu kitap üzerinden eleştiriler noktasında halife Osman (ra) ile ilgili görüşleri eleştirilmektedir. İlk tercüme edildiği dönemde bu kısımların kitapta olduğu sonraki dönemlerde bu bölümlerin çıkarıldığı söylenir. Lakin, vakıa öyle değildir. İlk dönem tercümeler ile son dönem yeni tercümeler arasındaki farktan kaynaklanmaktadır. Tercüme eden kişilerin kendi bakış açılarını tercümeye aktarmasından kaynaklanan bir vakıadır. Kutub, diğer eserlerinden edindiğimiz izlenimler kadarı ile, sahabelere hürmette kusur edecek bir görüşe sahip değildir. Sahabe dönemindeki olaylara yaklaşırken tarihi veriler üzerinden tespitler yapmıştır. Fakat bu sahabeye hakaret olacak bir mesele değildir.

5. İslâm ve Kapitalizm Çatışması

(Kahire 1952). Kitapta Mısır toplumunda 1952 ihtilali öncesinde gelir dağılımındaki eşitsizlik ele alınmaktadır. Seyyid Kutub burada sömürgeciliğe ve Haçlı seferlerine dikkat çekmekte, Mısır içinden pek çok kesimi sert bir dille eleştirmektedir. Kutub'un kapitalizme ve sömürgeciliğe getirdiği eleştiriler hala güncelliğini korumaktadır. Kapitalizm ve emperyalizme rıza gösterenlere getirdiği eleştiriler bugün aynı ile devam etmektedir. Bu eser merkeze alınarak yeni çalışmalar ve güncel yaklaşımlar ele alınarak kapitalizm ve emperyalizme islami bir eleştiri içerikli eserlere ihtiyacımız var şu dönemde.

6. Dünya barışı ve İslam

(Kahire 1951). Eserde barış ve sosyal huzur konusu fert, aile, toplum, devlet ve dünya bağlamında ele alınmıştır. İslamın barış ve huzur için olmazsa olmaz olduğu görüşü eserde sürekli işlenmektedir. Barış ve huzur ile ilgili etkenler üzerinde derinlemesine analizler yapılmaktadır. Yaşadığı dönemin ve olayların etkisi cümle aralarında kendisini belli etmektedir.

7. Yoldaki işaretler:

Müellifinin şehid edilmesine sebep olan eserdir. Okuyucusuna dinamizm veren, yönlendiren, hareketlendiren bir eser. Bir anlamda müslümanın inanç esaslarını ve rabbani yöntemin ilkelerini özlü ve net bir şekilde işleyen bir eserdir. "Bir kitap okudum hayatım değişti" dedirtebilecek esaslı bir kitaptır Yoldaki işaretler.

Yoldaki İşaretler'den; "Bu kesin, öz ve mutlak ifade, İslam'ın dinamizmi, aktivitesi ve hakikatinin temel gerekleri hakkında şu ayırt edici ve özlü ifadeleri kullanma imkanını veriyor bize:

(1) Kelime-i Tevhid, İslam toplumunun doğal yapısının boyutlarını belletir bize.

(2) Şehadet cümlesi, İslam toplumunun nasıl meydana geleceğini bize anlatıyor;

(3) Şehadet kelimesi, İslam'ın, cahiliyye toplumlarına karşı başkaldırma yöntemini bize tanımlıyor.

(4) İslam'ın insani hayatın baskılarına karşı direnme metodlarını bize öğretiyor. Sayfa 110 111