Türkçemizin Çiçeği Çocuklar İçin Şiir: Betül Tarı, Söyleşi, Ayşegül SÖZEN DAĞ

Tarih boyunca şairler şiirleriyle bir duruş sergilemişlerdir ve şiir söylerken/yazarken bir amaçları vardır. Sevgili Betül Tarıman, çocuklara yönelik şiir söylemeniz/yazmanızdaki amaç ve temel duygu nedir? Çocuklar için şiir yazmaya ne zaman başladınız? Niçin çocuklara şiirler yazıyorsunuz?

Uzun zamandan beri şiir yazıyor nerdeyse edebiyatın pek çok dalında kalem oynatıyorum. Çocuklar için de on altı yıldan beri şiir, öykü, masal yazıyor, atölyeler düzenliyorum. Keyif almasam bu konuda bu kadar ısrarcı olmazdım. Ayrıca yaklaşık on sekiz yıldan bu yana Antalya'da yaşıyorum. Buraya geldiğimde şair Salih Mercanoğlu ile tanışmıştım. Şimdilerde çocuk edebiyatı ile de ilgilenen Salih Mercanoğlu ile sohbetlerimizin bende zihin açıcı etkisi olmuştur. Lakin bu iş gönül işi, sevmeden yapılmaz. Fakat bu işe başlarken zor bir işe başladığımın farkındaydım. Çünkü büyükler için şiir yazarken birden çocuklar için yazmaya başlamak o kadar da kolay değildi, olmadı da. Sonrasında ilk şiirler çıkmaya başladı. Yazdıklarımı bir süre sonra dosya haline getirdim. Adını da Elma Dersem Çık koydum. O sırada Can Yayınları'nda editör Samiye Öz'dü. Dosyayı gönderdikten bir ay sonra beni telefonla aradı, dosyamı beğendiğini, Can Çocuk Yayınları'ndan kitaplaşacağını söyledi. Sevinmiştim. Bunu daha sonra Elim Sende, Ufacık Tefecik Kurbağacık, Rüyaya Kaçan Kuşlar, Kuyruğunda Bulut Gezdiren Kedi, Kızlar İçin Prelüd adlı şiir kitaplarım izledi. Şimdilerde de elimde üzerinde çalıştığım çocuklar için şiir dosyası var. Epeyce şiir birikti, on sekiz kadar oldu. Anlayacağınız bugünlerde elimden çocuk şiirleri ve kalem düşmüyor. Gelelim çocuklar için neden şiir yazdığım sorusuna. Epey öncesinde şair erkeklerin eril ifadeler kullanarak çocuklar için şiir yazdıklarına tanık olmuştum. Bu ders kitaplarında da farklı değildi. Hem çocukları, çocuk edebiyatını sevdiğim için hem de bunu bir sorumluluk bildiğimden çocuklar için şiir yazmaya başladım. Yazmaya devam ediyorum.

Çocukların doğduğu andan itibaren ninniler aracılığıyla şiirsel metinlerle tanıştığı hepimizin malumu. Ninniler sizce bireyi şiirle tanıştıran ilk metinler olarak doğru seçimler mi?

Ninniler belki de daha çok anneler tarafından binlerce yıldan bu yana söyleniyor. Düşünsenize Sümerli, Hititli, İyonyalı, Romalı bir anne de çocuğuna ipeksi sesiyle binlerce yıl önce ninniler söyledi. Bu büyüleyici bir şey... İnsan bunu böyle düşününce tarihin ve ninninin karşısında öylece susup kalıyor. Dolayısı ile çocukları uyutmak, ağladıklarında susturmak, rahatlatmak için söylenen bu ninniler her dilde farklı açıyor daha doğrusu çiçekleniyor. Ayrıca belli bir ezgiyle söylenen ninniler çocuğu şiirle tanıştıran ilk metinlerdir de. Sade bir dille, hece ölçüsüne göre ezgili söylenen bu şiirleri çocuklar dinlemeyi pek severler. Ayrıca hangimiz anne olup da ninni söylemedik ya da çocuk olup ninni dinlemedik?

Peki çocuklar için söylenen/yazılan şiirler nasıl olmalıdır? Dil işçiliğinden çocuk sesini yakalamaya kadar hangi hususlara dikkat edilmelidir? Çocuklar için yazılmış şiirlerin başat özellikleri neler olmalıdır?

Çocuklar için yazmak yazmaların en zoru bence. Ne de olsa yazılan şiir çocuk şiiri, şiiri çocuk okuyacak, o zaman bu şiir farklı olmalıdır. Yine imge kullanacaksınız, sözcüklerin çağrışımları yine olacak ama onun duygu dünyasını, gözlemlerini, yaşantısını göz ardı edemezsiniz. Hatta çocuklar için yazılan şiir yetişkinler tarafından da okunduğunda yetişkin de bu şiirden keyif almalı, çocuk okuduğunda da çocuğu yazmaya heveslendirmeli onda estetik duygular uyandırmalı, düşünsel dünyasında coşku da yaratmalıdır.

Şiirin sesi yaşamın sesidir aynı zamanda. Çocukların yüreğine işlenen o dizelerin müziği her duyguyu barındırır. Çocuklar için yazılmış şiirlerde toplumsal durumların, acıların, göç ve savaşların işlenmesine nasıl bakıyorsunuz? Sizce güç konular şiirlerde yer almalı mı?

Şiirde nasıl eril ifadelerin kullanılmasını doğru bulmuyor, eşitlikçi bir yaşamı önceliyorsak bu doğrultuda şiirler yazıyorsak, göç, savaş, ırkçılık konularını içeren şiirler de yazabiliriz. Fakat bunu yaparken onun hoşuna gidecek şekilde yapmalı, düşünmesini, sorgulamasını sağlamalıyız. Mesela şu anda aklıma Ali Yüce'nin Olmaca şiiri geldi. " Ben çiçek olsaydım eğer / hiç saksı giymezdim ayağıma / Ödünç kanat alırdım / Güvercin teyzemden / Barış uçardım üzerinize" Ya da ben, Anne Tut Beni adlı şiirimde " Sınırlar ötesi savaş / Diyor bak doktor halam. / Ben yorganımın altına sığınmışım. / Üstümden geçiyor / Uçak amcalar. / Anne tut elimi / Düşeceğim yoksa. / Gecemde düşünceler / Rüyama korku taşıyor. / Ta ta ta!" dizeleriyle çocuklara seslenmiştim.

Şiir günümüz çocukları için biçilmiş kaftan. Hem kısa metinler oluşu ile hem de çocukların imgelem dünyasına hitap etmesi ile… Tüm bunlara rağmen çocuklar için kaleme alınan metinler genellikle kurmacadan ibaret. Esasında çocuk edebiyatının zirvesini şiir oluştururken şiirin çocuk okurlarla yeterince buluşmadığını gözlemliyoruz. Bunun sebepleri sizce neler olabilir?

Baştan beri şiiri, çocuk edebiyatında şiiri sevdiğimi söylüyorum. Az sözle çok şey söylemek, bunu eğlendirerek yapmak, çocuğu düşündürecek şekilde söylemek hem ufuk açıyor hem de onların yaratıcı yanlarının ortaya çıkmasını sağlıyor. Ne ki ülkemizde sadece çocuk şiiri değil büyükler için de şiir hak ettiği değeri görmüyor. Belki dünyada da durum böyledir. Çünkü yaşadığımız dünya başka bir dünya. Yapay zekâdan söz ettiğimiz günlerden geçiyoruz. Her şey dijital. Ayrıca insanların öncelikleri farklı, ekonomik sıkıntıları var. Doğal felaketlerin yanı sıra insan eliyle yaratılan felaketlere de tanık oluyoruz. Ama her şeye rağmen şiir yazılıyor. Kısacası zaman zaman şiir bitti gibisinden ifadeler kullanılsa da şiir bitmedi. Hâlâ bir okur kitlesi var. Fakat şiir yazan çok, okuyan az. Belki bunun için yani nitelikli okur kitlesinin artırılması için çalışmalar yapılabilir. Eğitim politikaları değişebilir. Ki bu yönde de çalışmalar var. Ayrıca Yayınevleri de çocuk edebiyatında çocuk şiirini önceleyebilirler. Öykü, masal çok ama nitelikli çocuk şiiri az. Çocuklarla şiir atölyeleri yapmak ki ben yapıyorum, çocukların şiire ilgisini çekebilir. Lakin yapılacak çok şey var.

Şiir çocuğa ne katar? Çocuklar neden şiir okumalı?

Şiir çocuğa ne katmaz ki? İyi yazılmış bir çocuk şiiri, çocuğu yazmaya heveslendirip onda güzel duygular uyandırır, duygusal gelişimine katkıda bulunur. Düşünsel, duygusal çağrışım ve coşku yaratır. Dil ve anlatımını zenginleştirdiği gibi algılama gücünü de geliştirir.

Son olarak sizden bir şiir dizesi istesek... Sizi yormayacak ise birkaç dize de kabulümüzdür.

Kâğıdın bir köşesine

Güneş çizerim

Isıtsın diye

Yoksul evlerini.

Kenarda bir ağaç,

Dibinde elmalar…

Bir de top çizerim yanına,

Oynasın diye

Oyuncaksız çocuklar.