Üzüntüden Kurtulmanın Yolları, Düşünce, Misafir Köşesi

Tuğba ANATOPRAK yazdı...

Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, İbn Sina'dan İbn Hazm'a, Maverdi'den Ahmet Naim'e kadar pek çok muteber ismin eserlerinden müteşekkil "Ahlak Klasikleri" serisi ile "asırların bilgeliği"ni modern insanla buluşturarak fikir dünyamızda yeni ufuklar oluşturmaktadır. Ahlak Klasikleri serisinin dördüncüsü olan "Risale fi el-Hile li-Def'il-Ahzan / Üzüntüden Kurtulma Yolları" adlı risale, ilk İslam filozofu Ya'kub b. İshak el-Kindi (ö. 252/866) tarafından kaleme alınmıştır. Kindi aynı zamanda İslam dünyasında keder ve ölüm korkusunu ve bunlardan kurtulmak için alınması gereken psikolojik ve ahlaki tedbirleri ele alan ilk düşünürdür ve mezkur konularda kaleme alınan ilk eser de Def'u'lAhzan'dır.

Eserin tahkik ve çevirisi Prof. Dr. Mustafa ÇAĞRICI tarafından yapılmıştır. Kitabın ilk bölümünde müellifin kısaca hayatı, risalenin içeriği, kaynakları, bu risalenin ilham verdiği düşünürler ve incelemenin kaynakçasına yer verilmiştir. İkinci bölümde risalenin Arapçası ve çevirisi yer almaktadır. Eserde, takdimden sonra ilk olarak üzüntünün anlamı ve sebepleri üzerinde durulmuştur. Bilinmesi ve olgun bir ahlak için kendisinden kurtulunması gereken hüzün sevilen şeylerin elden gitmesi ya da hedeflerin gerçekleşmemesi nedeniyle yaşanan nefsani (psikolojik) bir acıdır. "Ahlak" kavramını ruh sağlığı anlamında kullandığı görülen Kindi'ye göre "üzüntü", kaygı", "korku" gibi duygular insanın ahlakını olumsuz etkilemektedir. Bu durumdan şifa bulmanın ilk adımı ise bu duyguların sebebinin bilinmesidir. Modern dünyada "farkındalık" olarak ifade edilen durum bu olsa gerektir. Kevn (oluşma) ve fesad (bozulma) âlemi dünya hayatında her nimet geçici ve elden gitmeye müsait olduğu için insan kalıcı olan ahlaki erdemleri aramalı ve talep etmelidir. Risalede, insanın ihtirasları neticesinde ortaya çıkan pek çok geçici talebin karşılanmaması veya karşılansa da bir süre sonra elden çıkmasının insanda meydana gelen üzüntüler ve bundan kurtulma yolları ele almıştır.

Ahlakın Alışkanlıklarla İlişkisi ve Nefsin Islahı

Kindi, yalan, kumarbazlık, eşkıyalık gibi birtakım olumsuz davranışların buna alışan insanlar nezdinde bir övünç ve haz sebebi olduğuna, bundan mahrum kalmanın ve esenlik halinin ise eksiklik ve musibet olarak görüldüğüne dikkat çekerek, bu haz duygusunun tabiatın ayrılmaz bir parçası olmadığını; bu kötü hasletlerin tekrar edilen davranışlar neticesinde edinilen kabul ve alışkanlıklar olduğunu belirtmektedir. Buradan hareketle bedenimizin sıhhat ve şifası için uğraştığımızdan daha çok ruhumuzun/ahlakımızın sağlığı için çabalayarak ruhumuz/ahlakımız için faydalı işlere kolay olandan başlayarak aşama aşama zora doğru ödev ve tekrarlar neticesinde olumlu ahlaki özelliklerle bezenmeyi tavsiye etmektedir.

Ölüm Korkusu

Def'ul-Ahzan'da ölüm korkusuna da değinilmiş, ölümün mahza kötü ve bir yok oluş anlamına gelmediği, bilakis ölümün gerçek ve asıl hayata geçiş, özgürlük ve yeni bir hayata doğuş olduğu ifade edilmiştir. Kindi'ye göre ölüm korkusunun temelinde yatan etken akıl yoksunluğu, kralları köleleştiren şehvet ve kontrolsüz duygulardır. İnsana düşen ise bu duyguları güzel alışkanlıkları artırarak terbiye etmek ve böylece iki dünya mutluluğuna kavuşmaktır.

Def'u'l-Ahzan ve Pozitif Psikoloji İlişkisi

Ruh sağlığını "ahlak", psikolojiyi "nefs" olarak ifade eden bu risalenin genel yaklaşımının, insanın sadece negatif yönlerini düzeltmek değil aynı zamanda olumlu yönlerini vurgulayarak insanı desteklemek ve bu yeni ve müspet yönleriyle toplumu dönüştürmeyi hedefleyen pozitif psikolojiye benzediğini söylemek mümkündür. Ayrıca kitabı okurken modern psikologların sıklıkla vurguladığı "farkındalık", "beklentiyi yüksek tutmamak", "olumlu kazanımlar için zinciri kırmamak", kaliteli bir yaşam için "geçmişe ve geleceğe takılmamak" ve "anı yaşamak" gibi günümüzdeki bazı öneriler okurun kulağında çağrışmaktadır. Hakim bilge Kindi'nin asırlar evvel yazdığı bu risale, günümüz insanı için bir psikolojik güçlenme reçetesi olmasının yanı sıra, eserdeki konuların tanım, sebep, farkındalık, çözüm ve istikrar gibi derli toplu dizinimiyle çok sistematik, oldukça dikkat çekici ve hatta günceldir. Bu yönüyle Def'ul-Ahzan, aradan geçen asırlara rağmen eskimeyen bir hazine mesabesindedir.

Ya'kub b. İshak el-Kindi

Üzüntüden Kurtulma Yolları (Ahlak Klasikleri 4)

Tahkik: Prof. Dr. Mustafa Çağrıcı

Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları

2021

103 Sayfa