Sözün Yalın Hali, Edebiyat, Salih BORA

Ay Vakti Dergisi 2022 yılına kitapların feyiz ve bereketiyle girdi. Bu kitaplardan birisi de Ay Vakti'nin genel yayın yönetmeni Şeref Akbaba'nın "Söz Hali" adlı denemelerden oluşan eseri. Yeri gelmişken kısaca "deneme" türünden bahsederek konuya girelim: Bir yazarın herhangi bir konuda duygu ve düşüncelerini paylaşmak amacıyla kesin hükümlere varmadan yazdığı yazılara deneme deniyor. Deneme üslup olarak pek çok türe yakındır. Bu yüzden de sanılanın aksine yazılması en zor olan, metronomunun (Metronom, müzisyenlerin doğru zamanlamayla çalmasına, şarkıların zor bölümlerinde sabit bir temponun korunmasına yardımcı olmak için sabit bir vuruş üreten bir cihazdır.) tutturulması en çetrefilli türlerdendir. Adı da bu yüzden denemedir. Deneme yazarken içten-samimi bir üslup kullanılırsa söyleşi-sohbet türüne, düşünce ortaya koyarken fıkra türüne, duyguları ortaya koyarken eleştiri türüne yaklaşma hatta taşma riski her zaman vardır.

Söz Hali'ne ilk bakışta görülen, bir değerler bütününü ortaya koymak adına yazıldığıdır. Çünkü "önce söz vardı" ilkesi hep sözün kıymeti için (temenni) söylendi. Hadi ekleyelim: bu söz Allah'ın evreni tüm mevcudatı yaratması bağlamında ortaya çıkan bir sözdür. Burayı kapatıp ana meseleye dönersek; söz aslında insanın değeri ile ilgilidir. İnsan ve insani değerler toplumda kıymetlendikçe, söz de değerli hale gelir. Bunun için yapılması gereken işler, yürünmesi gereken yollar var elbette. Bunlar söze, esasen insani olana değer katmak demektir. Değer katılması gerekenlerde öncelik şöyledir: Akıl, gönül, ruh, duygu, inanç, düşünce, varlık vb. Söz, kendisine verilmesi hasebiyle insan için en değerli varlıklardandır. Ancak bir anlam ya da değer etrafındaki teşekküller bütünü, varlığı değerli saymadıkça ilgili kişinin sözüne de kıymet vermez. Şeref Akbaba kitaptaki ilk metinde "Söyleyeni ve söyleneni değerli kılsın." Temennisiyle konuya işaret ediyor. Bunun nasıl yapılacağına dair "İrfan, ihsan, erdem, ekrem ve kavl-i maruf olsun sözümüz." şeklinde bir reçete de sunmuş aslında. Bu metne girişte kullandığı ilke söz ise şu: "Gelin yorulalım biraz." Diğer yandan yazarın kitap geneline yaydığı bir uyarı da var: Sözün şehvetinden, çağrışım düşkünlüğünden, siyasi ifadelerden ve mahalle kaygısından uzak durmak…

İkinci metnin ilk sözü "Sözü anlamlı kılmak, hayatı anlamlı kılmaktır." Bu metinde çok yönlü bir bakış açısı ortaya konulmuş, sözün hem sağlamlaştıran hem de çözen-dağıtan yanına dair bazı çıkarımlarda bulunuluyor. Üçüncü metindeki ilk söz "Kelimelerin ahını almayalım." Bu metinde yazar, kelimelerin belli amaçlar doğrultusunda kullanımına dair uyarılarda bulunuyor yazar. Hoyratlığa, incitmeye ve kötülüğe alet etmemek gerektiğinden söz ediyor kelimeleri. Üstad Sezai Karakoç'tan "Ey şair, kelimeler ülkesine gir gülle" mısraını paylaşarak, bu mısra anlam çerçevesi içinde "girelim" önerisi yapıyor.

Kitabın bazı bölümlerinden alıntı yapmak istiyorum. İlk alıntı 21. Sayfadan "Üretmek ve Üretmek" başlıklı denemeden. Şu bölümü dikkatinize sunmak istiyorum: "Sütün haznedeki durumuna benzer üretmek. Sağılmaya başlamadan var olan kısmîdir ve süt alımı başladığında üretim devam eder. Hani il dize, ilk cümle denir ya hep. Orda sebat etmek lazım. Başlananı bitirmek ve sabırla yol almak."

"Zirve" başlıklı ve "Kaf dağında dükkân açan şairin konuğu olalım." İlk cümleli denemeden de kısa bir alıntı: "Sevilen ve gökkuşağı mesabesindeki albeniler bazen yol keser. Bu yol kesiş, nice güzelliklerin, nice varoluşların, nice buluşların, nice kabiliyetlerin sırtını sıvazlar ve sevimli hale getirdiği her ne varsa, onlarla oyalayıp gidişine engel olur." (S. 25)

Şeref Akbaba, usta bir deneme yazarı. Denemenin kesiştiği bütün edebi türlere yaklaşıyor ancak denemenin aurasından, denemeyi sarmalayan ve kendine özgü bir rengi olan elektromanyetik alandan dışarı taşmamaktadır. Dili bütün bir bilgi ve kültür birikimi şeklinde sunuyor okura. Şeref Akbaba denemelerinde dil yalnızca aktarıcı değil buna karşın bu denemelerin aynı zamanda omurgası.

Söz Hali

Şeref Akbaba

Ayvakti Kitap

47 Sayfa

2022