The Education Of Little Tree, Edebiyat, Serkan PARLAK

1927 yılında doğan Kızılderili yazar Forrest Carter, kitapta da anlatıldığı gibi küçük yaşta anne babasız kalır, ardından büyükanne ve büyükbabasının yanına yerleşir. On yaşına geldiğinde onları da kaybeder. Düzensiz hayatı yüzünden belirli bir okul eğitimi alamaz. Yetişkinlik yıllarında ise kovboy, çiftçi, sığırtmaç ve mevsimlik işçi olarak çalışır. Carter’ın ilk ürünü maliyetini kendisinin üstlendiği “Josey Wales’in Kader Dönemeci”dir. İlgiyi sıcak ve sürekli tutabilmek için seri röportajlar yapar. 1860-1890 yılları arasında Amerika’da yaşanan Kızılderili soykırımının anlatıldığı “Dağlardan Sorun Beni” Apaçilerin direniş destanı, bir tür başkaldırı romanı olarak yorumlanır. 1976’da ise otobiyografik romanı “Küçük Ağaç’ın Eğitimi” okurla buluşur. Kitap beklenmedik bir ilgiyle karşılaşır. Ödül üzerine ödül alır, yılın kitabı seçilir, birçok dünya diline çevrilir.

Kitap yazarın büyük bir duyarlılıkla bütünleştiği Kızılderili bir çocuğun ruhunu yansıtıyor. Olayları aktaran 1. tekil kişi, kahraman anlatıcı, metindeki adıyla Küçük Ağaç, başından geçenleri algıladığı ve hatırladığı kadarıyla bize aktarıyor. Yaşamayı öğrenmeye çalışan bir çocuğun gözleri ve duyguları bize okuma boyunca yol gösteriyor. Metin bize doğanın içindeki yaşamı hem mizah hem de hüzünle sunuyor. Hayatı, ölüm dahil, tüm katmanlarıyla sevdiren bir kitap var elimizde.

Beş yaşında öksüz kalan bir çocuğun her türlü yapaylıktan uzak, her şeyin güzel yanını görmeyi öğreten bir büyükbaba ve büyükannenin yanında aldığı kısa süreli alternatif eğitimi anlatıyor. Küçük Ağaç’ın öğretmeni “ Büyükbaba Wales” melez bir çerokidir. İyi bir çiftçi, daha da önemlisi bir bilge kişidir. Çevresindeki bütün canlıları anlayabilir, hissedebilir. Doğanın dengesini yaşayarak öğrenme yoluyla çok iyi kavramıştır. Torununa bir şey anlatacağı zamanı çok iyi bilir. Emir vermez ama unutmayacak biçimde öğretir. Bir şeyi kesin olarak bilmediği durumlarda, kendisine öyle geldiğini, mümkün olduğunu söyleyerek karşılık verir. “ Büyükanne Bonnie Bee” ise filozof edasıyla bazen derin metafizik konulara da el atar. Bunları istiarelerle(metaforlarla) bir çocuğun anlayabileceği bir biçimde anlatır. Torununa daha resmi bir okula gitmeden, önce kelimeleri daha sonra ise okumayı öğretir. Tarih okur, kavramları öğretir, tartışırlar; politikacıları, insanları değerlendirirler. Dağ evlerinde büyükbaba az ve öz konuşarak, torununa elinden geldiğince her konuda yardım eder.

Küçük Ağaç’ın Şekspir’den tutun da tarıma kadar birçok konuda bilgisi vardır. Küçük yaşta olmasına rağmen dedesine viski yapımında yardım eder. Ürettiklerini büyükbabasıyla birlikte şehre götürüp Bay Jenkins’e satarlar, o da payına düşeni alır. Çalışarak para kazanmayı öğrenir. Büyükbaba politikacılardan pek hoşlanmaz. Bir gün dağ evine bir politikacı gelir. Küçük Ağaç’ı yanına alarak yetiştirme yurduna götürür. Bu hem çocuk hem de büyükleri için zor bir durumdur. Küçük Ağaç aldığı eğitimin yardımıyla zorluklara katlanmaya çalışır. Ama büyükbabasını tekrar gördüğü gün yurda devam edemeyeceğini anlar, tekrar evlerine döner. Artık çok mutludur. Zaman akıp geçer. Önce ona hayat bilgisi dersleri veren Söğüt John, ardından rakamları öğreten seyyar satıcı Bay Şarap, sonra sırasıyla büyükbaba ve büyükannesi hayata veda ederler. Yetiştirme yurdundan sonra geçen o iki yıl onun için mutluluklarla doludur. Küçücük yaşına rağmen ölümü de içine sindirmeyi bilmiştir Küçük Ağaç.

Yazar Forrest Carter, otobiyografik romanını kurgularken şarkı ve şiir gibi farklı edebi metin türlerinden de yararlanıyor. (sayfa 12,72: şarkı sayfa 20,186, 244:şiir) Buna ek olarak mecaz ve tasvirle metni daha da zenginleştiriyor. Yazar bu anlatım biçimlerini etkili bir biçimde kullanarak kurduğu dünya içinde yaşamamızı, roman kişilerine benzer duygular hissetmemizi sağlıyor, benzersiz yapılar oluşturuyor. Kendi ana diline has ifadeleri kullanmaktan kaçınmıyor, çünkü bu bir Kızılderili hikâyesi ve kişilerin anlaşma yolları kendilerine özgü. Mon-o-lah: Toprak Ana, Talcan: Şahin, Pa-koh: Panter, Ti-bi: Arı, Tel-gui: Arı, Oklahama: Uluslar gibi. Ben çeviride Türkçe dil varlığımızda yer alan torba yerine kullanılan “kıtık” ve hayvan derisinden yapılan bir tür ayakkabı yerine kullanılan “ makosen” sözcüklerini çok sevdim. İşte bu sözcükler içinde yer aldıkları edebi türlerle bütünleşiyor, bizi hikayeye daha fazla dahil ediyor. Metinde küfür ve argo sözcükler yok, ancak Küçük Ağaç büyükanne yanlarında yokken bazen büyükbabayla argo sözcüklerle konuştuğunu bize fısıldıyor.

Küçük Ağaç, yaşayarak ya da doğadan edinilen deneyimlerin istiareler (metaforlar) üzerinden aktarımıyla hayata hazırlanıyor. Bunun için değişik yöntemleri var. Büyükbaba Wales, “gidişat” sözcüğünü hayatın akışı anlamında kullanıyor. “Kondos Olmak” akraba olmaktan ziyade birbirini anlamak yerine geçiyor. Hayvanları tanıtırken insanlarla olan ortak özelliklerini ön plana çıkarıyor. İnsan aklını ikiye ayırıyor: 1. Beden aklı, 2. Ruh aklı. Küçük Ağaç’ın hayatta kalabilmesi için bazı şeyleri öğrenmesi konusunda ona öğütler veriyor. Biriyle konuşurken karşısındaki kişiye saygılı davranmak, onun söylediklerini dikkatle dinlemek gerektiğini vurguluyor. Büyükanne ve büyükbaba Küçük Ağaç’ın geçmişini bilmesi gerektiğini de düşünüyor. Büyükbaba “ Bir adama kendi başına bir şeyler yapmasını öğretirsen, o da o zaman iyi olur” ifadesiyle bireyselliğin de önemli olduğuna işaret ediyor.

Romanda Küçük Ağaç’ın edindiği bilgileri kullandığının bir kanıtı olarak çağrışımlar ve iç konuşmalar yer alıyor. Yetiştirme yurdunda dayak yerken daha önceden edindiği bilgiden hareketle beden aklını kullanır ve çektiği acıyı hafifletir. Tutumlu olmayı kalem ucunu az açarak öğrendiğinden, yetiştirme yurdunda gördüğü adamın kaleminin sivri ucuna bakarak onun nasıl bir kişi olduğu hakkında fikir yürütür. Zorla yerleştirildiği yurt, kazandığı bilgileri uygulamak için ona uygun bir ortam sunar.

Sonuç olarak Küçük Ağaç’ın Eğitimi, bir Kızılderili çocuğun hayat hikayesinde evrensel insani değerleri billurlaştırır. Sanal ilişkilerle, hiper gerçeklikle sarmalandığımız gündelik hayatımızı, yapıp ettiklerimizi derinden sorgulamamızı sağlar. İlişkilerin yalnızca insanlarla değil; doğayla, dünya üzerinde var olan bütün canlılarla birlikte sürdürülmesi gerektiğini vurgular. Büyükbabanın da dediği gibi “gidişat” geçmişte, şimdi ve gelecekte çok hassas ve önemli bir konudur. Yaşamı çok sevdirdiği gibi ölüme de duyarlılıkla yaklaşmamızı sağlayan bu metin denge üzerine kurulmuş bir hayata benziyor. Özellikle bir çocuğun bakış açısından yaklaşarak bunu fark etmek algılamamızı değiştiriyor. Biz doğanın içindeyiz, onunla hep iletişim halindeyiz, b,r bütünüz aslında. Yazar buradan hareketle bize var oluş nedenimizi, hayatın anlamını bir kez daha hatırlatıyor.

Küçük Ağaç’ın Eğitimi, Forrest Carter, Say Yayınları, 3. Baskı, 2005, İstanbul, Türkçeye Çeviren: Şen Süer Kaya.